[FRONT COVER] [FRONT COVER BACK] De Kunstzomer van 1986. Kroniek en reconstructie van Chambres d'Amis op basis van het SMAK-archief Liesbet Grymonprez Promotor: prof. dr. Bart Verschaffel Begeleiders: Maarten Liefooghe, Christophe Van Gerrewey Masterproef ingediend tot het behalen van de academische graad van Master in de ingenieurswetenschappen: architectuur Vakgroep Architectuur en Stedenbouw Voorzitter: prof. dr. Pieter Uyttenhove Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur Academiejaar 2011-2012 TOELATING TOT BRUIKLEEN De auteur geeft de toelating deze masterproef voor consultatie beschikbaar te stellen en delen van de masterproef te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van resultaten uit deze master- proef. 21 juli 2012 Liesbet Grymonprez Een woord van dank gaat in de eerste plaats uit naar mijn promotor Professor Bart Verschaffel en begeleiders Christophe Van Gerrewey, Maarten Liefooghe en Stefaan Vervoort voor het delen van hun deskundige kennis, inzichten en adviezen die een grote meerwaarde hebben betekend voor dit werk. Verder wil ik het S.M.A.K. bedanken voor het ter beschikking stellen van het Chambres d’Amis-archief dat dit onderzoek heeft mogelijk gemaakt. Dirk Pültau wil ik bedanken voor de inhoudelijke impulsen en eveneens alle personen die mij hebben geholpen bij het nalezen van de teksten. Ook dank ik mijn vrienden voor hun steun, medeleven en het brengen van kleur in mijn studententijd. Ten slotte wil ik mijn ouders bedanken, voor hun nimmer afl atende belangstelling en aanmoediging, niet alleen dit jaar, maar ook de voorbije vijf jaar. De Kunstzomer van 1986. Kroniek en reconstructie van Chambres d’Amis op basis van het SMAK-archief DEEL 1: KUNST BUITEN DE MUREN VAN HET MUSEUM.......................................................................................15 1.1 INLEIDING..............................................................................................................................................16 1.2 SITUERING EN CONTEXT.................................................................................................................20 1. Inleidin 2. The white cube 3. Biënnales en tentoonstellingen op grote schaal 4. Institutionele kritiek en site specificity 5. Alternatieve tentoonstellingsruimtes 6. Keuze van de woning als plaats van kunst DEEL 2: CHAMBRES D’AMIS IN 1986........................................................................................................................................37 2.1 DE UITGANGSPUNTEN EN HET CONCEPT VAN JAN HOET...................................................38 1. Zijn boodschap 2. Voor de tentoonstelling 3. Bij de start van de tentoonstelling 2.2 DE KRONIEK VAN CHAMBRES D’AMIS.........................................................................................50 1. Het ontstaan van het idee 2. De keuze van de titel 3. Selectie van de kunstenaars 4. Selectie van de woningen 5. Communicatie met de kunstenaars 6. De start van Chambres d’Amis: de Langste Dag 7. Praktische aspecten van de tentoonstelling 8. Overdracht van de werken na de tentoonstelling.. 2.3 DE ZOMER VAN ’86: INITIATIEF 86, INITIATIEF D’AMIS EN ANTICHAMBRE..............70 1. Inleiding 2. Initiatief 86 3. Initiatief d’Amis 4. Antichambre DEEL 3: DE TENTOONGESTELDE WERKEN: LITERATUUR EN ARCHIEF.............................................97 DEEL 4: TOT SLOT 4.1 OVERZICHT VAN KRITISCHE RECEPTIE...................................................................................256 1. Inleiding 2. De periode van de tentoonstelling 3. Na de tentoonstelling 4. Besluit 4.2 NABESCHOUWING.............................................................................................................................264 4.3 BIJLAGEN..............................................................................................................................................266 1. Bijlages bij de teksten 2. Inhoud S.M.A.K.-archief Chambres d’Amis4 3. Herkomst afbeeldingen 4. Bibliografie DEEL 1 KUNST BUITEN DE MUREN VAN HET MUSEUM 1.1 INLEIDING Gent kent reeds een rijke geschiedenis van stadstentoonstellingen: TRACK, die op dit moment opduikt in het straatbeeld, is immers het resultaat van een trilogie waarvan eerder de tentoonstelling Over The Edges (2000), die plaatsvond in de binnenstad, deel uitmaakte voorafgegaan door Cham- bres d’Amis in 1986. Elk van deze tentoonstellingen vormde een referen- tietentoonstelling in deze evolutie en is telkens ontwikkeld in een bepaalde verhouding tot de vorige edities – als resultaat van steeds veranderende condities. Chambres d’Amis was in deze reeks een scharnierpunt: als voor- loper moest deze tentoonstelling nog geen positie innemen tegenover voor- gangers. Terwijl TRACK inspeelt op een vraag van de stad en een relatief comfortabele verhouding aangaat met zijn bezoekers speelden Over The Edges en Chambres d’Amis hier een andere rol in. In Chambres d’Amis ging de oproep tot integratie van kunst in het dagelijkse leven uit van het museum en nam de tentoonstelling een vreemde positie in tegenover het publiek. Over The Edges was een expansie van het grondidee van Cham- bres d’Amis, waarbij de klemtoon verlegd werd van privéruimtes naar de binnenstad en waar reeds sprake was van een meer vertrouwde verhouding met de bezoekers. In deze scriptie zal dieper ingegaan worden op de rol die Chambres d’Amis gespeeld heeft als voorloper in deze ontwikkeling in het algemene kader van kunst buiten de fysieke ruimte in het museum. Welke meerwaarde heeft deze tentoonstelling kunnen bieden aan zijn nakomers? Dit onderzoek steunt op het S.M.A.K.-archief bestaande uit zowel persmap- 1 pen als originele documenten , aangevuld met literatuur. Tot op dit moment 1 Voor een overzicht van relevante is de hoeveelheid bestaande publicaties over Chambres d’Amis immers zeer archiefbronnen, zie bijlage 2. gering. Enkel de catalogus uit 1986 opgesteld door curator jan Hoet is voor handen: naast deze beperkte bron werd geen overzichtswerk geschreven. Deze scriptie heeft tot doel een beeld te vormen van de tentoonstelling op basis van verzamelde bronnen verschenen sinds de tentoonstelling en zo een up-to-date overzicht te bieden van Chambres d’Amis. Het omvangrijkste en belangrijkste deel van dit werk bestaat uit een reconstructie van de mate- rialiteit en context van de tentoongestelde werken2 : Wat hielden de werken in? Op welke manier zijn ze tot stand gekomen? Wat was de rol van de kun- 2 Zie deel 3. stenaar hierin? In hoever verschilden de visies van Jan Hoet, de kunstenaar 17 en de critici? Wat gebeurde achteraf met het werk? Aanvullend hierop worden in de overige delen belangrijke karakteristieken 3 Zie deel 1. van de tentoonstelling aangeraakt. Vooreerst wordt in Situering en context3 via literatuurstudie een ruimer kader geschetst van de evolutie van het ten- toonstellingsmodel. Hierop volgend wordt ingezoomd op de specifi eke as- 4 Zie deel 2. pecten van Chambres d’Amis4, met als start de bespreking van de visie van Jan Hoet. Hier wordt een chronologisch overzicht gegeven van de vrijgave van verschillende bronnen waarin deze visie verkondigd werd. In De kroniek van Chambres d’Amis wordt verdergegaan met een reconstructie van de tentoonstelling als gebeurtenis: waaruit bestond de complexiteit van wissel- werkingen eigen aan de tentoonstelling? Hierin speelden zowel de kunste- naar, de bezoekers als de curator een rol. Verder worden deze aspecten in De zomer van ’86: Initiatief ’86, Initiatief d’Amis en Antichambre aangevuld met het in verband brengen van Chambres d’Amis met de gelijktijdig lopende tegententoonstellingen: in welke verhouding stond elk van deze tentoonstel- lingen tot Chambres d’Amis? Wat was het gewicht van deze tentoonstellin- gen en wat hebben ze teweeggebracht? Ten slotte worden in Overzicht van de kritische receptie5 de verzamelde inzichten in een perspectief geplaatst 5 Zie deel 4. door de confrontatie met de belangrijkste kritieken. Door middel van het ontleden van deze deelaspecten van de tentoonstelling zal getracht worden een beeld te vormen van het gewicht van Chambres d’Amis: welke impact heeft de tentoonstelling gehad op verdere ontwikkelin- gen? In hoever was het effectief een sleutelmoment? 18 1.2 SITUERING EN CONTEXT 1. Inleiding In deze sectie zal via literatuurstudie een beeld geconstrueerd wor- den van het grotere kader waarvan Chambres d’Amis deel uitmaakte. Voor- eerst wordt als voorloper The white cube aangehaald, waar tentoonstellin- gen zoals Chambres d’Amis een reactie tegen vormden. Hier spreken we zowel over biënnales als tentoonstellingen op grote schaal, die in het vol- gende deel uitgelicht worden. Vervolgens wordt naast op deze concepten gevormd door instituties en tentoonstellingen ook de aandacht gevestigd op de institutionele kritiek en de introductie van de term site specifi city, beiden afkomstig uit de kunstwereld en belangrijk in de evolutie van de tentoonstel- lingsproblematiek. Tot slot wordt een licht geworpen op alternatieve ruimtes als tentoonstellingsruimte en wordt meer specifi ek ingegaan op de woning. 2. The white cube MoMA, New York, 1929. Een rij minitieus opgehangen schilderijen siert de contrasterende witte wand. Na een bezoek aan het Folkwang Mu- seum te Essen raakte Amerikaanse kunsthistoricus Alfred Barr geïnspireerd door de manier van exposeren en riep dit tentoonstellingsmodel tot leven dat 1 Elena Filipovic, The Global White de