Tilburg University Een katholieke Kerk met toekomst. Bij het afscheid van Jozef Wissink als hoogleraar van den Eijnden, J.; Hellemans, Staf; Rentinck, P. Publication date: 2012 Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Link to publication in Tilburg University Research Portal Citation for published version (APA): van den Eijnden, J., Hellemans, S., & Rentinck, P. (editors) (2012). Een katholieke Kerk met toekomst. Bij het afscheid van Jozef Wissink als hoogleraar. 2VM Uitgeverij. General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Download date: 25. sep. 2021 Staf Hellemans, Jan van den Eijnden o.f.m. & Piet Rentinck (redactie) Een katholieke Kerk met toekomst Bij het afscheid van Jozef Wissink als hoogleraar Praktische Theologie aan de faculteit Katholieke Theologie te Tilburg theologische perspectieven deel 8 Publicatie van de Tilburg School of Theology van Tilburg University Redactiecommissie: Stefan Gärtner, Piet van Midden, Henk J.M. Schoot (vz.) EEn KaTholieke kerK met ToekomsT onder redactie van Staf Hellemans, Jan van den Eijnden o.f.m. & Piet Rentinck Uitgeverij 2vm, Bergambacht 2012 INHOUD Ter inleiding ............................................ 1 Staf Hellemans, Jan van den Eijnden o.f.m. & Piet Rentinck Helder en hartelijk ....................................... 7 Gerard de Korte Bidden, gerechtigheid doen en wachten op Gods uur ................ 19 Henk Janssen o.f.m. Liefde maakt vindingrijk ................................... 31 Gerard Groener Kerk en kredietcrisis ...................................... 45 Henk Schoot De navolging van Christus ................................. 55 Herwi Rikhof Of in het onderwijs God aan bod moet komen? ................... 71 Frans Maas & Kees Waaijman Spiritualiteit en mystiek in de katholieke Kerk .................... 85 Staf Hellemans Consecratie of epiclese? .................................... 97 Gerrit Immink De eucharistie als vindplaats van het geheim van het geloof .......... 107 André Zegveld “Ga, en herstel mijn kerk” ................................. 117 Jan van den Eijnden o.f.m. Om taal verlegen ....................................... 127 Toke Elshof Geloofscommunicatie in kleine groep ......................... 141 Piet Rentinck vi inhoud De nieuwe dragers van de Kerk in beeld ....................... 151 Henk Witte Gezag en gezagsuitoefening in een vitale Kerk ................... 163 Adelbert Denaux Jozef Wissink: orthodox en modern .......................... 185 Jan van den Eijnden o.f.m. Publicatielijst van Jozef Wissink ............................. 193 Personalia ............................................ 205 Woord van dank Deze uitgave kwam tot stand dankzij een publicatiesubsidie van de Faculteit Katholieke Theologie, Universiteit van Tilburg. De redactie dankt Ton Peters o.f.m. voor de correctie en uniformering van de spelling van de teksten, Heidi Euverman, Bernice Brijan en Gerard van Zanden voor de opmaak van de bijdragen en Piet van Midden voor zijn engagement als uitgever. TEr INLEiDING Staf Hellemans, Jan van den Eijnden, Piet Rentinck De aanleiding tot dit boek is het emeritaat op 2 februari 2012 van Jozef Wissink, hoogleraar Praktische Theologie aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg. Jozef Wissink is een intelligente, geestige en geestelijke priester van het aartsbisdom Utrecht, die zich met onverdroten ijver heeft ingezet voor het welzijn van de katholieke Kerk in Nederland. Omwille van deze inzet leek het ons goed dit ‘Festschrift’ te wijden aan ideeën voor een vitale rooms– katholieke Kerk. De titel van dit boek verwijst trouwens naar een artikel van zijn hand, “Een kerk met toekomst”, uit 2003. In de brief aan de auteurs hebben we het thema van het boek en hun opdracht als volgt omschreven: “De rooms–katholieke Kerk bevindt zich, zoals andere grote kerken, in een tijd van overgang en crisis, zowel theologisch als op pasto- raal gebied. Op welke manier kan zij mensen van deze tijd aanspreken? Zal zij in de verdere toekomst in Nederland en Europa een grotere kerk kunnen zijn? Hoe God en de katholieke traditie present te stellen? Dit zijn wezenlijke vragen. Onge- twijfeld heeft u één of meerdere ideeën en/of kent u wegwijzende initiatieven die nuttig kunnen zijn voor een levendige katholieke Kerk. Als u denkt “dat zou moeten gebeuren” of “dit initiatief zou moeten genomen worden”, dan zouden we dat graag in uw bijdrage opgeschreven zien.” Dit boek biedt dus geen geïnte- greerde totaalvisie of plan voor de toekomst van de katholieke Kerk in Nederland. Wel een staalkaart van interessante ideeën en aanzetten, sommige al ten dele gerealiseerd, andere nog vage toekomstdromen, een aantal zuiver theoretisch, enkele meer praktisch van aard. We hebben auteurs aangeschreven zowel uit de academische werkkring van Jozef Wissink als uit de katholieke Kerk in Nederland met wie de priester Jozef Wissink voor kortere of langere tijd heeft opgetrokken. Omdat hij lange tijd namens de Radboudstichting (thans Stichting Thomas More) hoogleraar was en omdat hij goede contacten onderhoudt met tal van Nederlandse protestanten, hebben wij ook uit deze middens telkens één bijdrage aangezocht. Het resul- taat is een bundel van 14 bijdragen over uiteenlopende onderwerpen, maar alle gericht op de vitalisering van de katholieke Kerk. 2 staf hellemans, jan van den eijnden & piet rentinck Zoals de traditie van ‘Festschriften’ dat wil, sluiten we af met de publicatielijst van Jozef Wissink. Daaraan voorafgaand geeft Jan van den Eijnden o.f.m. onder de titel “orthodox en modern” een biografische schets van de boerenzoon uit de Achterhoek, die zich als jonge priester al zeer inzette voor diaconie, zich als acade- micus eerst verdiepte in Karl Barth en Karl Rahner en daarna in Thomas van Aquino om ten slotte naar de praktische theologie gedreven te worden. Een verge- lijkbare typering gebruikt — zonder dat dit afgesproken was! — mgr. Gerard de Korte, bisschop van Groningen–Leeuwarden, in de titel van zijn bijdrage, echter niet om Jozef Wissink, maar wel om de contouren van een toekomstbestendige kerk te schetsen: “helder en hartelijk”. “Wij staan voor de uitdaging om de klippen van aanpassing en verstard isolement te vermijden”. Een vitale kerk van morgen dient daarom een “gastvrije orthodoxie” uit te stralen. Zijn globale analyse van de toestand en toekomst van de rooms–katholieke Kerk opent deze bundel. De andere bijdragen hebben we rond enkele onderwerpen gegroepeerd. Drie bijdragen gaan over diaconie, een opdracht die Jozef Wissink nauw aan het hart ligt. Henk Janssen o.f.m., emeritus–deken van Arnhem en docent Bijbelse vorming, geeft een diaconale lezing van de Schrift. Zijn centrale stelling is dat het diaconale niet bijkomend is, maar wezenlijk. Hij illustreert dat o.a. met een verpletterende uitspraak van Dietrich Bonhoeffer, die deze deed naar aanleiding van de pogrom door de nazi’s in de Rijkskristalnacht van 1938: “Nur wer für die Juden schreit, darf auch Gregorianisch singen”. Dat aan diaconie ook in de Nederlandse katholieke Kerk in onze tijd nog steeds veel belang wordt gehecht, illustreert de bijdrage van Gerard Groener, oud–supervisor aan de Katholieke Theologische Universiteit te Utrecht en oud–collega van Wissink. In 2002 werd het initiatief genomen tot de Alphons Ariënsprijs voor diaconie. Groener geeft een overzicht van de waaier aan kleinschalige diaconale projecten die in 2004, 2007 en 2010 meedongen voor de prijs. De hele opzet, inclusief de dag waarop de projecten zichzelf aan een ruimer publiek voorstellen, heeft trouwens op zich al een vitaliserende werking. De derde diaconale bijdrage is van de hand van Henk Schoot, bijzonder hoogleraar in de theologie van Thomas van Aquino aan de Faculteit Katholieke Theologie. Hij toont de relevantie aan van het katholiek sociaal denken voor een wel zeer actueel thema, de kredietcrisis van 2008–2009. Hij analyseert in het bijzonder de encycliek Caritas in veritate uit 2009, waarin paus Benedictus xvi in lijn met de katholieke traditie stelt dat al het economi- sche en financiële handelen menselijk en ethisch handelen is en economie dus aan ethische regels onderworpen dient te zijn. “De kredietcrisis zelf moet geduid worden als zonde.” ter inleiding 3 In een tweede luik worden drie bijdragen rondom theologie en spiritualiteit samengebracht. Herwi Rikhof, emeritus hoogleraar systematische theologie aan de Faculteit Katholieke Theologie, neemt het schilderij ‘Gelijkenis van de Goede Herder’ als insteek om te laten zien dat in het christendom de gedoopte Christus centraal staat. De doordenking van dit gegeven vereist een triniteitstheologie. Zijn conclusie: de Kerk wordt pas vitaal als zij zich begrijpt als een “gemeenschap van gedoopten die de Gedoopte navolgen”. Terwijl Rikhof zich afvraagt hoe Christus in de Kerk dient te worden