boudewijn smits Loe de Jong 1914-2005 Historicus met een missie bijlagen 8 tot en met 11 Boom Amsterdam inhoud bijlage 8 NOTEN Inleiding 5 Hoofdstuk 1 7 Hoofdstuk 2 19 Hoofdstuk 3 35 Hoofdstuk 4 53 Hoofdstuk 5 70 Hoofdstuk 6 82 Hoofdstuk 7 100 Hoofdstuk 8 111 Hoofdstuk 9 119 Hoofdstuk 10 131 Hoofdstuk 11 141 Hoofdstuk 12 154 Hoofdstuk 13 166 Hoofdstuk 14 178 Hoofdstuk 15 190 Hoofdstuk 16 200 Hoofdstuk 17 215 Hoofdstuk 18 223 Hoofdstuk 19 234 Hoofdstuk 20 243 Hoofdstuk 21 256 Hoofdstuk 22 266 Hoofdstuk 23 272 Hoofdstuk 24 288 Hoofdstuk 25 301 Hoofdstuk 26 315 Hoofdstuk 27 327 Hoofstuk 28 339 Hoofstuk 29 350 Hoofdstuk 30 360 Slotbeschouwing 371 bijlage 9 english summery 373 bijlage 10 geÏnterVIEWDE Personen 383 bijlage 11 geraadPleegde arChieVen 391 bijlage 8 NOTEN inleiding 1 Ernst H. Kossmann, ‘Continuïteit en discontinuïteit in de naoorlogse geschiedenis van Nederland’, Ons Erfdeel 28, nr. 5 (1985): 659-668, aldaar 660. 2 Een ander monumentaal werk is A study of History (Oxford 1934-1961) van de Britse historicus Arnold Toynbee dat in to- taal 12 delen omvat en meer dan 7000 bladzijden telt. 3 De Jongs oeuvre telt bij benadering 46.500 bladzijden. Zijn journalistiek werk: 24.742 blz. Specificatie: De Groene Am- sterdammer (februari 1937-mei 1940), circa 8000 blz.; Radio Oranje (juli 1940-augustus 1945), inclusief de geallieerde strooibladen De Wervelwind en De Vliegende Hollander en vanaf de bevrijding, Herrijzend Nederland, circa 10.000 blz.; zijn verzetstitel Holland fights the Nazis (1940): 138 blz. en de vierdelige reeks Je maintiendrai (1940-1944) exclusief bijlagen: 1447 blz.; 21 jaar buitenlandrubriek Vrij Nederland (van 1949 tot 1969): 5000 blz. en zijn filmscenario De overval (december 1962): 157 blz. De Jongs (populair)wetenschappelijk werk: 18.171 blz. Spe- cificatie: Hedendaags Marxisme (1937): 79 blz.; dissertatie De Duitse Vijfde Colonne (1953): 483 blz.; De Bezetting (6 mei 1960-4 mei 1965;): 805 blz.; papers, toespraken en losse arti- kelen: circa 200 blz.; 12 delen Koninkrijk (1969-1988, popu- laire uitgave): 16.604 blz.; De Bezetting na 50 jaar (december 1989-mei 1990): 543 blz. 5 noten inleiding De Jongs zakelijke rapporten: 2450 blz. Specificatie: Kwar- taalverslagen (1955-1988): 1800 blz. en riod-rapporten: circa 650 blz. De Jongs autobiografisch werk: 554 blz. Specificatie: Op- krabbelen (1990): 94 blz., Herinneringen i (1993): 224 blz. en Herinneringen ii (1996): 236 blz. 4 Hans Renders, De zeven hoofdzonden van de biografie. Over biografen, historici en journalisten, inaugurale rede 2008 (Am- sterdam 2008), 7. Hans Renders, ‘De biografische methode’, in Gerrit Voerman en Dirk Jan Wolffram (red.), Kossmann Instituut. Benaderingen van de geschiedenis van politiek (Gro- ningen 2006), 39-42. Hans Renders, ‘The biographical me- thod’, in Hans Renders en Binne de Haan (red.), Theoreti- cal discussions of biography (Lewiston/Queenston/Lampeter 2013), 335-342. 5 De Jong, Koninkrijk, deel 12, 2 en 1123. 6 Radioprogramma Tempo doeloe, 11 juni 1988, interview Henk van Stripriaan met Loe de Jong. 7 Een tiental hoofdstukken vormen samen een monografie van Het Koninkrijk (1969-1988): 10, 11 (§ 1 en 2), 18, 19, 20, 21 (§ 3 en 4), 22, 26 (§ 1-3), 27, 28, 29 (§ 5) en 30 (§ 3). De hoofd- stukken 12, 13 (§ 1 en 2) en 14 kunnen worden gelezen als een monografie van De Bezetting (1960-1965). 8 ‘Louis de Jong, herdenking door P.W. Klein’, Levensberich- ten en herdenkingen 2007 (Amsterdam: KNAW, 2007), 32-38, aldaar 32. 9 De Jong, Herinneringen i (Den Haag 1993), 219. 10 Arianne Baggerman en Rudolf Dekker, ‘“De gevaarlijkste aller bronnen.” Egodocumenten: nieuwe wegen en perspec- tieven’, Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis 1, nr. 4 (2004): 3-22, aldaar 56 en 9. Zie voor een recente be- spreking van het genre autobiografie in Nederland: Marijke Huisman, Publieke levens: autobiografieën op de Nederlandse boekenmarkt 1850-1918 (Zutphen 2008), 17-22. 11 De Jong, Herinneringen ii (Den Haag 1996), 10 en 57. 12 Bas Kromhout, Brieven aan Loe de Jong (Diemen 2005), 7. De correspondentie van De Jong met zijn lezers (zijn fan- mail) bevat vele duizenden brieven en is gearchiveerd op het niod in 75 dozen. 6 hoofdstuK 1 1 De Jong, Herinneringen i, 9. 2 Gans, De kleine verschillen die het leven uitmaken (Amsterdam 1999), 134-135. 3 Sluyser, Hun lach klinkt van zo ver (Amsterdam 1959), 91. 4 Anna Visser, ‘Nu pas?’, nrc Handelsblad, 7 mei 2005. Ge- sprek Abel de Jong, 18 juli 2005. 5 Stadsarchief Amsterdam, afdeling Genealogie. De voorou- ders van Loe de Jong zijn getraceerd in de geraadpleegde gezinskaarten. Waar in de volgende noten bij geboorte- en sterfdata geen plaatsnaam is vermeld, moet Amsterdam wor- den gelezen. Zie voor meer gegevens over het voorgeslacht van de familie De Jong: Peter-Paul de Baar, ‘Alida de Jong. Een vakbondsvrouw van vòòr de oorlog (1885-1943)’, onge- publiceerde doctoraalscriptie UvA (Amsterdam, augustus 1985, herziene versie). 6 De Jong, Herinneringen i, 15. Gesprek met Froukje Stil-Stend, 22 december 2005. Gesprek met Harmen Snel (Stadsarchief Amsterdam), 29 juni 2006. E-mail Ruth de Jong-Hotze, 14 januari 2014. 7 niod, 707, Bestuursvergadering, 13 juli 1965. niod, 701, Kwartaalverslagen 1955-1965, De Jong, ‘Verslag dienstreis naar Israël 23 juli-2 augustus 1965’, 1-14, aldaar 2. 8 Van Tijn, ‘Amsterdamse diamanthandel i’, TvG 87 (1974): 16-69, aldaar 25, 28, 34, 37 en 49. 9 Gesprek Peter-Paul de Baar met Elisabeth Wunnink-de Jong, 22 juli 1985. De Baar, ‘Alida de Jong’, 6. 10 Sara Serlui vertrok per 7 of 8 oktober (niet goed leesbaar) 1875 per trein naar Parijs. 11 Gesprek Peter-Paul de Baar met Loe de Jong, 9 februari 1982. Gesprek Froukje Stil-Stend, 22 december 2005. Grootmoe- der Sara de Jong-Serlui (25 december 1853-september 1929) vertelde Loe dat Serlui een verbastering is van de plaats Saar- louis in de Duitse deelstaat Saarland. In de eerste decennia na 1811 werd de achternaam Serlui in de akten ook gespeld als ‘Serlin’ of ‘Serluî’. 12 Overgrootvader Samuel Mozes Serlui (7 mei 1802-22 mei 7 noten hoofdstuk 1 1875) woonde in 1825 nog in zijn ouderlijk huis op Rapen- burgerstraat 16 (nummering sinds 1875). Hij trouwde op 18 november 1852 met Nannette van der Poorten (20 augustus 1812-23 januari 1899) en trok bij haar in op de Weesperstraat 70 (nummering sinds 1875). Deze overgrootouders Ser- lui-Van der Poorten van Loe de Jong kregen een dochter, Sara Serlui (26 december 1853-7 september 1929 in Apeldoorn) en een zoon, Mozes Serlui (10 mei 1856-5 maart 1931). 13 De Baar, ‘Alida de Jong’, 10. 14 Gesprek Peter-Paul de Baar met Els Wunnink-de Jong, 22 juli 1985. 15 Levie de Jong (25 november 1848-31 maart 1930) trouwde op 14 december 1875 in Parijs met Sara Serlui (26 december 1853- 7 september 1929 in Apeldoorn). Zij kregen acht kinderen: Samuel (Sam; 30 augustus 1878-6 juni 1960 in Zeist), Aaltje (17 juni 1880-28 oktober 1880), Moses (18 februari 1882-27 juni 1883), Nanette[a] (21 februari 1884-9 juli 1943 in Sobi- bor), Aaltje (later Alida; 18 december 1885-9 juli 1943 in Sobi- bor), Moses (Jaap, soms ook wel Maurits genoemd) de Jong (27 december 1887-14 mei 1941), Godfried (17 augustus 1891- 4 juni 1943 in Sobibor) en Michel (13 februari 1895-8 april 1895). 16 De Jong, ‘Voor het jubileumnummer van de A.N.D.B.’ [on- gedateerd], niod 823, 59. Meijer Sluyser, Er groeit gras in de Weesperstraat (Amsterdam 1962), 145. Ischa Meijer, ‘De eigen historie van Loe de Jong’, Haagse Post, 15 december 1973. De Baar, ‘Alida de Jong’, 10. De Jong, Herinneringen i, 15. 17 Bar mitswa is de joodse wijding tot kerkelijke meerderjarig- heid van een jongen na het einde van zijn dertiende levens- jaar in de synagoge, waarbij hij uit de Thora moet voorlezen. 18 Gesprek Peter-Paul Baar met Els Wunnink-de Jong, 22 juli 1985. Gans, De kleine verschillen, 125. 19 Selma Leydesdorff, Wij hebben als mens geleefd. Het Joodse proletariaat van Amsterdam, 1900-1940 (Amsterdam 1987), 156. Arie Kuiper, Een wijze ging voorbij. Het leven van Abel J. Herzberg (Amsterdam 1997), 31. Isaac Lipschits, De kleine sjoa (Amsterdam 2001), 185-186. 20 Gesprek Peter-Paul de Baar met Loe de Jong, 9 februari 1982. 8 noten hoofdstuk 1 Grootvader Levie de Jong werd nooit lid van de andb. 21 Van Tijn, ‘Amsterdamse diamanthandel i’, 65. 22 Salvador Bloemgarten, Henri Polak, sociaal democraat 1868- 1943 (Den Haag 1993), 91 en 144. 23 Alida de Jong, De proletarische vrouw, 6 oktober 1931, geci- teerd in De Baar, ‘Alida de Jong’, 27-29. Gesprek Peter-Paul de Baar met Loe de Jong, 9 februari 1982. Gesprek Peter-Paul de Baar met Els Wunnink-de Jong, 22 juli 1985. 24 Gans, Kleine verschillen, 137. De Baar, ‘Alida de Jong’, 41. 25 Samuel (roepnaam Sam) de Jong (30 augustus 1878-6 juni 1960 in Zeist) trouwde op 9 mei 1906 de niet-Joodse Jannetje Liedija Alant (14 juli 1876-15 december 1953). Zij kregen twee dochters: Cornelia Bernadina de Jong (8 november 1907-on- bekend) en Elisabeth de Jong (24 april 1912-onbekend). 26 De Baar, ‘Alida de Jong’, 41. Gesprek Els Wunnink-de Jong door Peter-Paul de Baar, 22 juli 1985. Gesprek Loe de Jong door Peter-Paul de Baar, 9 februari 1982. De Jong, Herinne- ringen i, 15. 27 De Baar, ‘Alida de Jong’, 29-30 en 43. Tot afdeling iii behoor- den de Weesperstraatbuurt, Oosterparkbuurt en de Trans- vaalbuurt. De oude Jodenhoek vormde afdeling iV. 28 De Baar, ‘Alida de Jong’, 42. Levie de Jong begon in 1908 op Kerkstraat 65 de tweede melkwinkel in de familie.