ÂŞIK PAŞA ve OĞLU ELVAN ÇELEBİ Ethem ERKOÇ ÇORUM 2020 2. Baskı Eylül 2020 Baskı Cilt ERS Matbaa San. ve Tic. Ltd. Şti. Kazım Karabekir Cad. No: 87/7 Altındağ /ANKARA Sertifi ka No: 47985 Dizgi & Kapak Hitit Reklam Yeniyol Mh. Kulaksız Sk. No: 24/A ÇORUM Tel : 0 364 202 00 52 ISBN 978-605-84272-5-9 Yayına Hazırlayan Çorum Belediyesi Kent Arşivi İsteme Adresi Çorum Belediyesi Kent Arşivi Yeniyol Mh. Gazi Cd. Turgut Özal İş Merkezi Kat : 4 ÇORUM Tel : 0 364 225 08 10/1539 Bu eser Çorum Belediyesi’nin Kültür Yayınıdır. PARA İLE SATILAMAZ TAKDİM Anadolu, coğrafi konumu itibariyle tarih boyunca pek çok medeniyetin, birçok farklı kültürün kesiştiği nokta… Tarih boyunca çeşitli göçlerin olduğu, farklı kültürlerin yaşadığı, savaşların, barışların yapıldığı Anadolu, aynı zamanda ticaret yollarının geçtiği bir coğrafya olması nedeniyle dünyada eşine az rastlanan bir kültürel zenginliğe sahip. Gelenekleriyle, örf ve âdetiyle, folkloruyla, mutfağıyla, tarihi yapılarıyla, dünya kültür mirası listesindeki eserleriyle kısaca tüm renkleriyle Anadolu’muzun her şehri, her ilçesi, hatta her köyü bir tarih atlası gibi… Farklı yüzyıllara ait çok sayıda eserin yanında fikir ve düşünceleriyle insanlığın gelişimine katkı sağlayan şahsiyetlerin yetiştiği Anadolu, insanlık tarihinin ortak değeridir. Şehrimiz Çorum zengin Anadolu kültürünü, bu coğrafyanın insanlık tarihine katkılarını en iyi yansıtan şehirlerden bir tanesidir. Şehrimizdeki tarihi ve kültürel değerlerin korunması, gelecek nesillere aktarılmasını önemli görevlerimizden biri olarak görüyoruz. Bu anlamda tarihi eserlerin restorasyonundan, Çorum’a ait bilgi ve belgelerin toplanmasına, eser olarak basım ve yayımının yapılmasına kadar pek çok hizmetimiz var. Anadolu’nun yurt tutulması, yeniden imar ve inşa edilmesi ve İslam beldesi haline gelmesinde büyük gayretleri bulunan Horasan erenlerinden biri olan Aşık Paşa’nın ve şehrimize bağlı Elvançelebi Köyü’nde metfun bulunan oğlu Elvan Çelebi’nin hayatının konu edildiği eser Çorum ve Anadolu tarihine ışık tutan eserlerden. Şehrimizin ulu çınarlarından ve ilim erbabından Sayın Ethem Erkoç hocamızın hazırladığı “Aşık Paşa ve Oğlu Elvan Çelebi” adlı kitabı okurlarıyla buluşturmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Çorum Belediyesi olarak şehrimiz ve ülkemizin kültürel hayatına katkı sağlayacağına inandığımız kültürel çalışmalara destek olmaya devam edeceğiz. ‘Âşık Paşa ve Oğlu Elvan Çelebi’ kitabını hazırlayan Ethem Erkoç Hocamıza şükranlarımı arz ediyor, sizlere de iyi okumalar diliyorum. Dr. Halil İbrahim AŞGIN Çorum Belediye Başkanı Ethem ERKOÇ 1950 yılında Çorum’da doğdu. 1969’da Çorum İmam Hatip Okulunu ve Çorum Atatürk Lisesni bitirdi. 1973’de Konya Yüksek İslam Enstitüsünden, 1974’de Bursa İktisadi ve Ticari İlimler Akademisinden mezun oldu. Kırklareli Atatürk Lisesinde Din Dersi öğretmenliğiyle meslek hayatına başladı. Osmancık İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri öğretmenliğinden 1977 yılında Çorum İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri öğretmenliğine atandı. 1987 yılında Arapça dil eğitimi için kısa süreli olarak Mısır’a gitti. Okullardaki kültür etkinliklerinde eksikliği hissedilen tiyatro eserleri konusunda çalışmalar yaptı. 1999 yılında emekli oldu. Yapmış olduğu araştırma, inceleme ve tebliğleri yerel ve ulusal basında çeşitli dergi ve gatelerde yayınlandı. kitap çalışmaları yanı sıra çeşitli dergi ve gazetelerde makale e inceleme azıları devam etmektedir. Evli ve dört çocuk babası olup Arapça ve İngilizce bilmektedir. Yayınlanmış eserleri: - Çorum İli ve İlçeleri - Nikonya’dan Çorum’a (Roman) - Suheyb-i Rumi - Yusuf Bahri Efendi - Çorum Evliyaları (Ali İzzet Efendi’nin Tezkire-i Makamat adlı eseriden sadeleştirme) ilaveli 3. Basım - Elvan Çelebi - Arapça Kelime ve Cümle Yapısı (2. Basım) - Zekat Rehberi (2. Basım) - Hayat Çizgisi (Tiyatro) - Gurbet Yuvası (Tiyatro) - İkinci Ömer (Tiyatro) - Selahattin Eyyubi (Tiyatro) - Yedi Sekiz Hasan Paşa (2.Basım) - Aşık Paşa ve Oğlu Elvan Çelebi - Mazlumoğlu Hacı Halil Ağa - Anadolu’da Bir Köy Odası Hatışoğlu Konağı - Sahabe Evliya ve Ulema Yurdu Çorum - Ebu Talib’in Müslümanlığı (Ahmet Feyzi’nin eserinden sadeleştirme) - Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Çorum Yöresi - Necmi Şamlı - Çorum Fatihi Danişmend Ahmet Gazi (Tiyatro) - Piyeslerim (Otuz piyes) - Atın Gözyaşları (Tiyatro) - Şehidin Çarısı (Tiyatro) - Taşralı Yazar (Tiyatro) - İskilipli Atıf Hoca- Hayatı Düşünceleri ve idamı - Çorum’da Sahabe ve Evliya Makamları (2. Baskı) - Çorumlu Şeyhülislamlar ve Alimler - Bayat’tan Feruz’a Bizim Oralar - Çorum İ.H.O.’nun İlk Müdürleri ÖNSÖZ Anadolu’nun fethinin sadece askerî boyutunun anlatıldığı bir tarihle yetiştik. Bu fetihlerin manevî ve kültürel tarafı, zamanında bizlere anlatılmadı. Doğudan batıya doğru Türk akınlarının ilerleyişini kolaylaştıran, vardıkları bölgelerde küçük yerleşim birimleriyle birlikte tekke ve zaviyeler kurup yöre insanıyla kaynaşarak gönüller fethedenlerin çalışmalarından, birkaç bilimsel makale dışında, hiç söz edilmedi. Anadolu’nun manevî fatihleri olan bu Horasan erenlerini yeni yeni tanımaya başladık. Ahmet Yesevî ocağında yetişip İslâm dünyasının her tarafına dağılan sufiler, her yerde aynı görevi üstlenmişlerdir. Moğol istilası sırasında Anadolu’ya göç eden Yesevî ocağına mensup dervişler de buraların Türkleşmesi ve İslamlaşmasında öncü rol oynamışlardır. Mevlânâ, Hacı Bektaş Velî, Yunus Emre, Şeyh İlyas vs. şahsiyetler bu ekolün önde gelen isimlerindendir. XIII. yüzyıl Anadolu’su, beylikler döneminde iç çalkantıların ve kargaşa ortamının hüküm sürdüğü bir süreç yaşamıştır. Bu geçiş döneminin kısa sürmesi ve daha az sancılı atlatılabilmesi için zamanın mutasavvıfları, hep yatıştırıcı ve kaynaştırıcı olmuşlardır. Bu dönemde tarihe iz bırakan tasavvufî hareketin merkezi, Orta Anadolu’dur. Devrin en ünlü mutasavvıfları bu bölgede yaşamışlar, tekke kurmuşlar, halka kendi dili olan Türkçe ile hitap etmişler, eser vermişler, toplumu eğitmişler, birlik fikrini işlemişlerdir. Bu uğurda kahramanca mücadeleyi teşvik etmeyi de ihmal etmemişlerdir. İşte bu doğrultuda çaba sarf edenlerden biri de Şeyh İlyas’ın torunu Âşık Paşa’dır. Şeyh İlyas Amasya’da meşhur olmuş, torunu Aşık Paşa ise Kırşehir’i yurt edinmiştir. O da kendi oğlu Elvan Çelebi’yi Çorum yakınında kendi adıyla anılacak bir beldeye göndermiş, orada tekke kurarak hizmet etmesini istemiştir. İşte biz, bu çalışmamızda önce Baba İlyas’tan başlayarak Âşık Paşa’yı, ardından oğlu Elvan Çelebi’yi ele alacağız. Bu nedenle eser, iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Âşık Paşa incelenmektedir. Öncelikle Âşık Paşa’nın soyu ve hayatı ele alınmakta, bu konudaki farklı bilgiler irdelenerek uzlaştırılmaya çalışılmaktadır. Sonra edebi kişiliği üzerinde durulmakta ve konuyla ilgili olarak araştırmacıların yorum ve değerlendirilmelerine yer verilmektedir. Başta Garibnâme olmak üzere Aşık Paşa’nın eserleri sıralanarak, edebî özelliklerine ve farklı nüshalarına işaret edilmektedir. İlk bölümün sonunda Aşık Paşa’nın görüş ve düşünceleri ortaya konulmuştur. Böylece Aşık Paşa’nın şiirlerinin teması ve şairin düşünce yapısını yakından tanıma imkanı bulunabilmektedir. İkinci bölümde ise Aşık Paşa’nın oğlu Elvan Çelebi incelenmiştir. Elvan Çelebi’nin hayat hikâyesi ile konuya girilmekte; cami, türbe ve külliyenin yapımından günümüze kadarki durumu ve buralar ile ilgili halk inanışları dile getirilmektedir. Sonra Menakıbül’l-kudsiyye fi menâsibi’l-ünsiyye adlı eseri ile edebî kişiliği işlenmektedir. Bu bölümün sonunda Elvan Çelebi’nin görüşleri şiirlerinden örneklerle ele alınmıştır. Kitabın sonunda çalışmamız esnasında yararlandığımız tüm eser ve makaleleri ihtiva eden bir kaynakça yer almaktadır. Ayrıca kişi, yer ve eser adlarını kapsayan bir indeks bulunmaktadır. Bu kitabın hazırlanmasına, Elvan Çelebi konusundaki bir konferans çalışmam vesile olmuştur. Konferans metnini kitaplaştırdığımızda bu defa babası Âşık Paşa ile ilgili araştırma yapmaya başladım. Toparladığım ilk bilgileri, Elvançelebi Tarih ve Kültür Festivalinde izleyicilere sundum. Daha sonra aynı yolun yolcuları olan Elvan Çelebi ile babası Âşık Paşa’nın hayat ve düşüncelerini farklı bir tarzda bir kitap halinde kamuoyuna sunmak istedim. İşte elinizdeki eser bu temel düşüncenin bir ürünüdür. Başlangıç olmak üzere Elvan Çelebi’nin Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesinde 4937 numarada kayıtlı Menakıbül’l-kudsiyye fî menâsibi’l ünsiyye adlı eserinin fotokopisini inceledim ve çalışmamda bu metni esas aldım. Bu arada eser üzerinde biri Ahmet Yaşar Ocak ve İsmail Erünsal’a, diğeri Mertol Tulum’a ait olan iki çalışmayı tetkik ettim. Her iki kitap da eserin yeni yazıya çevrilmesi konusunda ciddi emek mahsulüdür. Asıl metinde takıldığım yerlerde bu eserlere başvurmak suretiyle çalışmalarımı sürdürdüm. Aşık Paşa konusuna gelince onu, en meşhur eseri Garibnâme ile tanımak mümkündür. Bu düşünceden yola çıkarak Aşık Paşa’nın Garibnâmesi’nin Süleymaniye Kütüphanesi Laleli bölümünde 1752 demirbaş numarasıyla kayıtlı olan nüshasının CD’sini getirttim. Eser, iki ciltlik el yazmasıdır. Çok rahat okunabilmektedir. Çalışmamda bu metni esas aldım. Aşık Paşa’nın Garibnâme’sinin Ankara Milli Kütüphanesi’ndeki nüshasını Bedri Noyan, yeni yazıya çevirmiş ve bölüm aralarına lügatçe koymuştur. Kemal Yavuz da Süleymaniye Kütüphanesi Lâleli nüshasını yeni yazıya çevirmiş ve nesir biçiminde günümüz Türkçesine de aktarmıştır. Biz de günümüz Türkçesine çevirdiğimiz beyitlerde tereddüde düştüğümüz durumlarda bu esere başvurduk. Âşık Paşa’nın hayatı, kişiliği ve diğer eserleri konusunda farklı kaynakları, bilimsel makaleleri de inceledim. Bazen birbirleriyle çelişen değişik bilgi ve yorumlarla karşılaştım. Bu durum, konunun