Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu Konkurs na Najlepiej Zachowany Zabytek Wiejskiego Budownictwa Drewnianego w Województwie Podlaskim 2006 1 Na okładce: 1. „Zagroda Stefana” w Nowoberezowie, 2. Budynek mieszkalny w Tykocinie z 1768 roku Autor tekstu: Antoni Mosiewicz - kierownik Działu Etnografii i Budownictwa Ludowego Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu Fotografie: Barbara Edyta Murawska - Derewońko Projekt okładki i wybór zdjęć: Wojciech Bogucki Wydawca: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka ul. Pałacowa 5 18-230 CIECHANOWIEC e-mail: [email protected] www.muzeumrolnictwa.pl tel. 086 277 13 28 Łamanie i druk: MAGDRUK Stare Kupiski, ul. Wiśniowa 5 18-400 Łomża e-mail: [email protected] tel. 086 216 00 85 fax 086 216 00 89 2 Budownictwo wiejskie w województwie podlaskim zachowało do dziś w znacznej części swój specyficzny charakter ale i zróżnicowanie. Inaczej wy- glądają budynki i zabudowania gospodarcze we wsiach w okolicach Suwałk, inaczej w powiecie łomżyńskim i grajewskim, inna jest zabudowa we wsiach drobnej szlachty w powiecie wysokomazowieckim a zupełnie inaczej wygląda- ją domy i całe zagrody w powiatach Bielsk Podlaski i Hajnówka. Szczególnie w tych dwóch ostatnich powiatach do dziś w wielu wsiach zachowało się dużo urokliwych zagród a szczególnie budynków mieszkalnych. Ogłaszając Konkurs organizatorzy chcieli pokazać miejscowym społecz- nościom i lokalnym władzom budynki i ich właścicieli, którzy starają się za- chować zarówno ich stan architektoniczny jak również wyposażenie wnętrz. Zarówno jedno jak i drugie w dobie postępującej techniki nie jest łatwe. Rzadko również spotyka się ze zrozumieniem zarówno posiadaczy takich budynków jak też miejscowej społeczności a także i niektórych urzędów szcze- gólnie gminnych ich wartość kulturowa i wręcz konieczność zachowania w niezmienionym stanie przy jednoczesnym zadbaniu konserwatorskim. Wielu właścicieli ładnych drewnianych domów z zażenowaniem przyj- mowało komisję „bo co tu jest ciekawego”. Z drugiej strony jest wielu właści- cieli obiektów budownictwa drewnianego, którzy wykazują dużą troskę o utrzymanie ich w należytym stanie jednocześnie wkładając wysiłek w utrzy- manie wyposażenia wnętrz gromadząc stare meble i inne przedmioty. Często duży wkład finansowy rozmija się z merytorycznym uzasadnieniem i estetycz- ną poprawnością. Spotykane są budynki wiejskiej architektury mimo, że użyt- kowane to jednocześnie tracące swój pierwotny wygląd (wiatraki bez śmig z przerobionymi mechanizmami na silniki elektryczne czy też popadające w ruinę aczkolwiek zamieszkałe budynki kolejowe). Ideą Konkursu było m. in. zdopingowanie władz gminnych i właścicieli do dbałości o stan tych obiektów oraz uczulenie na ich piękno i wartość kultu- rową. Niestety nie wiele Urzędów Gmin, a przecież one są najbliższą władzą, dostrzega taką potrzebę. Bez wewnętrznego przekonania, dumy z wartości kul- turowych na swoim terenie, wsparcia i pomocy dla właścicieli opierając się tylko na urzędniczej rutynie nie wiele dobrego da się w tej sprawie zrobić. 3 Na II Konkurs wpłynęło 197 zgłoszeń wobec 31 zgłoszeń na I Konkurs. Jest to olbrzymi postęp. Niestety w Konkursie były reprezentowane 32 gminy na 118 gmin wiejskich w województwie podlaskim. Z drugiej strony bez pomocy tychże gmin na Konkurs wpłynęłoby nie więcej niż kilkanaście zgłoszeń. Celem Konkursu jest też w formie tego katalogu pokazanie najciekaw- szych obiektów. Źle się dzieje, że wielu właścicieli ulepsza, modernizuje czy nawet przenosi budynki drewniane i obiekty ruchome nie konsultując tego z fachowym doradztwem. Prace takie choć czynione z dużym nakładem finan- sowym przynoszą nieraz ogromne szkody kulturowe często nie do naprawienia. Organizatorzy Konkursu wierzą, że działania związane z Konkursem (patrz ustalenia komisji zawarte w protokole jury), moda na zachowanie obiek- tów budownictwa drewnianego jak również i postępująca świadomość ich wła- ścicieli upowszechni w naszym województwie szeroki trend do zachowania kultury materialnej. Klasycznym tego przykładem jest laureat I miejsca – mały skansen „Zagroda Stefana” Stefana Czabaja we wsi Nowoberezowo. Antoni Mosiewicz 4 Ciechanowiec, 21.11.2006 r. Protokół z posiedzenia jury Konkursu na Najlepiej Zachowany Zabytek Wiejskiego Budownictwa Drewnianego w Województwie Podlaskim. Jury obradowało w dniach 20-21 listopada 2006 r. w siedzibie Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu w składzie: 1. Antoni Mosiewicz – kierownik działu etnografii w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu – przewodniczący 2. Grzegorz Białowarczuk – asystent muzealny w dziale etnografii w Muzeum Rolnictwa – sekretarz 3. Anatol Wap – Inspektor Departamentu Edukacji i Kultury Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku – członek 4. Jerzy Tołłoczko – starszy inspektor w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Białymstoku – członek 5. Stanisław Tumidajewicz – kierownik delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Suwałkach – członek 6. Bolesław Gadawski – starszy inspektor Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łomży – członek 7. Aneta Kułak – specjalista ds zabytków nieruchomych w Regionalnym Ośrodku Badań i Dokumentacji Zabytków w Białymstoku – członek Jury stwierdza, że do Konkursu zgłoszono 197 obiektów – wykaz zgłoszonych obiektów – załącznik nr 1. Jury od dnia 25 września do dnia 7 listopada dokonała objazdu i oceny zgłoszonych obiektów w terenie. W trakcie oględzin tam gdzie było to konieczne uzyskano dodatkowe informacje o obiekcie oraz wykonano fotografie każdego obiektu. W trakcie prac jury nie rozpatrywało 46 zgłoszeń jako nie spełniających kryteriów określonych w regulaminie konkursu. Wykaz obiektów nie spełniających kryteriów stanowi załącznik nr 2. Powodem nie rozpatrywania w/w obiektów było to, że albo były to obiekty murowane albo obiekty sakralne, nie spełniające kryteriów regulaminu konkursu pkt. III ppkt 1. Jury dokonało oceny 151 obiektów (załącznik nr 3) i najwyżej oceniło 23 obiekty (załącznik nr 4). Spośród nich przyznano nagrody następującym obiektom: I – miejsce – Nowoberezowo 90 i 92, gm. Hajnówka, „Zagroda Stefana”: dom mieszkalny i zagroda, drew., z 1863 r., dom mieszkalny, drew., z 1901 r., wł. Stefan Czabaj, Nowoberezowo 90 i 92, 17-200 Hajnówka, tel. 0602 82 84 57 27 pkt. – nagroda w wysokości 4 tysiące zł. 5 II – miejsce – Białowieża, ul. Sportowa 9, gm. Białowieża, plebania parafii Prawosławnej św. Mikołaja w Białowieży, drew., z 1891 r., wł. Parafia Prawosławna św. Mikołaja w Białowieży, ul. Sportowa 9, 17-230 Białowieża, tel. 085 681 25 00 25 pkt. – nagroda w wysokości 2 tysiące zł. II – miejsce – Pietkowo 52, gm. Poświętne, plebania, drew., z 2. poł. XVIII w., wł. Parafia Rzymskokatolicka św. Anny w Pietkowie, Pietkowo 52, 18-112 Poświętne, tel. 085 650 15 76 25 pkt. - nagroda w wysokości 2 tysiące zł. II – miejsce – Czarkówka Duża 18, gm. Perlejewo, budynek mieszkalny drew., z 1865 r. wł. Marek Mieszkowski, 02-793 Warszawa, ul. Rabego 3/25 23 pkt. – nagroda w wysokości 2 tysiące zł. III – miejsce – Soce 44, gm. Narew, budynek mieszkalny drew., z 1932 r., wł. Adam Toma- szuk, 15-748 Białystok, ul. Broniewskiego 5/86, tel. 085 651 89 38 21 pkt. – nagroda w wysokości 1 tysiąc zł. III – miejsce – Tykocin pl. Czarnieckiego 10, gm. Tykocin, budynek mieszkalny drew., z 1768 r., wł. Alicja Matusiewicz, zam. jw. 20 pkt. – nagroda w wysokości 1 tysiąc zł. III – miejsce – Supraśl, ul. Białostocka 40, gm. Supraśl, zagroda (budynek mieszkalny, gospo- darczy i kuźnia), drew., z 2. poł. XIX w., przeniesione z Woronicz gm. Supraśl, wł. MKS „Sprząśla” w Supraślu, ul. Piłsudskiego 64, 16-030 Supraśl 19 pkt. - nagroda w wysokości 1 tysiąc zł. III – miejsce – Masiewo I (Stare) nr 34, gm. Narewka, budynek mieszkalny drew., z 1945 r., wł. Andrzej i Alicja Karczewscy, zam. Zamosze 54, 17-220 Narewka, tel. 085 685 87 44 18 pkt. – nagroda w wysokości 1 tysiąc zł. III – miejsce – Posejnele 24, gm. Giby, budynek mieszkalny, drew., ok. 1928, i spichlerz drew. z przełomu XVII/XIX w., wł. Piotr Szyryński, Posejnele 24, 15-506 Giby, tel. 087 516 50 03 17 pkt. – nagroda w wysokości 1 tysiąc zł. Zgłoszone do konkursu obiekty znajdowały się na terenie 32 gmin. Jury stwierdziło, że nie wpłynęły zgłoszenia ze znaczącej ilości gmin. Jednocześnie obiekty zgłoszone bezpośrednio przez Urzędy Gmin w większości wypadków były obiektami dość przypadkowymi z pominię- ciem budynków ciekawych pod względem architektury i stanu zachowania. Przy organizacji następnego konkursu zdaniem jury należy: 1. Odbyć naradę przy pomocy Urzędu Marszałkowskiego i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z kompetentnymi osobami ze wszystkich gmin wiejskich w Województwie Podlaskim. 2. Przyjmować do konkursu obiekty zgłoszone przez użytkowników przy zachowaniu dal- szej ścisłej współpracy z Urzędami Gmin. 3. Rozpisać konkurs najpóźniej do 1 marca 2007 r. z terminem zgłoszeń do 1 lipca 2007 r. 6 4. Odbyć objazd terenowy w miesiącach lipiec-sierpień 2007 r. 5. Jury proponuje dokonanie zmian w przyszłym regulaminie przedłużając okres powsta- nia obiektu do 1956 r. oraz wyłączyć z uczestnictwa w konkursie tylko te obiekty, które podlegają ochronie poprzez Muzea i Skanseny. Mimo zaistniałych mankamentów przy zgłoszeniu obiektów jury stwierdza znaczny postęp w tym zakresie - 197 obiektów zgłoszonych do konkursu w 2006 r. w stosunku do 31 obiektów zgłoszonych w 2005 r. Na tym protokół zakończono i podpisano: Załącznik nr 4. Wykaz obiektów wytypowanych do przyznania nagród. 1. Białowieża, ul. Sportowa 9, gm. Białowieża, plebania, drew. z 1891 r., wł. Parafia Prawosławna św. Mikołaja