P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KRAJENKA (275) Warszawa 2005 Autor: Krzysztof Seifert ** , Anna Pasieczna ** , Aleksandra Dusza ** , Izabela Bojakowska ** , Hanna Tomassi-Morawiec ** , Gra żyna Hrybowicz * Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Jacek Ko źma ** we współpracy z El żbiet ą Gawlikowsk ą** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska ** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne „POLGEOL” SA, Warszawa ul. Berezy ńska 39 ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp (K. Seifert) ................................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Seifert) ..................................................... 4 III. Budowa geologiczna (K. Seifert) ......................................................................................... 6 IV. Zło ża kopalin (K. Seifert) .................................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Seifert) .................................................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (K. Seifert) ............................................. 13 VII. Warunki wodne (K. Seifert) ............................................................................................. 14 1. Wody powierzchniowe .................................................................................................. 14 2. Wody podziemne ........................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska .................................................................................................. 17 1. Gleby (A. Pasieczna, A. Dusza) ...................................................................................... 17 2. Osady wodne ( I. Bojakowska) ........................................................................................ 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze ( H. Tomassi-Morawiec) ................................................ 22 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ............................................................................. 23 X. Warunki podło ża budowlanego (K. Seifert) ....................................................................... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Seifert) ....................................................................... 32 XII. Zabytki kultury (K. Seifert) .............................................................................................. 35 XIII. Podsumowanie (K. Seifert) ............................................................................................. 36 XIV. Literatura ........................................................................................................................ 36 I. Wst ęp Arkusz Krajenka Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wyko- nany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w 2005 roku. Przy jego opracowywaniu wyko- rzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Krajenka Mapy geolo- giczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000, przez GEOSPEC – Katowice (Chybiorz i in., 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opra- cowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, składowanie odpadów i geochemia środowiska, warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach ekofizjo- graficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Map ę opracowano na podstawie archiwalnych materiałów geologicznych i wizji tere- nowej. Wykorzystano materiały zgromadzone w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ń- stwowego Instytutu Geologicznego, archiwum Wielkopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego- Delegatura w Pile, w urz ędach gmin: Jastrowie, Kaczory, Krajenka (miasta i gminy), Piła (miasta), Szydłowo, Tarnówka, Wysoka i Złotów oraz Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwo- wych w Pile. Dane dotycz ące poszczególnych złó ż zestawiono w kartach informacyjnych dla banku danych, zwi ązanego z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Krajenka wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 16º45’ i 17º00’ długo- ści geograficznej wschodniej oraz 53º20’ i 53º10’ szeroko ści geograficznej północnej. Admi- nistracyjnie le ży on w północnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego i obejmuje fragmenty 4 dwóch powiatów: złotowskiego z gminami Jastrowie, Tarnówka, Krajenka (miasto i gmina) i Złotów oraz pilskiego – gminy: Szydłowo, Kaczory, Wysoka i miasto Piła. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym cały teren arkusza obejmuje makroregion Pojezierze Południowopomorskie (Kondracki, 1998).Wschodnia cz ęść obszaru arkusza le ży w mezoregionie Pojezierze Kraje ńskie, a prawie cała zachodnia w Dolinie Gwdy. Jedynie niewielk ą cz ęść omawianego terenu, na północnym zachodzie, zajmuje Równina Wałecka (Fig. 1). Około 60% powierzchni omawianego obszaru zajmuj ą lasy, administrowane przez czte- ry nadle śnictwa: Złotów (północna cz ęść terenu arkusza), Płytnica (północno-zachodnia), Zdrojowa Góra (południowo-zachodnia) i Kaczory (południowo-wschodnia). Najwi ększ ą po- wierzchni ę zajmuj ą siedliska borów sosnowych (około 85%), z domieszk ą borów mieszanych z udziałem: brzozy, buka, olszy, świerka i d ębu. Płaskie obszary wysoczyznowe, obejmuj ące około 60% powierzchni wschodniej cz ęś ci arkusza, zaj ęte s ą przez grunty rolne. Tam, gdzie był wi ększy udział utworów piaszczystych powstały gleby bielicowe, słabo i średnio urodzajne. Na terenach u żytkowanych rolniczo do- minuj ą grunty orne średniej i dobrej jako ści o przewadze klas bonitacyjnych II do IV b. Od- czyn gleb jest na ogół kwa śny i bardzo kwa śny, niska jest zawarto ść : magnezu, fosforu i pota- su. Omawiany obszar le ży w środkowowielkopolskim regionie klimatycznym cechuj ącym si ę du żą zmienno ści ą typów pogody, zwi ązan ą ze ścieraniem si ę klimatu kontynentalnego i oceanicznego. Zima trwa około trzech miesi ęcy, a okres wegetacyjny siedem miesi ęcy. Opa- dy roczne wynosz ą średnio 550 mm, dni z opadem jest 165-170, dni z przymrozkiem około 100. Dominuj ą wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, a średnia temperatura roczna nie przekracza 8°C (Wo ś, 1999). Najwi ększ ą miejscowo ści ą jest miasto Krajenka, licz ąca około 4 tys. mieszka ńców. Peł- ni ono funkcj ę administracyjno-usługow ą dla tego rolniczego regionu. Omawiany teren ma charakter rolniczy o kierunku produkcji roślinno-zwierz ęcej oraz sadowniczej. Działa tu m.in. Zakład Przemysłu Drzewnego oraz Gminna Spółdzielnia Samopomocy Chłopskiej. Połu- dniowo-zachodni ą cz ęść obszaru zajmuje fragment Piły, gdzie znajduj ą si ę głównie obiekty przemysłowe. Najwi ększym z nich jest zakład produkuj ący sprz ęt o świetleniowy „Philips Lighting Poland SA”. Nad Jeziorem Płotki zlokalizowany jest Miejski O środek Sportu i Re- kreacji oraz o środki wypoczynkowe – „Płotka” i „Geowita”. W miejscowo ściach poło żonych 5 nad Gwd ą i nad pozostałymi jeziorami funkcjonuj ą coraz liczniejsze gospodarstwa agrotury- styczne. Fig. 1. Poło żenie arkusza Krajenka na tle jednostek fizycznogeograficznych, wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granice makroregionów, 2 - granice mezoregionów; 3 – wi ększe jeziora Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie. Makroregion Pojezierze Południowopomorskie. Mezoregiony: 314.64 - Pojezierze Wałeckie, 314.65 - Równina Wałecka, 314.66 - Pojezierze Szczecineckie, 314.68 - Dolina Gwdy, 314.69 - Pojezierze Kraje ńskie. Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka:. Mezoregiony: 315.33 – Kotlina Gorzowska, 315.34 – Dolina Środkowej Noteci. Makroregion Pojezierze Wielkopolskie. Mezoregiony: 315.53 – Po- jezierze Chodzieskie Przez obszar arkusza przebiegaj ą dwie główne trasy komunikacyjne: Pozna ń-Piła- Koszalin (nr 11) oraz Piła-Krajenka-Złotów (nr 188), a tak że dwie linie kolejowe: Pozna ń- Koszalin oraz Piła-Krajenka-Chojnice. III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Krajenka opracowano na podstawie Mapy geolo- gicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Piła (Listkowska, Maksiak, 1977; Listkowska i in., 1977) i obja śnie ń do tej mapy (Listkowska i in., 1978) oraz projekt prac geologicznych do opracowania Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Krajenka (Cin- cio i in., 2001). 6 Omawiany obszar poło żony jest w obr ębie pomorskiego odcinka antyklinorium środ- kowopolskiego zbudowanego ze skał paleozoicznych i mezozoicznych. Skały paleozoiczne reprezentuj