Edukacja w dziedzinie jazzu i muzyki estradowej w Polsce Edukacja w dziedzinie jazzu i muzyki estradowej w Polsce pod redakcj ˛a Andrzeja Białkowskiego Warszawa 2013 Instytut Muzyki i Tanca´ WYDAWCA Instytut Muzyki i Tanca,´ Warszawa REDAKCJA Jolanta Drozdowska PROJEKT OKŁADKI Krzysztof Rumowski SKŁAD I ŁAMANIE Artur Drozdowski DRUK Drukarnia „Tekst” S.J. ul. Wspólna 19, 20–344 Lublin c INSTYTUT MUZYKI I TANCA´ ,WARSZAWA 2013 Wszystkie prawa zastrze˙zone ISBN: 978-83-932955-4-8 IMIT 0006 Instytut Muzyki i Tanca´ ul. Fredry 8 00-097 Warszawa tel. (+48) 22 829 20 29 fax. (+48) 22 829 20 25 www.imit.org.pl Spis tre´sci Wst˛ep:Edukacja w dziedzinie jazzu i muzyki estradowej. 7 Potrzeba, zakres i projekt diagnozy Andrzej Białkowski 1 Edukacja w dziedzinie jazzu i muzyki estradowej w wy˙zszym 15 szkolnictwie artystycznym Karol Szymanowski 2 Edukacja w dziedzinie jazzu i muzyki estradowej w wy˙zszym 41 szkolnictwie nieartystycznym Stanisław Halat 3 Srednie´ szkolnictwo jazzowe i rozrywkowe 57 Piotr Lemanski´ 4 Warsztaty jazzowe w Polsce 69 Krzysztof Sadowski 5 Ruch animacji jazzowej. Mała Akademia Jazzu 81 Dorota Fr ˛atczak 6 Jazz w powszechnej edukacji muzycznej 97 Rafał Ciesielski 7 Edukacja jazzowa w Stanach Zjednoczonych i Niemczech – 113 historia i dzie´ndzisiejszy Włodzimierz Pawlik Wnioski i podsumowanie 127 Andrzej Białkowski Wst˛ep:Edukacja w dziedzinie jazzu i muzyki estradowej. Potrzeba, zakres i projekt diagnozy Andrzej Białkowski Problemy i tradycje kształcenia jazzowego w Polsce Praca nad przygotowaniem i publikacj ˛aniniejszego raportu zbiega si˛e w czasie z ogólnym o˙zywieniem zainteresowania problematyk ˛aedukacji jazzowej (a tak˙ze edukacji w dziedzinie muzyki estradowej), nie tylko w´sród przedstawicieli tzw. muzycznej bran˙zy, lecz tak˙ze w szerszym ob- szarze społeczno-kulturowego dyskursu. Konstatacja ta dotyczy – cho´c nie w równym stopniu – ojczyzny jazzu – Stanów Zjednoczonych, gdzie ró˙z- norodno´s´c oferowanych form edukowania, wielo´s´c podmiotów i instytucji zaanga˙zowanych w jej funkcjonowanie, obszar i gł˛eboko´s´c rynku powi ˛aza- nych z ni ˛ausług publicznych czy wreszcie ró˙znorodno´s´c i barwno´s´c samej debaty, anga˙zuj ˛acejzarówno ´srodowiska akademickie, nauczycieli, organi- zatorów i promotorów „˙zycia muzycznego”, jak i – cz˛estonajwybitniejsze w skali mi˛edzynarodowej– jazzowe i „popowe” autorytety, jest prawdziwie imponuj ˛aca,a tak˙ze krajów Azji (np. Japonia) czy zachodniej (np. Wiel- ka Brytania, Niemcy, Belgia, Francja) i wschodniej (Rosja, Ukraina, Esto- nia) Europy. Dostrzegalne przejawy o˙zywienia zainteresowania kształce- niem jazzowym czy „popowym” nasycone s ˛aw dominuj ˛acymstopniu kon- tekstami lokalnymi. Wi ˛a˙z ˛asi˛ez funkcjonuj ˛acymiw poszczególnych kra- jach instytucjami kształcenia oraz ich społeczno-kulturowym otoczeniem, dominuj ˛acymipraktykami edukacji nieformalnej czy wreszcie potencjałem i zaanga˙zowaniem w dyskurs lokalnej „sceny jazzowej”. Niezale˙znie od te- go coraz bardziej znacz ˛acyobszar debaty realizuje si˛edzi´s tak˙ze dzi˛eki współpracy ponadnarodowej. Jej narastaniu w ostatnim okresie sprzyja za- równo rozwój technologiczny (a zwłaszcza rozwój narz˛edzikomunikowa- nia), jak i wzrost mi˛edzynarodowejmobilno´sci przedstawicieli ´srodowisk akademickich, nauczycieli, muzycznych animatorów czy wreszcie artystów zaanga˙zowanych w projekty o charakterze edukacyjnym. Rezultatem mi˛e- dzynarodowego współdziałania s ˛apojawiaj ˛acesi˛ew ostatnim okresie coraz cz˛e´sciej konferencje, sympozja, kongresy po´swi˛econeproblematyce eduka- 8 Edukacja w dziedzinie jazzu i muzyki estradowej w Polsce cji jazzowej, a tak˙ze materiały w czasopismach dokumentuj ˛acerozwijane w tym zakresie praktyki kształcenia oraz badania naukowe. Mam tu na my´sli zarówno periodyki „w ˛askobran˙zowe”, jak chocia˙zby „Jazz Educators Journal”, jak te˙z pisma o profilu bardziej ogólnym, m.in. „Journal of Music History Pedagogy”, „British Journal of Music Education”, „Music Education Research”, na łamach których teksty po´swi˛econeedukacji jazzowej poja- wiaj ˛asi˛ew ostatnim okresie coraz cz˛e´sciej. Znakomitym przykładem efektywnej współpracy mi˛edzynarodowej w dziedzinie edukacji jazzowej jest powołana w roku 1993 Leeds Interna- tional Jazz Education Conference, skupiaj ˛acawokół siebie badaczy, nauczy- cieli oraz muzyków zainteresowanych wymian ˛apraktycznych do´swiadczen´ w ró˙znorodnych obszarach kształcenia jazzowego, jak te˙z ´sledzeniem tren- dów, z którymi mamy do czynienia w tym zakresie w ró˙znych krajach ´swia- ta. Jej 18. ju˙z edycja, która odbyła si˛ew marcu 2012 roku w Leeds College of Music po´swi˛econaproblemom edukacji jazzowej w XXI wieku (Williams 2012), a zwłaszcza jej potrzebie, warto´sciom oraz zagro˙zeniom stała si˛e bez w ˛atpieniajednym z najbardziej interesuj ˛acychmi˛edzynarodowychfo- rów dyskusji na temat aktualnych problemów kształcenia jazzowego na ´swiecie. Przyczyniła si˛ete˙z w znacznym stopniu do porz ˛adkowaniadebaty oraz wskazania kluczowych wyzwan,´ przed którymi stoi dzi´s ´srodowisko jazzowe zarówno w poszczególnych krajach, jak i w skali mi˛edzynarodo- wej. Warto tu przywoła´c przynajmniej niektóre z nich. 1. Potrzeba poszukiwania alternatywnych modeli kształcenia przyszłych muzyków jazzowych i estradowych oraz gruntownego przemy´slenia do- tychczasowych modeli oferowanych przez tradycyjne instytucje edukacyj- ne ró˙znych szczebli. Jest ona konsekwencj ˛azmian, z którymi mamy dzi´s do czynienia na rynku pracy dla muzyków oraz zmian b˛ed˛acychkonsekwen- cj ˛acyfrowej rewolucji. Nieodwracalno´s´c procesów cywilizacyjnych, które gruntownie zmieniły sytuacj˛e„na” i „wokół muzycznej sceny”, wyznaczaj ˛ac nowe miejsca i mo˙zliwo´sci zarówno twórcom, jak i odbiorcom muzyki, nie mo˙ze by´c lekcewa˙zona przez instytucje edukacyjne. Wymaga niew ˛atpliwie nowego podej´scia do procesu kształcenia. Jest to dzi´s nie tylko fakt do- strzegany w wielu krajach, ale inspiruj ˛acyró˙znorodne poszukiwania w tym zakresie. Postulat poszukiwania nowych form działania dotyczy te˙z w znacznym stopniu organizatorów edukacji nieformalnej. W dziedzinie jazzu jest ona, jak wiadomo, uznan ˛adrog ˛aalternatywn ˛aw stosunku do edukacji ofero- wanej przez instytucje. Znacz ˛aceposzerzenie mo˙zliwo´sci w tym zakresie, z jakim mamy do czynienia w ostatnim czasie, wymaga niew ˛atpliwiepo- szukiwania dodatkowych obszarów działania. Wst˛ep.. 9 2. Konieczno´s´c dalszego pogł˛ebiania współpracy mi˛edzynarodowej w dziedzinie badan´ nad edukacj ˛ajazzow ˛a.Jak wskazywali´smy to ju˙z po- przednio, ostatnie lata przyniosły w tej dziedzinie dostrzegalny post˛ep. Utrzymanie zainicjowanych trendów wymaga jednak dalszej intensyfikacji wysiłków, a przede wszystkim poszukiwania nowych modeli współpracy. Tradycyjnie stosowane w tym zakresie zdaj ˛asi˛ebowiem w znaczny sposób wyczerpywa´c swoje mo˙zliwo´sci. W kontek´scie mi˛edzynarodowej (a czasami te˙z wewn ˛atrzkrajowej) współpracy wymieni´c nale˙zy tak˙ze wysiłki instytucji edukacyjnych, nakie- rowane na wymian˛estudentów, pracowników szkół (ró˙znych szczebli), a tak˙ze metod i programów nauczania. Ma to kluczowe znaczenia dla pod- noszenia efektywno´sci kształcenia na wszystkich szczeblach edukacyjnych, dodatkowo daje te˙z młodym, kształtuj ˛acymsi˛edopiero osobowo´sciom ar- tystycznym szans˛ena kontakt z indywidualno´sciami, co ma niebagatelne znaczenie dla rozwoju artystycznego. Cho´c stwierdzenia te wydaj ˛asi˛ez po- zoru oczywiste, praktyka wskazuje jednak, ˙ze instytucje nie zawsze radz ˛a sobie z tym zadaniem w sposób dostateczny. Dobrym przykładem mog ˛aby´c tutaj polskie szkoły artystyczne (niektóre ich do´swiadczenia w tym zakresie omówimy w niniejszym raporcie), które z dobrodziejstw „´swiata mi˛ekkich granic” – poza nielicznymi wyj ˛atkami– korzystaj ˛aw sposób raczej umiar- kowany. 3. Potrzeba kreowania oryginalnych projektów wł ˛aczaj˛acychartystów jazzowych do współpracy ze szkolnictwem ogólnokształc ˛acym.Jazz, jak ka˙zda sztuka ambitna, wymaga edukowania odbiorców, z czym, jak wiado- mo, o´swiata publiczna nie zawsze radzi sobie w sposób zadowalaj ˛acy. Jest to problem, z którym boryka si˛ewiele krajów europejskich, do´swiadczenia polskie nie stanowi ˛apod tym wzgl˛edemwyj ˛atku. W interesuj ˛acymeseju Polski jazz a to˙zsamo´s´ckulturowa Jacek Niedzie- la-Meira słusznie zauwa˙zył, ˙ze „dobrze byłoby, ˙zeby jazz uzyskał taki status, jaki miał w latach 40. – kiedy był muzyk ˛apop. Potem jednak wyznaczył sam sobie nowe kryteria artystyczne w zakresie harmonii, melodii, form, a nawet instrumentarium. Te «utrudnienia» spowodowały odsuni˛eciesi˛e mas” (Niedziela-Meira 2011, 5). Id ˛actokiem my´slenia J. Niedzieli, mo˙zna tu postawi´c pytanie, kto lepiej ni˙z sami arty´sci, których autonomiczne po- szukiwania twórcze jazz od serc i umysłów mas skutecznie odseparowały, potrafi na nowo t˛eartystycznie bogat ˛amuzyk˛epubliczno´sci przywróci´c? Nadzieja, ˙ze uczyni ˛ato słabo w tym zakresie wyedukowani i dysponuj ˛acy jedynie minimalnym asortymentem ´srodków niezb˛ednychdo wykonania tego zadania nauczyciele, jest raczej złudna. Fakt ten dostrze˙zono w wielu krajach europejskich ju˙z do´s´c dawno, a projekty anga˙zuj ˛aceartystów do 10 Edukacja w dziedzinie jazzu i muzyki estradowej w Polsce popularyzowania muzyki, a w tym tak˙ze jazzu oraz ambitnych przejawów muzyki rozrywkowej maj ˛atu ugruntowan ˛apozycj˛e.Istniej ˛aone m.in. w ta- kich krajach, jak: Dania, Irlandia, W˛egry, Austria, Anglia czy Norwegia (Arts and Cultural Education. ). W Polsce przykładem tego typu inicjatywy jest gorzowska Mała Akademia Jazzu, a tak˙ze zbli˙zone do niej