Flickr CC BY SA alasis PRZEWODNIK PO OTWARTYCH ZASOBACH1 EDUKACYJNYCH Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych powstał dzięki wsparciu Opracowanie: Karolina Grodecka, Kamil Śliwowski Koalicja Otwartej Edukacji, 2011 wersja 3 zaktualizowana Przewodnik udostępniany na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Koalicji Otwartej Edukacji. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści pod warunkiem wskazania autorów i Koalicji Otwartej Edukacji jako właścicieli praw do tekstu oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostępny na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl 2 SPIS TREŚCI O przewodniku ....................................................................................................................... s. 4 Otwartość w edukacji ........................................................................................................ s. 5 Otwarte Zasoby Edukacyjne ......................................................................................... s. 6 Licencje ....................................................................................................................................... s. 8 Domena publiczna ............................................................................................................... s. 16 Katalog Otwartych Zasobów Edukacyjnych ......................................................... s. 19 Wyszukiwanie Otwartych Zasobów Edukacyjnych .......................................... s. 34 Jak być nauczycielem otwartym? .................................................................................. s. 39 Publikowanie i oznaczanie treści licencjami ........................................................... s. 54 Wykorzystane źródła .......................................................................................................... s. 66 3 O PRZEWODNIKU Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych został przygotowany głównie z myślą o nauczycielach szkolnych, niemniej jednak każda osoba zainteresowana otwartością w edukacji, znajdzie tutaj praktyczne informacje, jak działać w otwartym modelu publikacji. Przewodnik to wiedza w pigułce. Jeśli chcesz zdobyć solidne podstawy teoretyczne na temat OZE, przewodnik to idealny punkt startowy. Jest również dobrym sposobem na usystematyzowanie problematyki otwartych treści. Znajdują się w nim najważniejsze informacje o idei OZE, katalog zasobów i sposobów wyszukiwania, założenia licencji Creative Commons, narzędzia do otwartego publikowania i wiele innych wskazówek. Raport HORIZON 2010 prognozował, że rozwój otwartych treści edukacyjnych na szeroką skalę to kwestia maksymalnie jednego roku. Naszym zdaniem otwartość w edukacji dawno przekroczyła etap prognozy. Mamy nadzieję, że po przeczytaniu przewodnika dowiesz się, że przewidywane trendy mają już bardzo realny kształt. Życzymy interesującej lektury. Zespół Koalicji Otwartej Edukacji 4 OTWARTOŚĆ W EDUKACJI Flickr: CC BY-SA opensourceway Flickr: CC BY-SA Idea otwartej edukacji zbudowana jest na przekonaniu, że wiedza całego świata jest dobrem publicznym, dlatego każdy powinien mieć swobodę wykorzystywania, dostosowywania do swoich potrzeb, ulepszania i rozpowszechniania materiałów edukacyjnych bez ograniczeń by uczynić edukację zarówno bardziej dostępną, jak i bardziej skuteczną. Efektem działania w otwartym modelu jest otwarta publikacja treści, nazywanych w kontekście edukacji - otwartymi zasobami edukacyjnymi (OZE). Jest to sposób udostępniania treści, pozwalający na ich szerokie wykorzystywanie – bez przeszkód technologicznych ani prawnych (z otwartą licencją na ich dalsze wykorzystywanie). Generalnie otwartość to, z jednej strony, kwestia dostępności treści, a z drugiej, zapewnienia ich odbiorcom i użytkownikom określonych swobód. Obok otwartej edukacji mamy otwartą naukę, Otwarta edukacja kulturę, otwarte treści, oprogramowanie, licencje, standardy, instytucje... i otwartych na kooperację edukacją przyszłości i wzajemne uczenie się od siebie ludzi. Wspólnym mianownikiem tych zjawisk jest chęć rozwijania współpracy opartej o wzajemną otwartość na pracę innych i swobodę korzystania ze wspólnych materiałów przez każdą ze stron: autorów, współautorów, instytucje i odbiorców. Podsumowując, wdrażanie idei otwartości w edukacji jest gwarancją powszechnego dostępu do informacji, wiedzy i wymiany doświadczeń. 5 OTWARTE ZASOBY EDUKACYJNE Flickr CC BY bachmot Otwarte Zasoby Edukacyjne (ang. Open Educational Resources, OER) definiowane są jako te materiały, które są publicznie dostępne w internecie (bez kontroli dostępu), opublikowane wraz z prawem do dalszego wykorzystania (w tym celu zalecane jest stosowanie tzw. wolnych licencji) i najczęściej rozwijane w otwarty sposób. [1] Powszechne już wykorzystanie komputerów Termin Otwarte Zasoby Edukacyjne po raz i internetu jest dla nauczycieli ogromną pierwszy został użyty podczas Forum on the szansą – jeszcze nigdy samodzielne Impact of Open Courseware for Higher przygotowanie bądź z n a l e z i e n i e Education in Developing Countries przy i dostosowanie do własnych potrzeb UNESCO w 2002 r. Uczestnicy spotkania interesujących i przydatnych pomocy dostrzegli wtedy potrzebę tworzenia naukowych nie było tak łatwe. dostępnych dla wszystkich zasobów Społeczność akademicka zawsze dzieliła się edukacyjnych. wiedzą. Raport OECD Giving Knowledge for Nie istnieje centralna organizacja grupująca, Free: the emergence of Open Educational zarządzająca czy standaryzująca procedury Resources wykazał, że ponad 3000 kursów OZE. Otwarte Zasoby Edukacyjne to z ponad 300 uniwersytetów było termin określający wiele zróżnicowanych dostępnych na świecie w 2007 roku. inicjatyw edukacyjnych z całego świata, Rosnąca liczba inicjatyw otwartego zorganizowanych zarówno w tradycyjny, jak udostępniania treści edukacyjnych i innowacyjny sposób, mających różne cele spowodowała powstanie ruchu Otwartych i grupy beneficjentów. Istnieje jednak zgoda Zasobów Edukacyjnych (OZE). [2] czym OZE są. 6 Otwarte Zasoby Edukacyjne to materiały Koalicji. Polska jest dziś postrzegana jako dostępne do dalszego wykorzystania, bez jeden z liderów innowacji na rzecz konieczności pytania kogokolwiek o zgodę. otwartości w edukacji. [3] Zasoby mogą mieć formę podręczników, kursów online, syllabusów, testów, multimediów, oprogramowania i innych DEKLARACJA KAPSZTADZKA narzędzi, które można wykorzystać W styczniu 2008 r. została w procesie nauczania i uczenia się. Mówiąc opublikowana K a p s z t a d z k a ogólnie, mogą to być materiały dedykowane, Deklaracja Otwartej Edukacji, jeden opracowane na potrzeby programu z kluczowych dokumentów kształcenia lub każdy inny zasób, który określających cele i metody ruchu w procesie kształcenia można wykorzystać. OZE. Deklaracja była efektem Każdy ma prawo się nimi dzielić, adaptować, spotkania i w s p ó l n e j p r a c y Aby poprawiać i tłumaczyć na inne języki. kilkudziesięcioosobowej gr upy było to legalne w świetle prawa pracowników organizacji autorskiego przy ich publikacji stosowane pozarządowych, przedstawicieli są tzw. wolne licencje. instytucji naukowych i administracji Dzięki nim korzystanie z otwartych państwowej, nauczycieli i autorów zasobów jest proste. Zgodnie z zapisami materiałów edukacyjnych z całego wolnej licencji każdy może: świata. [3] • ponownie wykorzystywać materiały opracowane przez innych, 3 filary Deklaracji: • zmieniać, przekształcać, adaptować do • nauczyciele i uczący się swoich celów i potrzeb (np. tłumaczyć zaangażowani w tworzenie , teksty w j. obcych), wykorzystywanie, dostosowywanie • łączyć z innymi materiałami (remixować, do swoich potrzeb oraz ulepszanie np. tekst z dźwiękiem), otwartych zasobów edukacyjnych • ponownie rozpowszechniać - dzielić się • otwarte zasoby edukacyjne swoją pracą z innymi. [4] publikowane na wolnych licencjach, w formatach zapewniających w praktyce prawa gwarantowane przez licencje, oraz dostępnych na OTWARTE ZASOBY W POLSCE różnorodnych platformach Polskie organizacje zaangażowane technicznych w tworzenie otwartych projektów • polityka otwartej edukacji - organy edukacyjnych to 13 instytucji i organizacji władzy oraz dyrekcje szkół skupionuch wokół Koalicji Otwartej Edukacji i uniwersytetów powinny nadać otwartej edukacji najwyższy której celem jest promowanie metod, priorytet. ideałó w i dobrych praktyk OZE. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Deklaracja została przetłumaczona na Fundacja Nowoczesna Polska , język polski. Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (polski partner Creative Commons) oraz Stowarzyszenie Wikimedia Polska to członkowie założyciele 7 WOLNE LICENCJE Flickr CC BY Franz Patzig Na świecie powszechnie obowiązującym systemem ochrony praw twórców/autorów jest prawo autorskie. W Polsce regulowane jest WOLNE LICENCJE: ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 roku. Czas trwania • GNU GPL (General autorskich praw majątkowych wynosi 70 lat od śmierci twórcy lub ostatniego z współtwórców. Public License) Prawo autorskie jest na tyle restrykcyjne, że • Creative Commons w znacznym stopniu ogranicza wykorzystanie Uznanie Autorstwa twórczości przez innych użytkowników. W odniesieniu do przestrzeni cyfrowej, zapisy (CC BY) ustawy o prawie autorskim roku nie uwzględniają • Creative Commons nowych mechanizmów publikacji, komunikacji i korzystania z twórczości innych. Uznanie autorstwa - Na Ograniczenia te stały