Tom 9 2006 EUROREGION NEISSE - NISA - NYSA Projekt jest dofinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG IIIA Wolny Kraj Związkowy Saksonia – Rzeczpospolita Polska (Województwo Dolnośląskie), w Euroregionie Nysa oraz budżet państwa. oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej we Wroc³awiu 1 MUZEUM PRZYRODNICZE w JELENIEJ GÓRZE ZACHODNIOSUDECKIE TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE PRZYRODA SUDETÓW ROCZNIK Tom 9, 2006 JELENIA GÓRA 2006 2 PRZYRODA SUDETÓW t. 9(2006): 3-6 Jacek Urbaniak Redaktor wydawnictwa ANDRZEJ PACZOS Redaktor naczelny BOŻENA GRAMSZ Stanowisko Nitella syncarpa Zespó³ redakcyjny BO¯ENA GRAMSZ (zoologia) CZES£AW NARKIEWICZ (botanika) (THUILL .) CHEVALL . 1827 (Charophyta) ANDRZEJ PACZOS (przyroda nieożywiona) Recenzenci TOMASZ BLAIK (Opole), ADAM BORATYŃSKI (Kórnik), w masywie Gromnika MAREK BUNALSKI (Poznań), ANDRZEJ CHLEBICKI (Kraków), ANDRZEJ HUTOROWICZ (Olsztyn), LUDWIK LIPIŃSKI (Gorzów Wlkp.) ADAM MALKIEWICZ (Wrocław), PIOTR MIGOŃ (Wrocław), ROMUALD MIKUSEK (Kudowa Zdrój), JULITA MINASIEWICZ (Gdańsk), TADEUSZ MIZERA (Poznań), KRYSTYNA PENDER (Wrocław), Wstęp ŁUKASZ PRZYBYŁOWICZ (Kraków), PIOTR REDA (Zielona Góra), TADEUSZ STAWARCZYK (Wrocław), EWA SZCZĘŚNIAK (Wrocław), W polskiej florze ANDRZEJ TRACZYK (Wrocław), WANDA M. WEINER (Kraków), ramienic (Charophyta) JAN ŻARNOWIEC (Bielsko-Biała) występuje pięć z sze- ściu rodzajów z tej T³umaczenie streszczeñ (na j. niemiecki) ALFRED BORKOWSKI wysoko uorganizowa- (na j. czeski) JIØÍ DVOØÁK nej gromady glonów, a mianowicie: Chara, Dtp „AD REM”, tel. 075 75 222 15, www.adrem.jgora.pl Nitella, Nitellopsis, Tolypella i Lychno- Opracowanie thamnus. Najbardziej kartograficzne „PLAN”, tel. 075 75 260 77 (str. 72, 146, 148) rozpowszechnionym, nie tylko w Polsce, ale Druk ANEX, Wrocław i w całej Europie, jest rodzaj Chara, którego Nak³ad 1200 egz. niektórzy przedsta- wiciele są dość po- spolicie znajdowani Wydawnictwo w większości typów zbiorników wodnych. Fot. 1. Nitella syncarpa (TH UILL .) CH EVALL . 1827 (fot. J. Urbaniak). MUZEUM PRZYRODNICZEGO w JELENIEJ GÓRZE Gatunki z pozosta- oraz łych rodzajów gromady Charophyta są dużo wyginął bezpowrotnie. Wiele innych gatunków, ZACHODNIOSUDECKIEGO TO WA RZY STWA PRZYRODNICZEGO rzadsze. w tym opisywany w niniejszej pracy Nitella Na terenie Dolnego Śląska, a w tym i Su- syncarpa, było podawanych tylko z jednego detów, zasobność flory ramienic prezentuje się stanowiska. Adres redakcji: bardzo słabo. Głównym powodem wydaje się być brak odpowiednich siedlisk – naturalnych 58-560 Jelenia Góra, ul. Wolnoœci 268 zbiorników wodnych (jezior). Na przestrzeni tel./fax 075 75 515 06, tel. 075 75 574 00 około 200 lat od kiedy datują się pierwsze e-mail: [email protected] znaleziska ramienic na Dolnym Śląsku (BRAUN 1876), odnaleziono tu około 17 gatunków www.muzeum-cieplice.pl należących do rodzajów Chara, Nitella i Toly- pella (UR B ANIAK 2005). Do dnia dzisiejszego, na Wydawca: MUZEUM PRZYRODNICZE tych samych stanowiskach zachował się jednak niewielki procent ówcześnie notowanych w Jeleniej Górze gatunków. Podobnie jest z górską częścią Dol- nego Śląska, gdzie niezmiernie rzadki gatunek ISSN 1895-8109 w skali Polski – Nitella translucens PERS . odna- leziony przez Sc h r ö d e r a (1921, 1926) w okolicy Podgórzyna koło Jeleniej Góry (WRSL,BRSL; Na ok³adce: Stawy Podgórzyńskie koło Jeleniej Góry (fot. B. Gramsz). GLM – skróty za HOLMGREN i HOLMGREN 1998), Fot. 2. Stanowisko Nitella syncarpa (fot. J. Urbaniak). 4 JACEK URBANIAK Stanowisko Nitella syncarpa (Charophyta) w masywie Gromnika 5 męskich raz podzielone, rośliny dwupienne; środowisko preferowane przez Nitella syncarpa. gametangia liczne i okryte galaretowatą otocz- Jak wspomniano wyżej, jest to jeden z typów ką; oospora czarna (580 m długa i 420 m siedlisk, w jakich ten gatunek może występować. szeroka); co pozwoliło na zakwalifikowanie Wynika to raczej z niewielkiego zróżnicowania ich jako Nitella syncarpa. typów zbiorników wodnych na Dolnym Śląsku. Nitella syncarpa spotykana jest w Polsce Stawy rybne są bowiem w całej Polsce połu- w różnych typach zbiorników wodnych: w głę- dniowo-zachodniej największymi rezerwuarami bokich jeziorach, stawach i innych zbiornikach wody i związanych z nimi gatunków. o spokojnej wodzie jak i rowach melioracyjnych Nitella syncarpa nie należy do najbardziej i ciekach nizinnych o wolnym nurcie. W Sude- zagrożonych gatunków ramienic. Według tach gatunek ten był bardzo nielicznie notowa- „Polskiej czerwonej listy glonów zagrożonych ny, i jak dotychczas odnaleziony jedynie przez w Polsce” (Si e m i ń S k a 1992), gatunek ten zaliczo- Sc h r ö d e r a (1926) na Stawach Podgórzyńskich ny jest do kategorii I (gatunki o nieokreślonym w okolicy Jeleniej Góry. Prezentowane stano- statusie), choć ze względu na niewielką czę- wisko jest drugim na przestrzeni prawie 100 stość występowania w kraju powinna być zali- lat, jakie udało się odnaleźć na terenie Dolnego czona co najmniej do kategorii R (rzadkie). Śląska. Stwierdzono je, podobnie jak pierwsze, Odnalezione okazy roślin znajdują się w stawie, co nie oznacza bynajmniej, iż jest to w prywatnej kolekcji autora. Literatura BRAUN A. 1876. Characeen (Armleuchter-Gewächse). Sc h r ö d e r B. 1926. Neue Beiträge zur schlesischen [w:] CO H N . (red.). Kryptogamen – Flora von Characeenkunde. Abh. Naturf. Ges. Görlitz, Schlesien, erster Band. J. U. Kern’s Verlag, Bres- 29 (3): 52-61. lau: 355-411. Si e m i ń S k a J. 1992. Czerwona lista glonów zagrożo- HOLMGREN P. K., HOLMGREN N. H., 1998. Onwards nych w Polsce. [w:] Za r Z y c k i k., w o J e w o d a w. (continously updated), Index Herbariorum, New & HEINRIch Z. (red.). Lista roślin zagrożonych York Botanical Garden, http://sciweb.nybg.org/ w Polsce (wyd.2), Instytut Botaniki im. W. Sza- science2/IndexHerbariorum.asp fera, PAN, Kraków: 7-19. Sc h r ö d e r B. 1921. Die Characeen Schlesiens. Mitt. UR B ANIAK , J. 2005. Z dotychczasowych badań nad Ryc. 1. Nitella syncarpa w masywie Gromnika. Strzałką zaznaczono lokalizację stanowiska. Märk. Mikrobiol. Ver. Berlin, 2: 57-65. fykoflorą ramienic (Charophyta) na Śląsku. Annales Silesiae, Wrocław, 34: 25-29. Podczas badań terenowych na Przedgórzu Nitella syncarpa została znaleziona około Sudeckim odnaleziono nie notowane dotych- 2 m od brzegu (dno muliste) na głębokości czas stanowisko Nitella syncarpa. Można 1-1,5 m, w wodzie mętnej (widzialność krążka Ein Standort der Armleuchteralge zatem ten gatunek dopisać do listy aktualnych Secchiego 0,6 m) o pH = 6,8. Przewodnictwo Nitella syncarpa (THUILL .) CHEVALL . 1827 (Charophyta) składników flory Sudetów. właściwe wody wynosiło 360 S, twardość o im Massiv Gromnik (Kreis Strzelin) 9 d, zawartość P-PO44 0,5 mg/l, a zawar- tość N-NH 0,06 mg/l. Rośliny rosły na dnie Opis stanowiska i wnioski 4 Zusammenfassung pojedynczo. Oprócz Nitella syncarpa, na Die Armleuchteralge Nitella syncarpa (TH UILL .) CH EVALL . 1827 (Charophyta) gehört zu den stanowisku odnotowano także występowanie sehr seltenen Algen in den Sudeten. Der Fischteich im Massiv Gromnik bei dem Dorf Biały Okazy Nitella syncarpa (fot. 1) odnalezio- Phragmites australis (CAV .) TRIN ., Typha latifolia Kościół im Kreis Strzelin (Strahlen) ist der zweite Standort dieser Alge in den Sudeten. no w 2004 roku na stanowisku znajdującym L., Polygonum amphibium L. i mchu Fontinalis Die Exemplare der erwähnten Armleuchteralge wurden auf dem mulmigen Grund eines się w administracyjnych granicach wsi Biały Fischteiches in einer Tiefe von 1-1,5 m in trübem Wasser gefunden. Die Art wurde in Polen Kościół w powiecie strzelińskim, w zanie- antipyretica he d w . Zebrane okazy posiadały następujące ce- nicht nur in stehenden, aber auch in langsam fließenden Gewässern, in Wassergräben und in dbanym stawie administrowanym przez PZW Seen gefunden. Fischteiche werden von dieser Alge in der Regel gemieden. – Koło Strzelin u podnóża masywu Gromnika chy: rośliny średniej wysokości (30-40 cm), (fot. 2, ryc. 1). Jej obecność na tym miejscu delikatne; średnica międzywęźli od 0,20 do potwierdzono rok później, pod koniec sierpnia 0,25 mm; okółki sterylnych nibyliści oraz roślin 2005 r. żeńskich niepodzielone; nibyliście w okółkach 6 JACEK URBANIAK PRZYRODA SUDETÓW t. 9(2006): 7-16 Ewa Fudali Naleziště lesklenky Nitella syncarpa (THUILL .) CHEVALL . 1827 (Charophyta) v masivu Gromnik Gatunki wysokogórskie we florze mchów Souhrn Řasa (parožnatka) lesklenka Nitella syncarpa (TH UILL .) CH EVALL . 1827 (Charophyta), patří polskiej części Karkonoszy i ich zagrożenie mezi velmi vzácné zástupce flóry řas, vyskytující se v Sudetech. Popisovaná lokalita v rybni- ční nádrži v masivu Gromniku nedaleko obce Biały Kościół (okres Strzelin) je dosud teprve druhým stanovištěm tohoto druhu v historii floristického výzkumu Sudet. Jedinci řasy Nitella syncarpa byli nalezeni na bahnitém dně v kalné vodě v hloubce 1–1,5 m. Tento druh byl na území Polska nalezen nejen v rybnících, ale také v pomalu tekoucích řekách, příkopech, jezerech a v nádržích se stojatou vodou. Rybníky nejsou sta- Wstęp kowym, ekologii i rozmieszczeniu mchów novištěm, které by Nitella syncarpa preferovala. Její nepočetný nález právě v takové nádrži wysokogórskich po polskiej stronie Karkonoszy je spíše důsledkem chudé hydrografické sítě v Dolním Slezsku a Sudetech. Karkonosze, najwyższe i najbardziej rozle- oraz próba oceny ich zagrożenia. głe pasmo w Sudetach zaliczane są do tzw. gór W pracy pojęcie mchów wysokogórskich niskich. Po polskiej stronie położone są na wy- odnosi się do tych