W numerze m.in: Wawrzyniec Konarski o tym jak rządzić, jak być w opozycji Józef Zegar o współczesnych tendencjach w rozwoju światowego i polskiego rolnictwa Jan Czaja o Zachodzie i Polsce w zmieniającym się świecie Longin Pastusiak o USA po wyborach Czesław Siekierski o UE na przełomie 2016/2017 r. Eliza Czapska – ostatnia rozmowa z Zygmuntem Baumanem Relacje z sympozjów o dziejowej roli Stanisława Mikołajczyka i PSL w latach 1945 – 1947 Luty 2017 (33) REDAGUJ: Ryszard Miazek Piotr Swacha RADA NAUKOWO-PROGRAMOWA: Henryk Cichecki, Jan Czekaj, Alfred Domagalski, Janusz Gmitruk, Andrzej Grzyb – PE, Krzysztof Hetman – PE, Adam Jarubas, Jarosław Kalinowski – PE, Józef Kozioł, Aleksander Łuczak, Grzegorz Majkowski, Jan Męcina, Witold Pietrewicz, Tomasz Pilawka, Czesław Siekierski – przewodniczący Rady Naukowo-Programowej – PE, Władysław Szymański, Michał Strąk, Józef Zegar, Stanisław Żelichowski Sfinansowano ze środków Grupy EPL w Parlamencie Europejskim. Wydawca: Fundacja Rozwoju ul. Ciołka 15 01-445 Warszawa tel: 22 654 00 37 Adres redakcji: ul. Piękna 3A 00-539 Warszawa tel: 693 101 300 Spis treści Wprowadzenie (Ryszard Miazek) ............................................................................. 5 POLITYKA WAWRZYNIEC KONARSKI: Jak rządzić i jak być w opozycji? Uwagi w szerszym kontekście ................................................................................... 9 JÓZEF OLESKI: Infrastruktura informacyjna – podstawą bezpieczeństwa i suwerenności państwa w globalnej cyberprzestrzeni ........................................ 27 GOSPODARKA JÓZEF STANISŁAW ZEGAR: Rolnictwo w Polsce na tle uwarunkowań i tendencji światowych ................................................................................................. 51 SŁAWOMIR JUSZCZYK: Nierówności dochodów gospodarstw rolnych wskutek transferów z Unii Europejskiej ................................................................ 81 LUDWIK STASZYSKI: Produkcyjne i społeczne skutki radykalnej modernizacji rolnictwa ................................................................................................109 MIROSŁAW DRYGAS: Wsparcie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce w latach 2004-2020. Kierunek zmian ...................................................................... 127 ALINA KOWALCZYK-JUKO: Szanse i problemy produkcji biogazu rolniczego w Polsce ....................................................................................................... 143 KULTURA I SPOŁECZEŃSTWO JAN MACHYNIA: Internet: Od wolności do dyktatu .............................................161 3 Spis treści ELIZA CZAPSKA: W poszukiwaniu zagubionej solidarności – rozmowa z prof. Zygmuntem Baumanem ...........................................................171 SPRAWY MIĘDZYNARODOWE JAN CZAJA: Zachód i Polska w zmieniającym się świecie ...................................183 LONGIN PASTUSIAK: Stany Zjednoczone po wyborach .....................................207 CZESŁAW SIEKIERSKI: Unia Europejska na przełomie 2016/2017 r. ................ 221 HISTORIA JANUSZ GMITRUK: Rola dziejowa Stanisława Mikołajczyka ..............................239 MARIAN MAREK DROZDOWSKI: Jałta – między nadzieją a zniewoleniem ........269 ARKADIUSZ INDRASZCZYK: Stanisław Mikołajczyk o integracji Europy .......279 PSL w walce o wolność i demokrację w latach 1945-1947 ...................................279 ROMUALD TURKOWSKI: Między naiwnością a realizmem ........................285 ANDRZEJ PACZKOWSKI: Stanisław Mikołajczyk – szkic do politycznego portretu ................................................................................ 261 PIOTR SWACHA: Działaność agitacyjno-prasowa PSL w latach 1945–1947..................................................................................... 300 PRZEGLĄDY I RECENZJE ZYGMUNT BAUMAN: Szkice z teorii kultury ..........................................................307 SPRAWOZDANIA RYSZARD MIAZEK: XII Kongres PSL (19 XI 2016r) .............................................331 Wprowadzenie olejny numer Realiów rozpoczynamy artykułem prof. Waw- rzyńca Konarskiego o tym, jak rządzić, jak być opozycją. Uważ- ny czytelnik odnajdzie w nim m.in. echo propozycji zgłasza- Knych pod adresem opozycji przez lidera obozu rządowego Jarosława Kaczyńskiego, wzorowanych na modelu brytyjskim, który to przykład Autor wspomnianego artykułu, opierając się na własnych badaniach naukowych, omawia. Wielka Brytania, a ściślej mówiąc Anglia, przez ostatnie kilka wieków uchodziła za kraj o najwyższej kulturze oby- watelskiej. Standardy demokracji kształtowały się jednak tam w zu- pełnie odmiennych, niż polskie, warunkach. Józef Hen w książce Mój przyjaciel król poświęconej Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu opisuje jak to młody, 22 letni Poniatowski podczas pobytu w Londy- nie w 1754 r., natknął się na publiczny protest mieszczan, do których w pewnym momencie wyszedł urzędnik miasta z widocznymi insy- gniami władzy oświadczając, że zgromadzenie jest nielegalne. Prote- stujący tłumaczyli się niewiedzą, przeprosili i rozeszli się do domów. Czy w moim królestwie będzie kiedyś tak szanowane prawo, pomyślał wtedy młody polski szlachcic i przyszły król. Minęło od tego czasu blisko 300 lat. Pod względem liczby strajków z pewnością zajmujemy od dziesiątków lat pierwsze miejsce w Europie i nie są one bynajmniej przykładem poszanowania związkowego prawa. A czy protestujący w polskim sejmie posłowie czytali książkę Hena? Zanim więc sięgać będziemy po gotowe obce wzorce demokracji warto zacząć od pod- staw, od poszanowania prawa, pamiętając o tym także przy procedu- 5 Ryszard Miazek rach jego zmieniania, co dedykuję rządzącym. To najprostsza odpo- wiedź na pytania jak rządzić i jak być w opozycji, innej drogi ku lep- szym standardom demokracji nie ma. W dziale polityka polecamy też analityczny artykuł prof. Józefa Oleńskiego o bezpieczeństwie w cy- berprzestrzeni państwa, która staje się obszarem wrogiej penetracji i nową formą walki. Pisze o tym także w dziale poświęconym kulturze Jan Machania, przybliżając groźne dla naszej wolności zjawiska za- chodzące w Internecie. W dziale poświęconym gospodarce głównym tematem jest tym razem rolnictwo. Przekrojowe spojrzenie z perspektywy światowej, europejskiej i krajowej prezentuje artykuł prof. Józefa Zegara. Wpływ Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej na polskie rolnictwo i obszary wiejskie omawiają artykuły prof. Sławomira Juszczyka i dr. Mirosława Drygasa. Dr Ludwik Staszyński natomiast prezentuje faktograficzny obraz skutków moderni- zacji rolnictwa w Polsce nie stroniąc od politycznych refleksji i wniosków. Wielu czytelnikom obraz ten nasunie z pewnością pytanie, czy proces ten jest w ostatecznym rachunku korzystny? Po lekturze artykułu prof. Józefa Zegara łatwiej będzie udzielić sobie właściwej odpowiedzi. Polskie rol- nictwo podlega bowiem tym samym procesom, które zachodzą na całym niemal świecie, wywołując bardzo podobne skutki, produkcyjne i spo- łeczne. Polityką krajową lub wspólnotową, jak to jest w przypadku Unii Europejskiej, możemy te procesy spowalniać, ale odwrócić ich nie spo- sób. Wymusza je postęp techniczny i pragnienie życia w coraz bardziej komfortowych warunkach, które nie omija ludzi mieszkających na wsi i pracujących w tradycyjnych gospodarstwach rodzinnych, gdzie w prak- tyce nie istnieje pojęcie wolnego czasu. Czy w epoce, w której wolny czas staje się wręcz przedmiotem kultu, przetrwanie tradycyjnego gospodar- stwa jest możliwe? Odpowiedzią jest stale postępująca koncentracja pro- dukcji rolnej umożliwiająca stosowanie nowoczesnych technologii i form organizacji pracy. Ten proces określany jest jednym słowem: industriali- zacji, która także w polskich warunkach w wkroczyła w obszar rolnictwa rodzinnego. Znakomite wyniki w eksporcie, a eksportujemy jedną trzecią produkowanej w naszym kraju żywności, są m.in. wynikiem procesu kon- centracji. Z pewnego przedsiębiorstwa ogrodniczego, założonego przez kilka spokrewnionych ze sobą rodzin, każdego dnia wyjeżdża 100 ton pomidorów na eksport. Wójt gminy, na którym się ono znajduje, mówił 6 Wprowadzenie publicznie, że ma pod szkłem więcej powierzchni niż w całej Federacji Rosyjskiej. Czy tego rodzaju rewolucyjne przemiany mogą zachodzić bez społecznych konsekwencji? Tradycyjnego rzemieślnika przemysł zamie- nił w robotnika fabrycznego, dziś podobny proces zachodzi w rolnictwie, industrializacja, dawnego gospodarza zamienia w pracownika rolnego. W sadach, na wielkoobszarowych plantacjach roślin ogrodniczych czy wspomnianym przedsiębiorstwie produkcji szklarniowej w Polsce (za- nikł dawny badylarz), pracują robotnicy z zagranicy, przywożeni czasem z krajów azjatyckich. W jakich żyją oni warunkach, czy mogą zakładać rodziny i mieć dzieci, brać udział w życiu kulturalnym i politycznym kra- ju, w którym pracują? Oto pytania, które powinny zainteresować socjo- logów. Jednocześnie następuje wygaszanie produkcji rolniczej w setkach tysięcy małych gospodarstw, z których młodzi ludzie wyjeżdżają za pracą za granicę, a starsi, zwłaszcza kobiety, starają się szukać nowych, zastęp- czych form aktywności zawodowej lub społecznej. Nigdy wcześniej nie zachodziły na wsi tak intensywne przemiany, zmieniające radykalnie jej społeczną strukturę. Ma to oczywiście nieuniknione następstwa polityczne, dotkliwe szcze- gólnie dla Polskiego Stronnictwa Ludowego, którego wyjściową, główną bazą społeczną był rolnik – gospodarz, jego społeczne, kulturalne i po- lityczne ambicje. To właśnie dlatego wpływy tej partii tak dramatycznie zmalały na południu Polski, w kolebce ruchu ludowego, gdzie drobnych gospodarstw