P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz INOWROCŁAW (400) Warszawa 2007 Autorzy: Anna Jurczak-Drabek*, Albin Zdanowski*, Krystyna Wojciechowska**, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabryś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha* * Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ....................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski .......... 4 III. Budowa geologiczna – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ............................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ......................................................... 11 1. Sole kamienne ........................................................................................................ 11 2. Kruszywa naturalne................................................................................................ 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ........................ 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ... 18 VII. Warunki wodne – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ..................................................... 20 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 20 2. Wody podziemne.................................................................................................... 22 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 26 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ............................................................................. 26 2. Pierwiastki promieniotwórcze – S. Wołkowicz ...................................................... 28 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 31 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ............................. 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ............................. 38 XII. Zabytki kultury – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ...................................................... 43 XIII. Podsumowanie – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ...................................................... 45 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 47 I. Wst ęp Arkusz Inowrocław Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wykonany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2007 roku. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszu Inowrocław Mapy geologiczno-gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wykonanym w 2002 r. w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Sosnowcu (Jurczak-Drabek, 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja…., 2005). Informacje niezb ędne do opracowania mapy uzyskano m.in. w: Centralnym Archiwum Geologicznym i Rejestrze Obszarów Górniczych w Warszawie, archiwum Urz ędu Marszał- kowskiego w Bydgoszczy, Wydziale Środowiska i Rolnictwa województwa Kujawsko- Pomorskiego w Bydgoszczy, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Bydgosz- czy, Delegaturze Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Bydgoszczy, Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Starostwie Powiatowym w Inowrocławiu, urz ędach gminnych, nadle śnictwach oraz u uŜytkowników złó Ŝ. Przeprowadzono te Ŝ konsultacje z geologiem wojewódzkim w celu ustalenia klasyfika- cji sozologicznej złó Ŝ. Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, och- rona powierzchni ziemi, geochemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stano- wi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawo ochro- ny środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studial- nych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospo- darowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy danych. Zwiad terenowy przeprowadzono w kwietniu 2007 r. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty zasi ęgiem arkusza Inowrocław rozci ąga si ę mi ędzy 52°40’ a 52°50’ sze- roko ści geograficznej północnej i 18°15’ a 18°30’ długo ści geograficznej wschodniej. Pod wzgl ędem administracyjnym cały obszar arkusza le Ŝy w granicach województwa kujawsko-pomorskiego, w powiatach: inowrocławskimi, radziejowskim oraz cz ęś ciowo mo- gile ńskim. Tereny obejmuj ące wi ększ ą cz ęść miasta Inowrocław i gmin ę Inowrocław, du Ŝą cz ęść gminy D ąbrowa Biskupia, gmin ę Kruszwica wraz z miastem Kruszwica oraz mały fragment gminy Gniewkowo nale Ŝą do powiatu inowrocławskiego. Fragmenty gminy Radzie- jów i Dobre na południu arkusza nale Ŝą do powiatu radziejowskiego. Niewielki fragment ob- szaru znajduj ącego si ę w południowo-zachodnim naro Ŝniku arkusza nale Ŝy do gminy Strzelno wchodz ącej w skład powiatu mogile ńskiego. Poło Ŝenie arkusza Inowrocław na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 2001) ilustruje figura 1. Według tego podziału omawiany obszar nale Ŝy do podprowincji Po- jezierza Południowobałtyckie i makroregionu Pojezierze Wielkopolskie. Południowo- zachodni fragment obszaru bada ń zajmuje mezoregion Pojezierze Gnie źnie ńskie. Pozostała cz ęść arkusza wchodzi w obr ęb mezoregionu Równina Inowrocławska. Obszar zaliczany do Pojezierza Gnie źnie ńskiego stanowi płaska wysoczyzna moreno- wa, wyniesiona od 80 od 87 m n.p.m. oraz dolina dopływu wód lodowcowych, w której znaj- duj ą si ę rynny jeziora Gopło i Szarlej wraz ze współczesn ą dolin ą Noteci. Cz ęść doliny Note- ci zajmuj ą równiny torfowe. Równina Inowrocławska jest wysoczyzn ą polodowcow ą uformowan ą w czasie zlodo- wace ń północnopolskich i holocenu. Najni Ŝej poło Ŝone punkty na obszarze arkusza Inowrocław znajduj ą si ę w obr ębie dna rynny Gopła, doliny Bachorze i Noteci (76–80 m n.p.m.), najwy Ŝsze za ś wyst ępuj ą w obr ębie wysoczyzny morenowej. S ą to wzniesienia zwi ązane z wysadami solnymi w Górze (109,5 m n.p.m.) i Inowrocławiu (110,0 m n.p.m.) oraz z kulminacjami najwi ększych wydm wyst ępuj ących na południe od doliny Parcha ńskiej (104 m n.p.m.). Maksymalna ró Ŝnica wy- soko ści bezwzgl ędnych na badanym obszarze wynosi około 34 m. Głównymi elementami morfologii obszaru arkusza Inowrocław jest północny kraniec rynny Gopła, fragment doliny Noteci i odcinki zachodnie dwóch równole Ŝnikowych dolin roztopowych: Bachorze i Par- cha ńskiej. Dolina Kanału Bachorze ma szeroko ść od 2,5 do 3,5 km, a Kanału Parcha ńskiego (T ąŜ yny) od 1,5 do 2,5 km, wypełnione s ą one utworami piaszczystymi, a lokalnie namułami i torfami. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Inowrocław na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (red.) (2001) 1 – granica makroregionów, 2 – granica mezoregionów Mezoregion Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Obszar arkusza Inowrocław jest bardzo zró Ŝnicowany pod wzgl ędem zagospodarowa- nia. Około 85% powierzchni zajmuj ą tereny rolnicze, mniej ni Ŝ 10% lasy, a około 5% tereny zwi ązane z zabudow ą dwóch miast znajduj ących si ę na terenie arkusza: Inowrocławia i Kruszwicy. W Inowrocławiu zamieszkuje 79 500 mieszka ńców. Miasto stanowi wa Ŝny w ęzeł ko- munikacyjny, kolejowy i drogowy. Od połowy XIX wieku do ko ńca lat 80. w centrum miasta prowadzona była eksploatacja soli kamiennej i gipsu co miało wpływ na rozwój przemysłu chemicznego (warzelnia soli, zakłady sodowe w M ątwach), powstały te Ŝ liczne zakłady przy- rodolecznicze i sanatoria. Kopalnia została zlikwidowana w 1991 roku, gdy Ŝ istniało zagro- Ŝenie osiadania terenów w granicach eksploatacji soli. Obecnie surowiec dla przemysłu do- 5 starczany jest z oddalonej o 9 km kopalni soli w Górze. W mie ście rozwin ął si ę równie Ŝ przemysł metalowy (Inofama SA – fabryka maszyn rolniczych), szklarski (Huta Szkła „Ire- na” SA) oraz rolno-spo Ŝywczy. Drugi o środek miejski – Kruszwic ę – zamieszkuje 9 600 mieszka ńców. Rozwini ęty jest tutaj przemysł przetwórstwa spo Ŝywczego (cukrownia, zakłady tłuszczowe, wytwórnia win, mleczarnia). Ze wzgl ędu na poło Ŝenie Kruszwicy