Zaken doen Willem Oltmans bron Willem Oltmans, Zaken doen. In den Toren, Baarn 1986 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/oltm003zake01_01/colofon.php © 2015 dbnl / Willem Oltmans Stichting 4 ‘What appears to the delusional world contains a story: an emotional fable: delusion derives from what psychoanalysis calls “the unconscious”: its existence is inferred from the evidence provided by hallucination, fantasy, dream, slips of the tongue, and symptomatic behaviors of various kinds. Delusional speech is a form of intentional thought that required decoding and a sensitivity to complex emotional logics. Delusion is the tyrant inside the Self.’* Dr James Glass voor: Ernst van Eeghen Gerrit Jeelof S. Orlandini Frans Lurvink * ‘Delusion: internal dimensions of political life’, University of Chicago Press (1985) Willem Oltmans, Zaken doen 6 Verantwoording Vervuiling van het leef-milieu en vervuiling van het menselijk brein gaan hand in hand, ook al krijgt radio-actieve straling op spinazie in Nederland meer aandacht. Parallel aan de verspreiding van zure regen, die de wouden van Europa steeds verder aantast, of parallel aan de systematische vernietiging van vitaal belangrijke tropische regenwouden in Kalimantan (Borneo) of het Amazone-gebied, vindt in de hoofden van mensen een nauwelijks waarneembare maar alarmerende verschuiving van normen en waarden plaats. De Amerikaanse psychiater Robert Jay Lifton heeft deze onopgemerkte, geruisloze besmetting van het menselijk brein eens omschreven met de term ‘psychic numbing’.1. Men raakt psychisch afgestompt voor evenementen, die eerder voor de geldende moraal en ethiek onacceptabel waren. Sluipend en onverhoeds wordt het brein steeds verder aangetast. Men is zich de verschuiving van de psychische conceptie van abnormaal naar normaal evenmin bewust als men zich realiseert, dat ieder moment dat men leeft de aarde in beweging is. Ons denken wordt beïnvloed en bedorven, zonder dat we er erg in hebben. Lifton herinnert er bijvoorbeeld aan hoe de mensheid in 1945 de adem in hield bij het bekend worden van de atoomexplosies boven Hirosjima en Nagasaki. En dat waren paaseitjes vergeleken bij de militaire mogelijkheden van 1985. Slechts een halve eeuw later wordt het in brede kring als ‘normaal’ ervaren, dat er in de Nederlandse volksvertegenwoordiging een meerderheid kan worden gevonden voor het plaatsen van kruisraketten. Men werd collectief geïmmuniseerd tegen de gewijzigde werkelijkheid, zoals ook met het verstrijken van de tijd het schrikbeeld van Hirosjima werd uitgewist. De wereld is met 50.000 atoomwapens opgezadeld en gedraagt zich alsof er niets aan de hand is. Atoomcentrales verrijzen als paddestoelen uit de grond en reeds vier maanden na de ramp van Tsjernobyl zijn schrik en angst als sneeuw voor de zon verdwenen. Men is al weer gedeeltelijk psychisch verdoofd voor het effect van de opduvel uit de Oekraïne. Of zoals de New York Times er onlangs aan herinnerde: ‘We weten dat de radio-activiteit van afval der nucleaire centrales 10.000 jaar gevaarlijk zal blijven voor het leefmilieu van mensen. Zelfs onze beschaving is nog geen 4.000 jaar oud.’2. 1. ‘History and Human Survival’, Robert Jay Lifton, Random House, New York (1961) blz. 115, 339, 376. 2. The New York Times, 6 juni 1986. Willem Oltmans, Zaken doen 7 Waar zijn we mee bezig? Overal wordt steeds meer van dit dodelijke materiaal opgeslagen - of in de wereldzeeën gedumpt - en weinigen houden zich bewust met de waanzin van dit gedrag bezig. Het is al ‘normaal’ geworden. We zijn psychisch murw gemaakt voor de werkelijkheid van ons absurde gedrag. In het internationale verkeer tussen mensen bestaat er wezenlijk geen god en gebod meer. Het volkenrecht staat reeds geruime tijd op de helling. Het Handvest van de Verenigde Naties heeft zijn aanvankelijk bindende kracht verloren. Amerika voerde ongestraft een vernietigings-oorlog in Vietnam, zoals de Sovjet Unie dit in Afghanistan doet. Israël heeft zich nog nooit aan resoluties van de V.N. gehouden. In de praktijk leven we in een rechteloze jungle. Dertig jaar geleden was dit nog anders. In 1956 kreeg Gamal Abdel Nasser geen geld uit het westen voor het bouwen van de Assoean Dam.1. Hij nationaliseerde het Suez-kanaal. Londen en Parijs begonnen een invasie van Egypte, maar Washington hield het hoofd koel. De conservatieve President Eisenhower verkoos de ‘rule of law’ boven de vrije teugel laten aan emoties, nationalisme en imperialistisch gedrag. De V.S. verkozen het volkenrecht boven geweld, ook al sympathiseerden zij met Engeland en Frankrijk. Dertig jaar later wordt de Amerikaanse vloot naar de Middellandse Zee gezonden en laat de conservatieve President Reagan Lybië bombarderen, alsof er geen vuiltje aan de lucht is. Wanneer het kleine Nicaragua aan een nieuwe sociale orde bouwt financieren de V.S. dezelfde fascistische bendes, die het volk van Nicaragua eerder met heldenmoed wist te verdrijven. Wanneer daarop het Internationale Hof van Justitie Amerikaanse oorlogshandelingen als het leggen van mijnen voor de havens van Nicaragua veroordeelt, dan onttrekt de regering Reagan zich op laffe en onrechtmatige wijze aan de jurisdictie van het Hof. Men is zich überhaupt niet bewust in welke mate de psychische vervuiling het denken der Amerikaanse leiding reeds heeft aangetast. Met deze alom rechteloze handel en wandel in een wereld tot de tanden toe gewapend met waanzin-oorlogstuig zijn we verder van huis dan ooit. Hoeveel mensen beseffen dit? Wie is bereid over aspecten van ‘psychic numbing’ in zijn eigen bovenkamer na te denken? De funeste, sluipende vervuiling van het brein is misschien wel het allergevaarlijkste symptoom van de twintigste eeuw. Wat voor staten in het internationale verkeer geldt, gaat ook op voor betrekkingen tussen mensen in het algemeen. Ook hier 1. Zie ook ‘Memoires: 1953-1957’, Willem Oltmans, Torenboeken, (1986) blz. 156. Willem Oltmans, Zaken doen 8 wordt met ontoelaatbare machtsmiddelen gewerkt en laat men traditionele vormen en gebruiken zonder meer vallen ten bate van eigen gewin en voordeel. Zoals militaire, economische of financiële druk tot standaard chantageprocedures zijn geworden in de betrekkingen tussen ‘beschaafde’ staten,1. zo hanteren tegenwoordig politici, managers, bankiers en zakenlieden in het algemeen methoden en praktijken, die dertig jaar geleden nog onaanvaardbaar werden geacht of als ordinaire oplichterij werden beschouwd. De psychische vervuiling heeft middels de aangetaste breinen der figuranten in de samenleving het morele en ethische fundament van de gemeenschap steeds verder aangetast. Mafia-achtig denken en handelen vieren hoogtij. Men ‘vergeet’ met een stalen gezicht wat enkele maanden of een jaar eerder plechtig werd toegezegd of afgesproken. Ook het eertijdse ‘gentleman's agreement’ behoort tot het verleden. Wie denkt te goeder trouw nog een afspraak te kunnen maken is rijp voor een psychiater. Legt men een overeenkomst niet ruimschoots vooraf met behulp van een jurist vast, dan kan men naar zijn geld fluiten, zoals uit de hier volgende reportage van persoonlijke ervaringen met een ‘bende van vier’ uit de Nederlandse samenleving zal blijken. De V.S. zijn internationaal de beslissende toonzetters bij al het onbehoorlijke gedoe. ‘Newsweek’ wijdde aan de heersende pathologie op Wall Street een omslag-artikel.2. Zes handen, graaiend naar biljetten van 100 dollars, sierden de kaft in rode en zwarte letters. De titel luidde: ‘A 12 million stock scandal stunts the financial world - and raises questions about the values of a new generation of America's best and brightest who are making millions doing deals...’ Tien geïllustreerde weekbladpagina's over ‘de naakte jacht naar geld’. De drijfveer van de heren in Wall Street: ‘To get money, pure and simple.’ Niemand heeft het bemerkt, laat staan dat het nog op zou vallen, in welke mate de breinen van zakenbonzen werden geïmmuniseerd om een ontstellende dosis onfatsoen en oneerlijkheid tot vanzelfsprekende zakenprocedures te maken. De conservatieve commentator William Safire deed in de ‘New York Herald Tribune’ een aanvullende duit in het zakje. Zijn bijdrage verscheen onder de kop: ‘Criminal Business: Policing the sharks of Wall Street.’3. De geldjagers van ‘Newsweek’ transformeerden tot ‘de haaien’ van de ‘Tribune’. Safire: ‘The 1. Zoals de huidige Nederlandse economische sancties jegens Suriname. 2. ‘Newsweek’, 26 mei 1986. 3. ‘New York Herald Tribune’, 5 juni 1986. Willem Oltmans, Zaken doen 9 arbitrageurs, who used to smooth out markets by buying or selling to take advantage of price discrepancies, are now considered the sharks of Wall Street.’ Hij vervolgde, dat niet alleen een loopje werd genomen met tot dusverre geldende maatstaven, maar bij het zaken-doen in de V.S. had men tegenwoordig steeds meer ‘met het stelen van geld’ van doen. Over het zich toeëigenen wat een ander, die diensten verleende, feitelijk toekomt gaat dus ook deze reportage. Terwijl men vrijelijk gebruik maakte van contacten en persoonlijke relaties, die ik tijdens vijfendertig jaar journalistieke arbeid opbouwde, probeerden alle vier genoemde heren onder het leveren van een financiële tegenprestatie uit te komen. Ik geef toe, dat in de gevallen Van Eeghen, Jeelof en Orlandini de fout ook bij mij heeft gelegen, omdat ik deze drie heren met ouderwetse goede trouw benaderde. Lurvink, die ik al niet vertrouwde toen ik hem voor het eerst ontmoette, en die ik dus aan een contract vastspijkerde, kwam eenvoudig zijn verplichtingen niet na en gedroeg zich als een proleet. Ook het taalgebruik in het internationale