DAFYDD AP GWILYM (circa 1315-1350) Bloemlezing uit het werk van de meest gevierde dichter van Wales, ingeleid en vertaald uit het Middelwels door Lauran Toorians Brogynin, de geboorteplaats van de dichter. (From the collections of the National Monuments Record of Wales: © Crown copyright: Arthur Chater Collection / O'r casgliadau o Gofnod Henebion Cenedlaethol Cymru : © Hawlfraint y Goron: Arthur Chater Casgliad) (tweede editie, 2016) ©Lauran Toorians / Dafydd ap Gwilym Inhoud 16. De zeemeeuw 17. Rumoer in een herberg 18. De dichter en de franciscaan Vooraf 19. De zanglijster 20. Elegie voor Rhydderch 21. Het zwaard Inleiding 22. Satire op Rhys Meigen Dafydd ap Gwilym, de dichter Dichterschap in het middeleeuwse Wales Appendices Dafydd als vernieuwer De techniek: klank en vorm 1. Een eerdere vertaling Vertaling 2. De uitspraak van het Wels 3. Plaatsen en personen 4. Literatuur Bloemlezing 1. De dichter, in eerlijkheid 2. Morfudd als de zon 3. De zomer 4. Lof op de zomer 5. Houden van een edel meisje 6. De meisjes van Llanbadarn 7. Steelse liefde 8. Onder de overhangende dakrand 9. De voortreffelijkheid van de dichter boven de ander 10. Genealogie van verlangen 11. De minnaar afgewezen 12. Liefdestranen 13. Mistroostigheid 14. Berouw 15. De wind ©Lauran Toorians / Dafydd ap Gwilym Vooraf zou allen die daarop commentaar leverden hartelijk willen danken. In het bijzonder geldt die dank Rachel Ann Morgan, die ‘... wij leerden talen, waarvan zij de namen nooit als enige in staat was om zowel de Welse teksten als mijn verta- gehoord hadden en wij lazen boeken waar zij niets lingen te lezen. Dat die vertalingen haar hielpen het werk van van konden begrijpen, ...’ Dafydd beter te begrijpen was alvast een compliment dat Nescio, Titaantjes niemand zal evenaren. Dank ook aan de redactie van Kruispunt. Waar andere Het vertalen van poëzie is een eigenaardige bezigheid. Misschien uitgevers het om commerciële redenen vrijwel meteen lieten is het eigenlijk niet meer dan een gesublimeerde vorm van lezen. afweten, was deze redactie iedere vorm van xenofobie vreemd Interpreteren en kiezen uit diverse interpretaties die zich voor- en was zij steeds tot elk avontuur bereid. De voortvarendheid en doen, om daarna de gemaakte keuzes aan een andere lezer in de nauwkeurigheid waarmee John Heuzel mij hielp om de tekst een andere taal voor te leggen. Het resultaat kan niet meer zijn drukklaar te maken, zijn het geheel beslist ten goede gekomen. dan een afgeleide dat in het gunstigste geval niet meer kan geven Wanneer er ondanks alle goede zorgen toch nog onvolkomen- dan een goede indruk van het origineel. Alleen al om die reden is heden in de tekst zijn blijven staan, dan ben ik daar natuurlijk als een enkele vertaling van een gedicht nooit genoeg. Een goed enige verantwoordelijk voor. Ondanks die onvolkomenheden, gedicht verdient vele vertalers. En het hoogste wat een vertaler die er ongetwijfeld zullen zijn, hoop ik toch vooral Dafydd ap ooit zou kunnen bereiken, is toch dat hij deze of gene lezer zo Gwilym en zijn trotse ambt recht te hebben gedaan. weet te raken dat die besluit zichzelf de taal van de gedichten eigen te maken en daarmee de vertaler buiten spel te zetten. Lauran Toorians Vertalen uit een weinig bekende taal, en dan ook nog van poëzie die binnen die taal weliswaar als het hoogste, maar ook als onvertaalbaar te boek staat, is daarmee al helemaal een hachelijke onderneming. Wie houdt in zo’n geval de vertaler op het juiste spoor, en welke lezer zit eigenlijk te wachten op een De eerste editie van deze bloemlezing verscheen als een speciale vertaling van iets waarvan hij of zij zelfs het bestaan nog nooit aflevering (jaargang 37, nr 167, december 1996) van Kruispunt. had vermoed? Literair Kwartaalschrift, uitgegeven in Brugge. Die uitgave was In die zin was het maken van deze bloemlezing een snel uitverkocht en werd een collector’s item; antiquarisch is het eenzaam avontuur waarbij de eigen drang om diep in het werk boek erg zeldzaam. In deze tweede, digitale editie zijn druk- en de taal van Dafydd ap Gwilym door te dringen de belang- fouten verbeterd en hebben enkele minimale tekstuele aanpas- rijkste drijfveer was. De behoefte om het plezier van die kennis- singen plaatsgevonden. making te delen, heeft uiteindelijk geleid tot dit boekje. In be- perkte kring zijn eerdere versies van de tekst rondgegaan en ik Loon op Zand, september 2016 ©Lauran Toorians / Dafydd ap Gwilym Inleiding dichter, speelde zijn oom Llywelyn ap Gwilym (vermoedelijk overleden in 1346) die slotvoogd was van Newcastle Emlyn. Dafydd ap Gwilym, de dichter Dat Dafydd ook in zijn eigen tijd al een gevierd dichter Afgezien van wat hij ons zelf in zijn werk meedeelt, zijn we was, blijkt uit de elegieën die beroemde dichters voor hem nauwelijks geïnformeerd over de persoon Dafydd ap Gwilym maakten. Dat gebeurde na zijn dood, maar in sommige gevallen (zijn naam klinkt als Dávid, maar met een korte a, ap Gwielim en wellicht ook al tijdens zijn leven. In middeleeuws Wales was dat kan eventueel worden ‘vertaald’ als David Willemsz.). De dateer- een geaccepteerde vorm van lof. Deze elegieën werden door bare verwijzingen die we van hem hebben, duiden erop dat hij Thomas Parry opgenomen in zijn editie van Dafydds werk. actief was in het tweede kwart van de veertiende eeuw. Madog Benfras (circa 1320-1360) gebruikte in zijn elegie onder Waarschijnlijk werd hij omstreeks 1315 geboren. Dat zou dan andere de beroemde woorden Dafydd, eos Dyfed, ‘Dafydd, de hebben plaatsgevonden in Brogynin in de parochie Llanbadarn nachtegaal van Dyfed’. Fawr, iets ten zuidoosten van het huidige Aberystwyth in Uit de gedichten van Dafydd weten we verder dat hij in Centraal-Wales, in de streek die Uwch Aeron heet. Hij overleed Wales behoorlijk bereisd was – terwijl er geen enkel bewijs is op een onbekende datum, waarschijnlijk rond 1350 en mogelijk dat hij zijn land ooit verliet – en dat hij bekend was met in de grote pestepidemie waardoor Wales toen werd getroffen. verschillende andere Welse dichters die in dezelfde periode Volgens de traditie ligt hij begraven bij het klooster van werkten. Verder omschrijft hij zichzelf als lid van de clêr, de Ystrad Fflur / Strata Florida in het hart van Wales. Maar zelfs dit gemeenschap van dichters en min of meer de Welse variant van is niet zeker, want volgens een andere traditie werd hij begraven de middeleeuwse clerici vagantes of vaganten (net als het bij het klooster Talley (Tallyllychau in het Wels) bij Llandeilo. Oudierse clíar, cléir ‘groep, gevolg van een dichter’ ontleend aan Zijn verzameld werk – voor zover overgeleverd – werd in 1952 Latijn clērus). Uit zijn werk komt hij naar voren als iemand met uitgegeven door Thomas Parry onder de titel Gwaith Dafydd ap een open oog voor de natuur om hem heen, met een grote Gwilym (‘Het werk van Dafydd ap Gwilym’, afgekort tot GDG) en voorliefde voor het mooie en het goede in het leven en met een omvat hondervierenvijftig gedichten (later werd nog een extra flinke dosis gezonde ironie en zelfspot. gedicht gecanoniseerd). Voor zover het dateerbaar is, kwam zijn Dafydd schreef liefdesgedichten voor verschillende werk tot stand in de periode 1330-1350. Het geldt als het vrouwen, van wie hij er zes met name noemt. Twee van hen mooiste dat ooit in het Wels werd geschreven en behoort tot de komen in meerdere gedichten voor. In hoeverre zijn gedichten in beste poëzie die ons uit middeleeuws Europa is overgeleverd. dit opzicht als ‘historisch’ beschouwd mogen worden valt niet Dafydd ap Gwilym was een telg uit een aanzienlijke fami- uit te maken, maar gezien de aard en het aantal van de aan hen lie die in eerdere generaties verschillende hoge beambten en gewijde gedichten wordt toch algemeen aangenomen dat lokale bestuurders had voortgebracht en het dichterschap was Morfudd en Dyddgu echte vrouwen van vlees en bloed waren. En voor hem vrijwel zeker geen beroepsmatige bezigheid. Een enkele personen die naaste verwanten van hen moeten zijn belangrijke rol, zowel in zijn opvoeding als in zijn opleiding tot geweest, komen voor in historische bronnen uit deze periode. ©Lauran Toorians / Dafydd ap Gwilym Het is welhaast overbodig op te merken dat in dat geval ook Aberystwyth. Als haar vader noemt Dafydd in ‘De minnaar weinig twijfel hoeft te bestaan aan de oprechtheid van de afgewezen’ (nr 11; GDG 93) ene Madawg Lawgam (‘Madog met emoties die Dafydd in zijn werk uitspreekt. Anderzijds is ook in de kromme hand’), maar dat is mogelijk een naam die hij verzon de gedichten veel aan te wijzen dat tot de standaard beeldspraak omwille van het metrum. Ook Morfudd stamde uit een vooraan- van de hoofse poëzie behoort, zodat het hoogst gewaagd is om te staande familie en zij was mogelijk een jeugdliefde van Dafydd. proberen uit de inhoud van deze gedichten biografische infor- Hun eerste ontmoeting lijkt te hebben plaatsgevonden in de matie te distilleren. kathedraal van Bangor toen zij beiden negentien jaar oud waren. Het grote verschil tussen Dafydds benadering en die van Dafydd beschrijft Morfudd als klein van stuk, blond en met de romantische en moderne liefdespoëzie, is wel dat Dafydd zijn zwarte wenkbrauwen. gevoelens niet op een hoger plan tracht te brengen. Het plezier Enkele van de aan haar gewijde gedichten lijken uit deze van het moment, hem verschaft door de aangename aanwezig- gelukkige periode te stammen. Zij huwde echter een andere heid en de schoonheid van zijn beminde, dat is wat hem tot man, een zekere Cynfrig Cynin met de bijnaam Y Bwa Bach (‘de schrijven aanzet. Het is ook juist daarom dat hij met evenveel kleine boog’ of ‘het boogje’, misschien vanwege een bochel). En bewogenheid een gedicht voor een vrouw kan maken als een uit historische akten blijkt dat werkelijk iemand met deze lofdicht op een zangvogel of op de zomer.