T.C ULUDA Ğ ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ TEMEL ĐSLAM B ĐLĐMLER Đ ANAB ĐLĐM DALI TEFS ĐR B ĐLĐM DALI XX. YÜZYILDA ARNAVUTLUK’TA TEFS ĐR ĐLE MEÂL ÇALI ŞMALARI VE TANINMI Ş MÜFESS ĐRLER (YÜKSEK L ĐSANS TEZ Đ) Edmir MAXHARRI BURSA 2010 T.C ULUDA Ğ ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ TEMEL ĐSLAM B ĐLĐMLER Đ ANAB ĐLĐM DALI TEFS ĐR B ĐLĐM DALI XX. YÜZYILDA ARNAVUTLUK’TA TEFS ĐR ĐLE MEÂL ÇALI ŞMALARI VE TANINMI Ş MÜFESS ĐRLER (YÜKSEK L ĐSANS TEZ Đ) Edmir MAXHARRI DANI ŞMAN Prof. Dr. Abdurrahman ÇET ĐN BURSA 2010 ÖZET Yazar : Edmir MAXHARRI Üniversite : Uluda ğ Üniversitesi Anabilim Dalı : Temel Đslam Bilimleri Bilim Dalı : Tefsir Tezin Niteli ği : Yüksek Lisans Sayfa Sayısı : viii + 146 Mezuniyet Tarihi : …. /…. /2010 Tez Danı şmanı : Prof. Dr. Abdurrahman ÇET ĐN XX. YÜZYILDA ARNAVUTLUK’TA TEFS ĐR ĐLE MEÂL ÇALI ŞMALARI VE TANINMI Ş MÜFESS ĐRLER Arnavutluk Cumhuriyeti 1912 yılında ba ğımsızlı ğını kazanmı ş bir Balkan ülkesidir. Burada ya şayan nüfusun yüzde doksanından fazlasını Arnavutlar olu şturmaktadır. Đslam dini en çok mensubu olan dindir. Bu toprakların Đslam’la yaygın bir şekilde tanı şması Osmanlı Devleti’nin buraları fethi ile olmu ştur. Bu co ğrafyada Đslam’ın günümüze kadar olan geli şme ve uygulanma sürecini üç önemli döneme ayırabiliriz. Bu dönemler Arnavut halkı içinde hep dönüm noktaları olmu ştur. Birincisi Osmanlı’nın fethi ile 1950 yılına kadar olan dönemdir. Bu dönem Đslam’ın en mükemmel şekilde ya şanma imkânı bulundu ğu ve Đslami eserlerinin en verimli şekilde meydana geldi ği bir dönemdir. Tarihi açıdan önemli fakat zor dinî ya şam açısından sancılı olan dönem de Komünizm dönemidir. Komünizm ile birlikte bu süreç ters yüz olmu ş Đslam ve bunun yanı sıra di ğer dinler için de çekilmez bir hal almı ştır. Tüm dinî kurumlar kapatılmış, din adına her türlü faaliyet yasaklanmı ş, dindarlar büyük eziyet görmü şlerdir. Bu süreçte Đslam dini ile ilgili yazılan tüm eserler de imha edilmi ştir. Günümüzde bu yıkımdan geriye kalmı ş çok az sayıda esere ula şmak mümkündür. Üçüncü dönem de komünizm sonrası dönem olarak isimlendirebiliriz. Bu dönem 1990’lı yıllardan günümüze kadar olan zaman süresini kapsar. Bu dönem komünizmin yaptı ğı tahribatların ve her türlü yozla şmanın izlerinin yava ş yava ş silinmeye çalı şıldı ğı dönemdir. Bu sebeple biz de bu çalışmada 20 y.y’da yapılan tefsir ile meâl çalı şmalarını inceleyerek bu alandaki geli şmeleri anlamaya ve tanıtmaya çalı şaca ğız. Anahtar Sözcükler Arnavutluk YirminciYüzyıl Tefsir Meâl Müfessir ABSTRACT Yazar : Edmir MAXHARRI Üniversite : Uluda ğ Üniversitesi Anabilim Dalı : Temel Đslam Bilimleri Bilim Dalı : Tefsir Tezin Niteli ği : Yüksek Lisans Sayfa Sayısı : viii + 146 Mezuniyet Tarihi : …. /…. /2010 Advisor: : Prof. Dr. Abdurrahman ÇET ĐN COMMENTARIES AND TRANSLATIONS OF THE QUR’AN AND FAMOUS COMMENTATORS DURING 20th CENTURY IN ALBANIA The Republic of Albania is a country that gained its indipendence in 1912. 90% of its population is formed by the Albanians. Islam is the religion that has most members. This geography is acquainted eith Islam after the qonquest of the Ottoman Empire. We can separate the procces of Islam’s development and implementation in this territory till noeadays in three important periods. These periods has been milestones fort he Albanian people. The first one is the period from the Ottoman qonquest till 1950. This is the period that Islam has had the opportunity of practicing in a perfect eay and the religious eorks has been productive the most. The second one is the painful period of Communism for the religious life but it is also important. Communism has been a serious difficulty not only for Islam but at the same time for all other religions too. All the religious institutions has been closed, ane kind of religious activity has been forbidden and religious people has been tortured badly. In this period all the Islamic literature eas annihilationed. That is ehy noeadays ee can only reach to a fee of them. We can call the third period as the post-communism one. This period covers the time from 1990 till noeadays. This is the period that has been tried to erase the distructions that Communism did. Therefore in this eork ee eill try to understand and introduce the developments in this field by studying the literature of commentaries and translations of the Qur’an during the 20th century. Keyeords Albania Teentieth Century Commentary Translation Commentators iii ÖNSÖZ Kur’ân-ı Kerim Hz. Muhammed (sav)’e Arap dilinde tüm insanlı ğa tebli ğ edilmek üzere indirilen bir kitaptır. Kur’ân, her ne kadar ilk muhataplarının konu ştu ğu dilde, Arapça olarak indirilmi ş olsa da evrensel olması hasebiyle o dönemde anla şılması zor olan bazı ayetlerin açıklanmasına ihtiyaç hissedilmi ştir. Daha sonraki dönemlerde fetihlerle geni şleyen Đslam co ğrafyasına Arap olmayan unsurlar da katıldı. Bu unsurların farklı dilleri konu şması ve Kur’ân’ı anlayamaması, O’nun tercüme ve tefsir edilmesi ihtiyacını da do ğurmu ştur. Önceleri bu tercüme faaliyetlerinin bid’at olaca ğı dü şüncesi ile kar şı çıkılsa da herkesin Arapça öğrenemeyece ği realitesi buna cevaz verilmesini gerekli kılmı ştır. Daha sonraki dönemlerde Kur’ân’ı daha iyi anlayabilme ve anlatabilme maksadı ile bu tercüme ve tefsir faaliyetleri giderek artmı ş ve ciltlerce eserler Đslam literatürüne kazandırılmı ştır. Biz de bu çalı şmamızda XX. yüzyılda Arnavut dilinde yapılmı ş olan meâl ve tefsir çalı şmaları üzerinde durarak bunları incelemeye çalı şaca ğız. “XX. Yüzyılda Arnavutluk’ta Tefsir ile Meâl Çalı şmaları ve Tanınmı ş Müfessirler” konulu çalı şmamız giri ş, üç bölüm ve sonuçtan olu şmaktadır. Giri ş kısmında konunun önemi, çalı şma esnasında izlenecek yol ve metodoloji ile kullandı ğımız temel bilgi vermeye çalı şaca ğız. Çalı şmamızın Birinci bölümünde meâl ve tefsir çalı şmalarının tarihi serüveni genel hatlarıyla ele alaca ğız. Đkinci bölümde sözünü edece ğimiz toplulu ğun yani Arnavutların ve Arnavutluk’un kısa tarihini, co ğrafi konumu ve bu topraklara Đslam’ın yayılı şı ile ilgili bilgi vermeye çalı şaca ğız. Üçüncü bölümde ise önemli eserler vermi ş olan bazı Arnavut müfessirlerin biyografisini ve eserlerini tanıtarak, Arnavut dilindeki tefsir ve meâl çalı şmalarının iv mahiyetinin anla şılmasını sa ğlamaya çalı şılaca ğız. Bunun yanı sıra yazımına ba şlanıp da tamamlanmamı ş Arnavutça tefsir çalı şmalarına bu bölümde yer verece ğiz. Ayrıca bazı dergilerde rastladı ğımız belli ayetler üzerine yapılan özel tefsir çalışmalarını da tablo halinde sunmaya çalı şaca ğız. Bu çalı şmanın planlanmasında ve olu şmasında katkısı olan, kıymetli fikir ve teklifleriyle konuya farklı açılardan bakmamızı sa ğlayan ve çalı şmamız boyunca her türlü sıkıntılarımıza katlanan ancak rahatsızlı ğı nedeniyle son dönemde danı şmanlı ğı bırakmak zorunda kalan de ğerli hocam Prof. Dr. Đbrahim Çelik Bey’e şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca bize maddî-manevî destek sa ğlayan Türkiye Diyanet Vakfına, her türlü sıkıntımızda bizlere her daim kapılarını açan ve son dönemde danı şmanlı ğımı üstlenen Prof. Dr. Abdurrahman Çetin ile Prof. Dr Remzi Kaya, Doç Dr. Đsmail Çetin ve Yrd. Doç. Dr. Mustafa Bilgin hocalarıma, çalı şmamız esnasında kaynak temini ve di ğer yardımları olan arkada şlarıma ayriyeten te şekkürlerimi sunuyorum. Son olarak ö ğrenimim boyunca bana her zaman destek olan Annem, Babam ve Karde şlerime, maddî-manevî deste ği olan herkese şükranlarımı sunarım. Edmir MAXHARRI BURSA 2010 v ĐÇĐNDEK ĐLER TEZ ONAY SAYFASI ............................................................................................................................... Đ ÖZET......................................................................................................................................................... ĐĐ ABSTRACT ............................................................................................................................................. ĐĐĐ ÖNSÖZ ..................................................................................................................................................... ĐV ĐÇĐNDEK ĐLER........................................................................................................................................ VĐ KISALTMALAR .................................................................................................................................. VĐĐĐ GĐRĐŞ ARA ŞTIRMADA ĐZLENEN YÖNTEM BĐRĐNC Đ BÖLÜM KUR’AN’IN TEFS ĐR VE MEÂL TAR ĐHĐNE GENEL BĐR BAKI Ş A. TEFS ĐR TAR ĐHĐNE GENEL BĐR BAKI Ş ....................................................................................... 13 1. Tefsir Kelimesinin Lügat Ve Terim Anlamları .............................................................................. 13 2. Hz. Peygamber Döneminde Tefsir ................................................................................................ 15 3. Hz. Peygamber'in Tefsirinin Özellikleri ve Hz. Peygamber’in Tefsirinden Bazı Örnekler ........... 17 4. Sahabe Döneminde Tefsir ............................................................................................................. 21 5. Sahabe Tefsirinin Özellikleri ve Hükmü........................................................................................ 23 6. Tabiîler Döneminde Tefsir ............................................................................................................ 25 7. Tabiîler’in Tefsirinin Özellikleri ve Hükmü .................................................................................. 27 8. Tabiîler Döneminden Sonra Tefsir...............................................................................................