GEO-PRODUKT od geoedukacji do innowacji redakcja Bartosz Jawecki Robert Tarka Piława Górna 2017 1 GEO-PRODUKT Spis treści od geoedukacji do innowacji 1. WSTĘP str 5 © Geopark Przedgórze Sudeckie 2. OD INWENTARYZACJI GEOSTANOWISK, PRZEZ BAZĘ DANYCH DO PRODUKTU GEOTURYSTYCZNEGO str 6 Ryszard Chybiorz, Maja Kowalska 3. PRUSZKOWSKIE GEOPRODUKTY str 16 Maria Górska-Zabielska, Ryszard Zabielski 4. GEOTURYSTYKA – DŹWIGNIĄ ROZWOJU GOSPODARCZEGO REGIONÓW POLSKI str 24 Monika Krzeczyńska, Paweł Woźniak 5. GEOTURYSTYKA I GEOEDUKACJA W PRAKTYCE NA „ŁUKU MUŻAKOWA” str 32 Mirosław Lewicki 6. OCHRONA GEORÓŻNORODNOŚCI I GEOTURYSTYKA NA TERENIE WYBRANYCH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO. str 44 Agnieszka Łętkowska 7. JAK ZAINTERESOWAĆ MŁODZIEŻ GEOLOGIĄ? - CZYLI GEOEDUKACJA I GEOTURYSTYKA W OPINII UCZNIÓW SZKÓŁ ŚREDNICH str 55 Recenzenci: Krzysztof Miraj, Krzysztof Moskwa dr hab. inż. Marek Doktor prof. AGH 8. REWITALIZACJA TERENU POGÓRNICZEGO NA PRZYKŁADZIE KAMIENIOŁOMU dr hab. Piotr Gunia prof. UWr. SZEWCE W GÓRACH ŚWIĘTOKRZYSKICH str 65 dr inż. Bartosz Jawecki Grzegorz Pabian , Anna Fijałkowska-Mader , Jan Urban prof. dr hab. Marek Lorenc 9. INNOWACJA PEDAGOGICZNA „ABC MŁODEGO GEOLOGA” JAKO FORMA dr hab. Krzysztof Łobos prof. WSB GEOEDUKACJI W SZKOLE PODSTAWOWEJ (KOWALA, GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE) str 75 prof. dr hab. Piotr Migoń Katarzyna Pabian , Grzegorz Pabian, Anna Fijałkowska-Mader prof. dr hab. Andrzej Solecki 10. GEOPRODUKT WĘGLEM BUDOWANY – OFERTA GEOTURYSTYCZNA MUZEUM dr hab. Robert Tarka GÓRNICTWA WĘGLOWEGO str 84 dr inż. Katarzyna Tokarczyk-Dorociak Małgorzata Paliga, Roman Chytry 11. GÓRNICTWO ODKRYWKOWE W KONTEKŚCIE FUNKCJONOWANIA GEOPARKU Projekt okładki, skład, korekta i druk: ŚWIĘTOKRZYSKIEGO – SZANSA CZY ZAGROŻENIE str 97 KAMBIT-GRAF sp. z o.o. Michał Poros 12. NOWE TRENDY W PROMOWANIU NAUK O ZIEMI – AKTYWNA ZABAWA Wydawca: KLUCZEM DO PRZEKAZANIA WIEDZY GEOLOGICZNEJ str 110 Ocean, Wrocław Mateusz Szadkowski, Katarzyna Zboińska, Robert Tarka 13. KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA NIECZYNNEGO KAMIENIOŁOMU BAZALTU W KOWALSKICH str 120 Anna Warcholińska, Bartosz Jawecki ISBN 978-83-913121-4-8 14. MOŻLIWOŚCI ROZWOJU GEOTURYSTYKI NA POGRANICZU POLSKO- -BIAŁORUSKIM W REJONIE BIAŁEJ PODLASKIEJ I BRZEŚCIA str 135 Łukasz Zbucki, Jerzy Nitychoruk, Joanna Rychel Niniejszy materiał został opublikowany 15. MOŻLIWOŚCI I SPOSOBY WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU GEOLOGICZNEGO dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu GEOPARKU PRZEDGÓRZE SUDECKIE NA PRZYKŁADZIE WYCIECZEK Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. EDUKACYJNYCH DO WYBRANYCH GEOSTANOWISK. str 140 Za jego treść odpowiada wyłącznie Stowarzy- Stanisław Madej, Teresa Oberc-Dziedzic, Mateusz Szadkowski, Zdzisława Tarka szenie Geopark Przedgórze Sudeckie 2 3 Autorzy: Wstęp Ryszard CHYBIORZ Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi Mamy przyjemność przekazać Państwu monografię pt. GEO-PRODUKT „od geoedukacji Roman CHYTRY do innowacji”. Monografia została opracowana w związku z organizacją III Ogólnopolskie- Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Sztolnia Królowa Luiza go Forum GEO-PRODUKT, które odbyło się w dniach 22-24 września 2017 r. w Arbore- Anna FIJAŁKOWSKA-MADER tum Wojsławice w Niemczy. Wydawnictwo zostało przygotowane przez Stowarzyszenie Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski Maria GÓRSKA-ZABIELSKA Geopark Przedgórze Sudeckie, które było gospodarzem tej konferencji. Autorami po- Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii szczególnych rozdziałów są specjaliści z różnych dziedzin, posiadający duże doświadczenie Bartosz JAWECKI w zakresie tworzenia geoproduktów i ich wykorzystania w obszarze geoturystyki. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Instytut Architektury Krajobrazu Bogactwo i zróżnicowanie walorów przyrodniczych (w tym geologicznych) naszego Maja KOWALSKA kraju, stanowi podstawę rozwoju geoturystyki. Ciągły wzrost zainteresowania przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy Monika KRZECZYŃSKA turystów obiektami przyrody nieożywionej, przyczynił się do tego, że geoturystyka należy Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy obecnie do najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin turystyki. Jedną z jej zasad- Mirosław LEWICKI niczych funkcji jest funkcja edukacyjna. Jej głównym celem jest zdobycie oraz poszerzenie Stowarzyszenie Geopark Łuk Mużakowa wiedzy z zakresu nauk o Ziemi podczas zwiedzania danego regionu. Geoedukacja pozwala Agnieszka ŁĘTKOWSKA Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych we Wrocławiu, Oddział Jelenia Góra zgłębić i zrozumieć lokalne procesy i zjawiska przyrodnicze, a w konsekwencji przyczynia Stanisław MADEJ się do utożsamiania się z otaczającym środowiskiem, wzbudza poczucie odpowiedzialności Uniwersytet Wrocławski, Instytut Nauk Geologicznych za nie. Krzysztof MIRAJ Szybki rozwój geoturystyki wymusza konieczność tworzenia nowych geoproduktów. Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu Dobra jakość produktów geoturystycznych zwiększa atrakcyjność turystyczną regionu Krzysztof MOSKWA Uniwersytet Wrocławski, Instytut Nauk Geologicznych i wpływa na większą skuteczność procesu edukacyjnego. Obecnie oferta geoproduktów Jerzy NITYCHORUK na polskim rynku jest bardzo szeroka i ciekawa. Jednak rozwój cywilizacyjny jaki nastąpił Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II, Wydział Nauk Ekonomicznych i Technicznych w XXI wieku, a zwłaszcza postęp technologiczny stawiają przed geoturystyką, a zwłaszcza Teresa OBERC-DZIEDZC geoedukacją nowe wyzwania. Przekaz, który trafia do współczesnego geoturysty musi być Uniwersytet Wrocławski, Instytut Nauk Geologicznych Grzegorz PABIAN dostosowany i adekwatny do jego potrzeb. Wymusza to konieczność kreowania nowych Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii geoproduktów w sposób niekonwencjonalny. Nowe, innowacyjne metody aktywizacji Katarzyna PABIAN geoturystycznej mogą przyczynić się do bardziej efektywnego wykorzystania zasobów Zespół Placówek Integracyjnych, Szkoła Podstawowa im. gen. Antoniego Hedy ps. Szary w Kowali dziedzictwa przyrodniczego. Oferta skierowana do współczesnego pokolenia geoturystów Małgorzata PALIGA Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Sztolnia Królowa Luiza powinna uwzględniać nowe możliwości poznawania i odkrywania walorów turystycznych Michał POROS i zmierzać do upowszechniania innowacyjnych form zwiedzania obszarów atrakcyjnych Geopark Kielce pod względem przyrodniczym. Współczesny odbiorca – geoturysta, nastawiony jest raczej Joanna RYCHEL na samodzielne zdobywanie wiedzy poprzez doświadczanie, oczekuje fascynacji, przeży- Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy cia przygody, aktywnego zaangażowania. Mateusz SZADKOWSKI Geopark Przedgórze Sudeckie Celem opracowania jest zaprezentowanie dobrych praktyk i doświadczeń w zakresie Robert TARKA tworzenia geoproduktów, wykorzystujących innowacyjne podejście do geoedukacji oraz Uniwersytet Wrocławski, Instytut Nauk Geologicznych promocji dziedzictwa przyrodniczego, ze szczególnym uwzględnieniem walorów przyrody Zdzisława TARKA nieożywionej. W monografii przedstawiono przykłady i propozycje innowacyjnych rozwią- Elektroniczne Zakłady Naukowe we Wrocławiu Jan URBAN zań w geoturystyce. Jesteśmy przekonani, że niniejsza publikacja dostarczy interesujących Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk i przydatnych informacji, które będą dla Państwa inspiracją do tworzenia nowych innowa- Anna WARCHOLIŃSKA cyjnych geoproduktów. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Instytut Architektury Krajobrazu Paweł WOŹNIAK Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Górnośląski Ryszard ZABIELSKI Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy Bartosz Jawecki Katarzyna ZBOIŃSKA Robert Tarka Geopark Przedgórze Sudeckie Łukasz ZBUCKI Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II, Wydział Nauk Ekonomicznych i Technicznych 4 5 Ryszard Chybiorz 1. Wstęp Maja Kowalska Inwentaryzacje przyrodnicze są źródłem kompleksowej informacji o środowisku, ale Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec także ważnym elementem przyrodniczych podstaw gospodarowania przestrzenią zgodnie Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa z zasadami rozwoju zrównoważonego (Macias, Bródka 2014). Listy, a obecnie powiemy bazy danych o najcenniejszych obiektach przyrody nieożywionej tzw. geostanowiskach, OD INWENTARYZACJI GEOSTANOWISK, PRZEZ BAZĘ czyli obiektach i obszarach o szczególnym znaczeniu dla zrozumienia historii geologicznej DANYCH, DO PRODUKTU GEOTURYSTYCZNEGO Ziemi, zaczęto tworzyć w skali globalnej w 1989 roku. Międzynarodowa Unia Nauk Geo- 2 logicznych (International Union of Geological Sciences – IUGS), we współpracy z różnymi FROM GEOSITE INVENTORY, THROUGH GEOSITE organizacjami naukowymi, opracowała wówczas Listę Stanowisk Światowego Dziedzictwa DATABASE, TO A GEOTOURIST PRODUCT Geologicznego (Global Indicative List of Geological Sites – GILGES) (Cowie 1994). Rok wcześniej, w 1988 r. zawiązała się w Holandii Grupa robocza EWGESC (European Słowa kluczowe: geostanowiska, georóżnorodność, geoturystyka, bazy danych Working Group on Earth Science Conservation), skupiająca geologów i geomorfologów Streszczenie: Inwentaryzacja geostanowisk jest ważnym elementem przyrodniczych podstaw gospo- pracujących na rzecz ochrony geostanowisk, tzw. geoochrony. Grupa w 1991 r. w Digne- darowania przestrzenią zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. W Polsce wykazy i opisy obiektów