Jakub Mirek Jakub Mirek Jakub Jakub Mirek – absolwent socjologii na Wydziale Humanistycznym AGH POSZUKIWANIE ZAGINIONEJ WSPÓLNOTY w Krakowie, aktualnie doktorant tej dyscypliny w Szkole Doktorskiej AGH. Laureat nagrody I stopnia im. Floriana Znanieckiego za pracę W USIECIOWIONEJ PRZESTRZENI magisterską w dziedzinie socjologii za 2019 rok. Badawczo zaintere- sowany socjologią kultury oraz oddziaływaniem przestrzeni i urządzeń Studium społeczności małopolskich geocacherów telekomunikacyjnych na życie zbiorowości społecznych. Studium społecznościStudium geocacherów małopolskich ZAGINIONEJPOSZUKIWANIE WSPÓLNOTY PRZESTRZENI W USIECIOWIONEJ Praca ta jest niezmiernie ożywcza na tle niezliczonych obecnie publikacji podnoszących problem cyfrowych za- implicite grożeń, wskazuje na bardziej radosne, beztro- skie oblicze nowoczesnych technologii, przypomina też nieco zapomnianą dziś, a przecież wciąż aktualną kwestię więzio twórczego i wspólnototwórczego wymiaru internetu. Z recenzji dr Marty Juzy Autor przedstawia społeczność geocacherów w perspek- tywie socjologicznej, ale nie epatuje nadmiernie termino- logią nauk społecznych, co sprawia, że przy interesującym przedmiocie opisu publikacja ta zainteresuje nie tylko socjologów, ale wszystkich tych, którzy są otwarci na po- znawanie interesujących zjawisk społecznych. Z recenzji dr. hab. Krzysztofa Bierwiaczonka, prof. UŚ ISBN 978-83-66269-82-8 Książka dostępna również w formacie PDF 9 7 8 8 3 6 6 2 6 9 8 2 8 Wydawnictwo LIBRON | www.libron.pl POSZUKIWANIE ZAGINIONEJ WSPÓLNOTY W USIECIOWIONEJ PRZESTRZENI Jakub Mirek POSZUKIWANIE ZAGINIONEJ WSPÓLNOTY W USIECIOWIONEJ PRZESTRZENI Studium społeczności małopolskich geocacherów Jakub Mirek POSZUKIWANIE ZAGINIONEJ WSPÓLNOTY W USIECIOWIONEJ PRZESTRZENI Studium społeczności małopolskich geocacherów © Copyright by Jakub Mirek & Wydawnictwo Libron Kraków 2021 ISBN 978-83-66269-82-8 Recenzenci: dr Marta Juza dr hab. Krzysztof Bierwiaczonek, prof. UŚ Redakcja: Małgorzata Piwowarczyk Korekta: Libron Skład: Elżbieta Krok Projekt okładki: Libron Na okładce: grafiki ze zbiorów Samui-Art i Icons Factory Na piątej stronie: międzynarodowe logo Geocaching; źródło: pl.wikipe dia.org/wiki/Geocaching Wydanie książki dofinansowane przez Akademię Górniczo-Hutniczą im. St. Stanisława Staszica w Krakowie (subwencja na kształcenie w szkole doktorskiej nr 10.16.430.79990) Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner al. Daszyńskiego 21/13 31-537 Kraków tel. 12 628 05 12 e-mail: [email protected] www.libron.pl Spis treści Podziękowania 7 Wprowadzenie. Wspólnota, przestrzeń i ludyczność w społeczeństwie sieci 9 Rozdział I. W poszukiwaniu nowej wspólnoty ludycznej 19 Na początku była wspólnota 19 We współczesnym społeczeństwie sieci 22 Wspólnota wirtualna 26 Globalizacja, glokalizacja i (po)nowoczesność 28 Kolonizacja świata życia przez system 30 Poszukiwanie tego, co wspólne 33 Społeczności konsumentów, fanów i neoplemiona 36 Kultura jako źródło wspólnego sensu 37 Neoplemienność i webplemienność 43 Rozdział II. Zabawa w odkrywanie usieciowionej przestrzeni 47 Flâneur – społeczne konstruowanie przestrzeni 47 Phoneur – hybrydowa rzeczywistość mediów lokacyjnych 53 Gameur – grywalna i niewidzialna przestrzeń 56 Zaczarowany krąg zabawy – gra jak świat społeczny 56 Gry lokacyjne, czyli zabawa w odkrywanie przestrzeni 61 Geocacher – turysta i gracz w usieciowionej przestrzeni 63 Rozdział III. Powrót z tropików, czyli metodologia badania własnego 69 Opis gęsty w paradygmacie interpretatywnym 69 Teoria ugruntowana i pojęcia uwrażliwiające w procesie badawczym 70 Skrzynka narzędziowa, czyli zastosowane metody badawcze 74 Etap netnograficzny 75 Etap etnograficzny 81 Etnografia insiderska, czyli krótko o rzetelności i etyce badań 85 Rozdział IV. W sieci skrytek. Analiza wyników badań geocacherów 89 Geocaching w Polsce – statystycznie rzecz biorąc… 89 Źródła wiedzy o geocachingu 95 Zabawa – serce społecznego świata w usieciowionej przestrzeni 99 Poszukiwanie skrytki, czyli działania podstawowe i narzędzia geocachingu 99 Niewidzialne i widzialne przeszkody 111 Logowanie skrytek 116 Zakładanie skrytki, czyli dzielenie się miejscami 120 Rola recenzentów skrytek 126 Kredo i geocacherska etykieta 128 Geocaching jako uspołecznienie przestrzeni 130 Społeczność – tożsamość geocacherów 133 Geocaching jako hobby i motywacje geocacherów 133 Razem czy osobno? 136 Sieciowa struktura geocacherów i komunikacja w sieci 138 Neoplemienna tożsamość geocacherów 142 Wymiana, przedmioty trackowalne i drewniaki 145 Estetyka i język geocacherów 151 Eventy jako rytuał „bycia razem” 153 CITO – rytuał ekologicznego pędu 160 Przecinanie się światów społecznych w ponowoczesności 163 Legitymizacja działania i nauka przez zabawę 167 Statystyki i rywalizacja, czyli od zabawy do gry 169 Autentyczny geocacher i inne areny sporów 175 Sklep – profesjonalizacja i lokalne pączkowanie 179 Groundspeak i pracozabawa 179 Lokalna profesjonalizacja 183 Komercjalizacja 188 Podsumowanie. Powrót do korzeni w społeczeństwie sieci 191 Świat społeczny geocacherów 191 Sieć indywiduów czy wspólnota neo- lub webplemienna? 194 Przestrzeń jak plansza do gry 199 Archaizmy i nowoczesne technologie 200 Na zakończenie… 201 Słowniczek pojęć 203 Bibliografia 207 Podziękowania Za pomoc w przygotowaniu niniejszej publikacji dziękuję Pro- motorowi mojej pracy magisterskiej, na której bazuje ta książka, dr. hab. Jackowi Gądeckiemu. Wpłynął on na wykorzystane w niej orientacje teoretyczne, szczególnie wątek neoplemienności geo- cacherów. Dziękuję także koleżankom i kolegom z seminarium magisterskiego za wszelkie inspiracje, recenzentom za meryto- ryczne i konkretne wskazówki oraz wszystkim, znajomym i bli- skim, którzy mniej lub bardziej przyczynili się do powstania tej pracy, poprzez zwykłe rozmowy, sugestie, korekty czy pożyczone książki. Oczywiście niniejsza publikacja nie mogłaby powstać bez udziału moich respondentek i respondentów, geocacherek i geocacherów. Serdecznie dziękuję im za zaangażowanie w trakcie badań i cierpliwość w oczekiwaniu na ich wyniki. Dodatkowe podziękowania należą się Stowarzyszeniu Geocaching Małopol- ska, które uchyliło przede mną niektóre z kulisów geocacherskiej codzienności. TFTC*!1 Dziękuję również Wydziałowi Humanistycznemu AGH za do- finansowanie tej publikacji. * Niewtajemniczonych w geocacherski skrót TFTC odsyłam do słowniczka pojęć na końcu pracy. 8 Podziękowania Fot. 1. Geocache, wrzesień 2018 roku Źródło: Zbiory własne. WPROWADZENIE. Wspólnota, przestrzeń i ludyczność w społeczeństwie sieci W wydanej w 2001 roku powieści fantasy pod tytułem Amery- kańscy bogowie pisarz Neil Gaiman opisał starcie między znany- mi z mitologii starymi bóstwami a nowymi bogami technologii, mediów i globalizacji. Łatwo jest dostrzec, że książkowa intryga to tak naprawdę metafora nowoczesnych przemian społecznych oraz zastępowania religijnych i mitycznych objaśnień świata tymi, które są owocem nauki, techniki i kapitalizmu1 (por. Juskowiak 2015: 174–175). Z czasem ten zracjonalizowany i atomizujący społe- czeństwo system stał się na tyle skomplikowany, a wręcz transcen- denty, że dziś śmiało możemy określić go za Gaimanem mianem bóstwa, które zawładnęło emocjami i życiem wielu ludzi. Metafora ta zdaje się również świetnie korespondować z tezą o „ponownym zaczarowaniu świata”, której używa w swoich książkach francu- ski socjolog Michel Maffesoli (2008: 60; 2012: 45)2. Od końcówki 1 Według niektórych badaczy społecznych nowoczesność doprowadziła do dominacji indywidualizmu oraz rozpadu wielu tradycyjnych więzi i lokalnych wspólnot. Na przykładzie społeczeństwa amerykańskiego zjawisko to opisywał chociażby Robert Putnam w książce Samotna gra w kręgle… (2008). 2 Maffesoli nawiązuje w ten sposób do terminu niemieckiego socjologa Maxa Webera Entzauberung der Welt, czyli „odczarowania świata”. Weber miał przez nie na myśli postępującą od co najmniej XIX wieku formaliza- cję i racjonalizację stosunków społecznych, dominację nauki oraz wzrost roli indywidualizmu. Ponowne zaczarowanie oznaczałoby więc powrót do społeczności opartych na więzi emocjonalnej i mitycznych kategoriach. 10 Wprowadzenie. Wspólnota, przestrzeń i ludyczność… lat ’80. XX wieku prognozował on kryzys nowoczesnego indy- widualizmu oraz wielki powrót dawnych struktur plemiennych, bazujących na emocjonalnym współodczuwaniu (por. Maffesoli 2008: 7). Współcześ nie ich podstawy nie muszą stanowić już więzi rodzinne, etniczne, narodowe czy religijne. Nie bez powodu Maffe- soli definiuje ponowoczesność jako synergię dzikości i archaizmu właśnie z rozwojem technologicznym (2012: 32). Jego zdaniem wypadkową tych dwóch elementów stają się stare-nowe zjawiska i praktyki kulturowe, takie jak: kult ciała, ekologizm, sport, muzyka, filmy fantasy, konsole do gier czy inne „przedmioty-totemy, wokół których gromadzą się nowe plemiona” (por. Maffesoli 2012: 45, 133). Ich głównym celem jest, jak pisze socjolog: „czerpanie przyjem- ności ze świata, jaki został nam dany, by go oglądać i przeżywać” (Maffesoli 2012: 32). Ta, jak może się wydawać, raczej pozytywna wizja odejścia od „zracjonalizowanych do granic możliwości spo- łeczeństw” na rzecz powrotu do emocjonalnego, wręcz „barbarzyń- skiego” trybalizmu (Maffesoli 2008: 10) staje w pewnej opozycji do głównie pesymistycznych opisów współczesności, związanych z zagubieniem jednostki w skomplikowanym społeczeństwie kon- sumpcyjnym (zob. Giddens 2010; Bauman 2006)3. Od czasu pierwszych prognoz Maffesolego postęp techno- logiczny zmieniał bardzo dynamicznie naszą rzeczywistość, ale same prognozy nie straciły na znaczeniu, wręcz przeciwnie. Spo-