TÜM Küllü' Envanten 2 / 2004 • Çine ve Nazilli (Aydın) İlçeleri Arkeolojik Kültür Varlıkları Envanteri 2000-2003 Neşe ATİK'/ Zeynep KOÇ EL ERDEM* ANAHTAR SÖZCÜKLER/ KEYWORDS Ören yeri. höyük, stğ yerleşim, nekropol, mezar (Karya tipi, kaya, sandık, tahtı, tümüfüs, ostothek, urne, anıt, kule mezarlar} kutsal alan. tapınak, kilise, sur, kale, kule, sarnıç, su kemeri, yol, işlik, yazıt Ancient site, mound, flat settlement, necropolis, grave (Carian type, rock-cut, cist, sarcophagus, tumulus, ostothec, urn, grave monument, tomb tower} sanctuary, temple, church, fortification, fort, tower, cistern, aqueduct, road, workshop, inscription ÖZET/ SUMMARY Aydın i! sınırlan içerisinde 2000 - 2003 yıllan The survey around the City of Aydın has arasında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniver­ been carried out under the auspices of the sitesi {MSGSÜI Arkeoloji Bölümünden Doç. Department of Classical Archaeofogy, Mi- Dr. Ne$e Atik başkanlığındaki bir ekip tarafın­ mar Sınan Fine Arts University (MSGSÜI dan MSGSU Bilimsel ve Teknolojik Araştırma­ between the years 2000-2003. Associate lar Başkanlığının mali desteği ile arkeolojik yü­ zey araştırmaları gerçekleştirilmiştir. Professor Dr. Neşe Atik directed the teem. The Research Foundation of MSGSÛ pro­ Çalışmaların sürdürüldüğü alanlarda arazînin vided financial support. engebeli doğa! yapısına paralel olarak çok sa­ yıda tahkimli tepe yerleşimi ve nekropol The Aydın region has a rugged and rocky topog­ saptanmıştır. Bunların yanı sıra höyük yerle­ raphy, in which there are many fortified settle­ şimleri de görülmüştür Tahkimli yerleşmele­ ments and necropolises, as well as some rin ve nekropollerin içinde ve civarlarında çok mounds. Many oil mills, wineries and cisterns sayıda işlik {zeytinyağı, şarap) ve sarnıçlar bu­ were documented in and around the fortified lunmaktadır. Kaleler ve ören yerlerinde arazı settlements. At the ancient sites, the traces of genellikle kayalıktır ve buralarda, ahşap yapıla­ foundations carved into native rock, the beams rın kayalara oyulmuş temel, dikme ve hatılları­ na ait olabilecek izlerle karşılaşılmaktadır. Yine and posts of wooden constructions are still vi­ kayalara oyulmuş merdiven basamakları ve sible. Rock-cut stairs and graves also show that mezarlar da doğal kayaların gereksinime uy­ native rock is used whenever needed. gun bir şekilde kullanıldığını göstermektedir. There are some isolated towers of ashler Kaleler ve ören yerleri dışında kesme taş b/ok­ masonry mostly located in the necropolis larla inşa edilmiş, bir tahkimat sistemine bagh areas. These towers could be watch-towers olmayan kuleler, bölgede dikkati çekmektedir. or tomb towers. The most common grave • Doç. Dr. Nege ATİK (Proje Yürütücüsü); Yrd. Doç. Dr. Zeynep KOÇEL ERDEM (Proje Yürütücü Yardımcısı]/ Mimar Sinan Güzel Sanallar Üniversitesi [MSGSÜI Fen Edebiyat Fakuliesi Arkeoloji Bölümü, Fındıklı İSTANBUL 41 NBŞB ATİK/Zeynep KOÇEL ERDEM Söz konusu kuleler bir nekropol alanı içerisinde type of the region is Carian type. There are yer almakladır. Bu nedenle bu kulelerin gözcü also various grave types in these necropolises kulesi niteliği yanı sıra mezar kulesi (anıt mezar) such as tumuli, sarcophagi, cist and rock-cut, olmaları da kuvvetle muhtemeldir. Çeşitli me­ but Carian-type graves are the most common. zar tiplerinin bir arada görüldüğü bu nekropol- lerde en çok Karya tipi mezarlarla karşılaşılmak­ Some towers have ashler masonry and bos­ tadır. Ayrıca tümüfüs, sandık, lahit, oda ve he­ ses characteristic of the Hellenistic period. reon mezar tipleri de bölgede kullanılan farklı Some of the tumulus mounds are in the gömût geleneklerine Örnektirler. shape of small hills surrounded by a wail Kale ve kulelerin duvar örgüleri kesme taştan built of ashlar masonry. Around the fortifica­ ve Hellenistik Devir için karakteristik elan "bo- tions, towers and tumuli, there are scat­ sajlı" duvar tipindedider. Ayrıca tümü/üs me­ tered pot sherds. According to the ceramics zarların bir kısmı Öa Hellenistik Devirde olduğu and the stonework of the fortifications, the gibi, çevresi kesme taş duvar örgülü, üstü top­ region was rather prosperous during the rak örtülü küçük tepecikler şeklindedir. Civarla­ Hellenistic period. Most of the other cera­ rında Hellenistik Devir çanak çömlek parçaları­ mics belong to the Roman period. Evidence nın da bulunduğu kale. kule ve küçük tümülüs for the Prehistoric, Classical, and Byzantine mezarlar, bölgede Hellenistik Devirin parlak bir dönem olduğuna işaret etmektedir Diğer ça­ periods are rather rare. nak çömlekler ise çok az sayıda prehistorik mal­ zemenin yanı sıra yine çok az sayıda Bizans Devrine, az sayıda Klasik ve Hellenistik devirle­ re ve bol miktarda Roma Devrine ait buluntular­ dan oluşmaktadır. GİRİŞ Aydın ilinde yürütülen yüzey araştırmaları ilk kez sında ekibin bir kısmı arazi çalışmalarını sürdürür­ 2000 2003 yılında MSGSÜ Fen-Edebiyat Fakültesi ken bir kısmı da bir gün önce toplanan çanak çörm Arkeoloji Bölümü tarafından "Denizli - Aydın İlleri lek, taş alet gibi küçük buluntulara ilişkin temizlik, fo­ Yüzey Araştırmaları" kapsamında başlatılmış ve toğraf ve çizim çalışmalarını yapmış, toplanan bilgi­ MSGSÜ Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Başkan­ lerin bilgisayar ortamına aktarılmasını sağlanmıştır. lığının desteğiyle yürütülmüştür. Doç. Dr. Neşe Atik Saptanan tüm kalıntılar ve buluntular saydam, dijital başkanlığında, Yrd. Doç. Dr. Zeynep Koçel Erdem'in fotoğraf ve video çekimleri yapılarak arşivlenmiştir. başkan yardımcılığında yürütülen çalışmalarda ba­ Saptanan arkeolojik yerleşim, nekropol ya da tekil kanlık temsilcisi olarak 2000 yılında Okan Cin em re, kalıntıların buluntu yerlerinin GPS (Global Positi­ 2001 yılında İlknur Subaşı, 2002-2003 yıllarında ise oning System) aleti yardımıyla coğrafi konum bilgi­ Neşe Atik görev yapmışlardır. Diğer ekip üyeleri leri (x, y. z değerleri) saptanmış, envanter formlarına MSGSÜ Arkeoloji Bölümü elemanları ve öğrencile­ ve 1/25000 ölçekli haritalara işlenmiştir. rinden oluşmaktadır. Çalışmalara 2000 yılında Yrd. Doç. Dr, Arzu Öztürk ve Arş. Gör. Elmas Baylan; 2001-2003 yıllarında ise dönüşümlü olarak araştırma ÇALIŞMANIN KAPSAMI VE SAPTAMALAR görevlileri Kenan Eren, Filiz Dönmez Öztürk. H, Mu­ Aydın ili antik Karya bölgesinde yer almakladır. Kuze­ rat Özgen ve bölüm öğrencilerinden 2001 yılında yinde Lidya bölgesi, doğusunda Frigya. güneydoğu­ Oğuz Erkan ve Burak Soy 2002 yılında ise G. Akgün- sunda ise Likya komşu bölgeleri ile sınırlıdır. Bölgede gör. A. Melih Aklekin, Oğuz Erkan, Bilgen Kuş. Nur­ tespit edilen en erken yerleşimler tarihöncesi devirle­ can özer, E. Çiğdem Temur katılmışlardır. re uzanmaktadır (Akdeniz 1997: 233 vd.; Günel 2003: 113 vd). Bölge kentlerinden birçoğunun Hitit kaynak­ ÇALIŞMA YÖNTEMİ larında geçen yerleşmeler olduğu son yıllarda yapılan 2000 yılında başlayan çalışmalar, 2001 yılından iti­ araştırmalarla saptanmrşlır (Marchess 1939: B9. baren TÜBA-TÜKSEK (Türkiye Bilimler Akademisi - res.10), Strabon, Karya bölgesinin önemine değin­ Türkiye Kültür Sektörü) Türkiye Kültür Envanteri Yü­ miştir1. Yaşlı Plinius İse bölgenin önemli kentlerinden rütme Kurulu. Arkeolojik Belgeleme Grubunun oluş­ Tralleis'i terra sigittala çanak çömleklerinin üretim turduğu sistemle sürdürülmüştür. Çalışmalar sıra­ merkezleri arasında saymıştır (Pliny 19Ö4: 15B-16H. TuaA-wnJVi* One re N/irtit' tAy&n) «çelen Arkeakj/ıi Kullüf Vwkklati Envanteri 2OO0-ZOO3 Menderes nehri (Meandrosl sayesinde oldukça ve­ kolitik Devire ait olabilecek, el yapımı, hamuru bitki­ rimli olan bölgede Tralleis. Nysa. Aptupdisias, Ak- sel katkılı iki adet çanak çömlek parçasL. sığınağın haraka, Mastaura. Brian la, Alında ve Alabanda gibi tarihöncesi devirlere ait bir yerleşim olduğunu akla büyük ören yerleri bulunmakladır. Bunlar yapıları getirmekle beraber, bulgular yeterli kanıt sunma­ büyük ölçüde ayakla kalmış olan ören yerleridir. Böl­ maktadır. Bu yerleşimde görülen Klasik Devirin son gede Gsrga gibi daha küçük, köy karakterli tepe yer­ dönemi - Hellenistik Devirin ilk dönemlere alt bir su­ leşmeleri de bulunmaktadır7 nak (lev. 1: res. 5) ve kısmen kayalara oyulmuş, kıs­ men kesme taşlan "bosajh" duvarları olan, heroon 2001-2003 yıllan arasındaki arazı çalışmaları sırasın­ •İması muhtemel, tanımlanamayan bir yapı {lev. 1: da şimdiye dek biç bir kazı ve araştırmanın yapılma­ res. 2). bu alanın kutsal bir alan olduğunu düşündür­ dığı, henüz saptanıp tescil edilmemiş antik kalıntılar­ mektedir. Ayrıca sunağın yakınında dikdörtgen plan­ 3 la karşılaşılmıştır . Bunlardan biri olan Çİne-Salerler lı ve birbirine paralel olarak inşa edilmiş, tapınak Havutlu Tepe (env. no: N19A0Ü1) ulaşımı çok güç, olabilecek iki yapı yor almaktadır. Bu yapıların yakı­ büyük bir ören yeridir. Bölgede tape yerleşmeleri, nında bulunan, kaçak kazılarla ortaya çıkarılmış bîr kale, kule gibi savunma sistemleri Çine-Ovecık Asa­ mezar ise moloz taştan yapılmış duvadara sahiptir. rı lenv. no: M20AÜ27), Çine-Soğukoluk Kocaasar Bu alanda bulunan Klasik, Hellenistik ve Roma de­ (env. no:NT9AÜQ4), Çine-Hacıpaşalar Asartepe lenv. virlerine Tarihle nen çanak çömlek parçalarına karşın, no: N20A002). Çin e-Deveci Asan (env. no: M19AÜÜ5) kaba işçiliği olan bu mezar Roma Devrinin sonuna örneklerinden de görüleceği gibi oldukça yaygındır. ait olmalıdır. Ören yerindeki büyük bir kayanın Söz konusu kuleler, stratejik noktalara yerleştirilmiş­ düzeltilmiş bir yüzeyinde {lev. 1 res. G) ise tir. Böylelikle bölgede önemli bir savunma ağının AHMETPIOY AATYTTOY şeklinde eski Yunanca kurulmuş olduğu söylenebilir. tHellence) bir yazıt bulunmaktadır4. Yerleşimler ve