PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SUSZ (171) Warszawa 2009 Autorzy: BARBARA PTAK*, IZABELA BOJAKOWSKA*, PAWEŁ KWECKO*, ANNA PASIECZNA*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*, GRAśYNA HRYBOWICZ** Główny koordynator MGśP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy A: KATARZYNA STRZEMIŃSKA* Regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI* Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA* * – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2009 Spis treści I. Wstęp – B. Ptak................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Ptak .................................................... 4 III. Budowa geologiczna – B. Ptak ......................................................................................... 7 IV. ZłoŜa kopalin – B. Ptak ..................................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Ptak .................................................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – B. Ptak ............................................. 13 VII. Warunki wodne – B. Ptak................................................................................................ 15 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 15 2. Wody podziemne.................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko .......................................................................... 19 2. Osady – I. Bojakowska ........................................................................................... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ........................................ 24 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz .......................................................................... 26 X. Warunki podłoŜa budowlanego – B. Ptak....................................................................... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – B. Ptak........................................................................ 32 XII. Zabytki kultury – B. Ptak ................................................................................................ 40 XIII. Podsumowanie – B. Ptak, G. Hrybowicz ........................................................................ 41 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 43 I. Wstęp Arkusz Susz Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) został wykona- ny w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Plansza A) oraz w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i w Przedsiębiorstwie Geolo- gicznym POLGEOL w Warszawie (Plansza B) zgodnie z „Instrukcją...” (2005). Przy jej opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza Susz Mapy geologiczno-gospo- darczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2003 w Katowickim Przedsiębiorstwie Geologicznym w Katowicach (Wierzbanowski, 2003). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w pięciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (tematyka geochemii środowiska i składowania odpadów), wa- runki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zaj- mujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i pla- nów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przed- stawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią pomoc przy wykonywaniu wojewódz- kich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały potrzebne do opracowania mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geolo- gicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wydziale Środowiska i Rol- nictwa Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, Departamencie Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Wydziale Środowiska i Rolnictwa Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku, Departamencie Środowiska, Rolnictwa i Zasobów Naturalnych Urzędu Marszał- kowskiego Województwa Pomorskiego w Gdańsku, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Olsztynie i w Gdańsku, Krajowym Ośrodku Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Instytucie Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, Nadleśnictwie Susz, Nadleśnictwie Kwidzyn, Starostwie Powiatowym w Iławie i Sztumie, Urzędzie Gminy w Prabutach i Suszu oraz u uŜytkowników złóŜ. Dla uzupełnienia danych archiwalnych prze- prowadzono takŜe zwiad terenowy. 3 Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złóŜ opracowanych dla komputerowej bazy o złoŜach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice obszaru arkusza Susz określają współrzędne od 19o15’ do 19o30’ długości geo- graficznej wschodniej i od 53o40’do 53o50’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten połoŜony jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego i obejmuje fragmenty gmin: Susz, Kisielice, Iława i Zalewo naleŜących do powiatu iławskie- go oraz w południowo-wschodniej części województwa pomorskiego i obejmuje fragmenty gmin Mikołajki Pomorskie i Stary Dzierzgoń naleŜące do powiatu sztumskiego i Prabuty naleŜące do powiatu kwidzyńskiego. Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2001) cały teren arkusza Susz naleŜy do prowin- cji NiŜ Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, makroregionu i mezoregionu Pojezierze Iławskie (fig. 1). Pojezierze Iławskie od północy sąsiaduje z śuławami Wiślanymi, od wschodu z Poje- zierzem Olsztyńskim, a od południa z: Doliną Drwęcy, Pojezierzem Brodnickim i Pojezie- rzem Chełmickim. Jest ono północno-wschodnią częścią Pojezierzy Południowobałtyckich. Rzeźba Pojezierza Iławskiego prezentuje bogaty zespół form terenu, a ukształtowana została w wyniku deglacjacji lądolodu ostatniego zlodowacenia, działalności wód roztopowych, erozji i akumulacji rzek, a takŜe jezior oraz procesów wietrzenia. Deniwelacje terenu sięgają od 82,0 m n.p.m. na zachód od jeziora Dzierzgoń do 129,6 m n.p.m. we wsi Bądze w części północno-wschodniej i Ulnowie. W obrazie morfologii omawianego obszaru dominują trzy jednostki geomorfologiczne – wysoczyzna morenowa falista, moreny czołowe oraz równiny sandrowe. Na tym terenie występują jeziora rynnowe, z których największym jest Dzierzgoń (oko- ło 8 km2). Pozostałymi większymi zbiornikami wodnymi są jeziora Witoszewskie, Bądze, Gaudy, Burgale, Suskie i Januszewskie. Środkową część obszaru arkusza rozcina Liwa płyną- ca na zachód, prowadząca wody od Jeziora Januszewskiego przez jezioro Gaudy i dalej do rzeki Nogat poza arkuszem. W świetle regionalizacji klimatycznej, teren objęty arkuszem Susz połoŜony jest w regionie pomorsko-warmińskim (Stachy, red., 1987). Opady atmosferyczne w ciągu roku kształtują się na poziomie 600–700 mm. Klimat tego regionu jest zimniejszy niŜ w centralnej Polsce. Pokrywa śnieŜna utrzymuje się tu 80 dni. Długość okresu wegetacyjnego wynosi 180– 4 190 dni. Średnia temperatura roczna wynosi około 7°C. W regionie tym przewaŜają wiatry z kierunku południowo-zachodniego i zachodniego. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Susz na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu PobrzeŜa Południowobałtyckie Mezoregiony PobrzeŜa Gdańskiego: 313.54 – śuławy Wiślane Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Mezoregiony Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmińskie, 315.12 – Pojezie- rze Brodnickie, 315.13 – Dolina Drwęcy, 315.15 – Garb Lubawski Rzeźba powierzchni ziemi, procesy geomorfologiczne, litologia oraz klimat mają bez- pośredni wpływ na rodzaj gleb występujących na terenie omawianego obszaru. Grunty rolne wysokich klas bonitacyjnych IIIa–IVa stanowią około 45% powierzchni i znajdują się głów- nie w środkowej, zachodniej i południowej części obszaru arkusza Susz. PrzewaŜają w nim gleby brunatne, sprzyjające uprawie kompleksu pszennego. ObniŜenia rynien lodowcowych i doliny rzeczne, wypełnione osadami torfowymi, zajęte są przez uŜytki zielone. Lasy zajmują około 35% powierzchni arkusza i porastają piaszczyste pagórki moren. Większy, zwarty kompleks leśny zwany Lasami Iławskimi pokrywa wschodnią część omawianego obszaru. 5 Lasy te z drzewostanem sosnowym, bukowym i mieszanym, rosną na pofałdowanych tere- nach morenowych i sandrowych. Obszar arkusza Susz naleŜy do słabo uprzemysłowionych, ma charakter rolniczy i tury- styczny. Struktura uŜytków, warunki terenowe i struktura własności sprzyjają rozwojowi