PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz ŁYSZKOWICE (592) Warszawa, 2004 Autorzy: Dariusz Grabowski*, Józef Lis*, Anna Pasieczna*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Małgorzata Truszel*, Iwona Walentek*, Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Albin Zdanowski* Redaktor tekstu: Iwona Walentek* * − Państwowy Instytut Geologiczny, 00-975 Warszawa ul. Rakowiecka 4 Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (M. Truszel, D. Grabowski, I. Walentek) .................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (D. Grabowski, I. Walentek)......................... 4 III. Budowa geologiczna (D. Grabowski, I. Walentek) .............................................................. 6 IV. Złoża kopalin (M. Truszel, D. Grabowski, I. Walentek) ........................................................ 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M. Truszel, D. Grabowski, I. Walentek) ..................... 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (M. Truszel, D. Grabowski, I. Walentek). 15 VII. Warunki wodne (M. Truszel, D. Grabowski, I. Walentek)................................................... 17 1. Wody powierzchniowe ............................................................................................... 17 2. Wody podziemne ........................................................................................................ 18 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 20 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna)........................................................................................... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)............................... 23 IX. Składowanie odpadów (D. Grabowski).......................................................................... 25 X. Warunki podłoża budowlanego (D. Grabowski, I. Walentek)............................................ 36 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (M. Truszel, D. Grabowski, I. Walentek)........................... 37 XII. Zabytki kultury (D. Grabowski, I. Walentek)..................................................................... 41 XIII. Podsumowanie (M. Truszel, D. Grabowski, I. Walentek).................................................... 42 XIV. Literatura......................................................................................................................... 44 I. Wstęp Arkusz Łyszkowice Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2003 roku. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszu Łyszkowice Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) (Grabowski, Walentek, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja…, 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji, dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. W trakcie opracowywania mapy zebrano i wykorzystano materiały pochodzące z Cen- tralnego Archiwum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Urzę- du Wojewódzkiego w Łodzi i Oddziału Zamiejscowego w Skierniewicach, Powiatowych In- spektoratów Ochrony Środowiska w Skierniewicach, Nadleśnictw Skierniewice, Brzeziny, Grotniki oraz SGGW Rogów, Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, In- stytutu Melioracji i Użytków Zielnych w Falentach oraz Urzędów Gmin. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego na szczeblu regionalnym i lokalnym. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Łyszkowice wyznaczają współrzędne geograficzne: 19o45`-20o00` długości geograficznej wschodniej i 51o50`-52o00` szerokości geograficznej północnej. Omawiany teren mapy znajduje się w województwie łódzkim i obejmuje fragmenty powiatów: łowickiego (gminy: Dmosin, Łyszkowice), skierniewickiego (gminy: Godzianów, Lipce Reymontowskie, Słupia), Łódź Wschód (gminy: Jeżów, Rogów, Brzeziny, Dmosin, Głowno). Na obszarze arkusza Łyszkowice występują dwie jednostki geomorfologiczne, różniące się ukształtowaniem powierzchni i rozkładem wysokości bezwzględnych. Według podziału regionalnego J. Kondrackiego (1998), część północna i północno-zachodnia znajduje się 4 w mezoregionie Równina Łowicko-Błońska, natomiast południowa część należy do mezore- gionu Wzniesień Łódzkich. Cały obszar omawianego arkusza należy do podprowincji Nizina Środkowopolska, wchodzącej w skład prowincji Niż Środkowoeuropejski (Fig. 1). Fig. 1 Położenie arkusza Łyszkowice na tle jednostek fizyczno-geograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica makroregionu; 2 – granica mezoregionu Niż środkowoeuropejski: Niziny Środkowopolskie: Nizina Południowopolska: 318.19 Wysoczyzna Łaska; Nizina Środkowomazowiecka: 318.71 Równina Kutnowska, 318.72 Równina Łowicko-Błońska; Wzniesienia Południowomazowieckie: 318.82 Wzniesienia Łódzkie, 318.83 Wysoczyzna Rawska, 318.84 Równina Piotrkowska Powierzchnia terenu w części północnej (obszar Równiny Łowicko-Błońskiej) jest mało urozmaicona i wznosi się od 113 do 130 m n.p.m. Niewielkie wzgórza występują na zachód od miejscowości Łyszkowice (Wzgórza Domaniewickie - wał o przebiegu południkowym wznoszącym się 160 – 170 m n.p.m.) oraz na granicy z Wzniesieniami Łódzkimi (wzdłuż linii Pszczonów, Kalenice, Kamień, Lubowidza), gdzie w morfologii terenu wyraźnie zaznacza się krawędź o wysokości 20-30 metrów. 5 W części południowej (obszar Wzniesień Łódzkich), teren ma charakter wyżynny o średnich wysokościach 180-200 m n.p.m., osiągając maksymalną wysokość 220 m n.p.m. w rejonie miejscowości Krosnowy. Obszar wysoczyzny porozcinany jest dolinami utworzo- nymi przez rzeki spływające z południa do Bzury. Największe doliny utworzyły rzeki: Mroga, Łupia, Uchanka, Bobrówka. Na glinach zwałowych, które dominują na omawianym terenie, utworzyły się dobre gleby - brunatnoziemy i czarne ziemie. Gleby I-IV klasy, które stanowią około 60 % po- wierzchni arkusza oraz położenie w sąsiedztwie dużych aglomeracji miejskich: Warszawy i Łodzi przyczyniły się do rozwoju rolnictwa, sadownictwa oraz ogrodnictwa na omawianym te- renie. Obszary leśne zajmują około 20 % powierzchni arkusza, tworząc zwarte kompleksy w re- jonie Wzgórz Domaniewickich, między miejscowościami Łyszkowice a Lipce Reymontowskie, w okolicach Przyłęku Dużego oraz wzdłuż doliny Mrogi. Pod względem klimatycznym omawiany obszar charakteryzuje się średnimi rocznymi temperaturami powietrza w granicach 7,6 – 8oC. Obszar cechuje się niedoborem wody, co związane jest z małymi opadami (sumami rocznymi opadów 500-550 mm). Największymi miastami są Łyszkowice i Lipce Reymontowskie. Łyszkowice stanowią centrum przemysłowe omawianego regionu. Od 1976 roku istnieją tu Zakłady Farmaceutycz- ne „Polfa”, które obecnie są modernizowane i rozbudowywane z udziałem kapitału zagra- nicznego. Lipce Reymontowskie pełnią funkcję kulturalną. W 1998 roku powołano Fundację im. Władysława Reymonta, której celem jest upowszechnianie literatury polskiej, a zwłaszcza dzieł Reymonta. Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Najważniejsza droga łączy Łowicz z Ło- dzią, pozostałe drogi mają znaczenie lokalne. Sieć kolejowa ograniczona jest do rejonu połu- dniowo-wschodniego, stanowiąc połączenie między Skierniewicami i Łodzią. III. Budowa geologiczna Obszar arkusza Łyszkowice znajduje się w obrębie wału kujawskiego należącego do an- tyklinorium środkowopolskiego. W południowo-wschodniej części mapy występuje fragment antykliny Jeżowa utworzonej ponad wysadem solnym. Tektonika solna była także przyczyną powstania 30-40 metrowej krawędzi w podłożu mezozoicznym o orientacji równoleżnikowej (na linii Kamień - Uchań Górny - Kalenice - Pszczonów), która w znacznym stopniu wpłynęła na wykształcenie osadów młodszych, zwłaszcza czwartorzędowych. W trzeciorzędzie, podczas ruchów laramijskich w podłożu mezozoicznym powstało szereg depresji i rowów tektonicz- 6 nych (np. rów Ostrołęka - Stroniewice) wypełnionych w późniejszych okresach (trzeciorzę- dzie i czwartorzędzie) miąższymi osadami (Nowacki, 1993 a, b). Najstarszymi utworami, stwierdzonymi w wierceniach, na obszarze arkusza Łyszkowice, są iłowce, mułowce i piaskowce zaliczane do jury środkowej (bajos-baton). Utwory te wystę- pują w południowo-wschodniej części omawianego terenu, bezpośrednio pod utworami czwartorzędowymi. W północnej i zachodniej części (antyklina Jeżowa) znajdują się pia- skowce i wapienie zaliczane do keloweju. Osady jury górnej – wapienie, wapienie oolitowe i margle - nawiercono w północnej i zachodniej części, gdzie osiągają miąższości rzędu 500- 600 m (oksford) i około 110 m (kimeryd). Opisane osady w okolicach Głowna i Stroniewic znajdują się pod utworami czwartorzędowymi (Nowacki, 1993 a, b). Osady kredy i paleogenu na obszarze omawianego arkusza nie występują, ponieważ w tym okresie, w obrębie