Van Duinhoofd tot Duno. Historisch, bouwhistorisch, geofysisch en archeologisch onderzoek naar ‘t Hof Duno te Oostkapelle, gemeente Veere. B. Silkens (red.) met bijdragen van P. Blom, P.A. Henderikx, R.H.M. van Immerseel, Vlaardingerbroek & Wevers, D. Wilbourn en J. Zwemer Walcherse Archeologische Rapporten 22 Colofon Van Duinhoofd tot Duno. Historisch, bouwhistorisch, geofysisch en archeologisch onderzoek naar ‘t Hof Duno te Oostkapelle, gemeente Veere. Walcherse Archeologische Rapporten 22 WAD-Projectcode VEOO-09-008 Redactie B. Silkens Met bijdragen van P. Blom, P. Henderikx, R.H.M. van Immerseel, Vlaardingerbroek & Wevers, D. Wilbourn en J. Zwemer Afbeeldingen WAD tenzij anders vermeld Autorisatie—B.H.F.M. Meijlink Uitgegeven door Walcherse Archeologische Dienst Postbus 70 4330 AB Middelburg Tel: 0118-67 88 03 Fax: 0118-62 80 94 e-mail: [email protected] ISBN: 978-90-78877-29-5 Domburg, 2011 Omslag Het hof Duynhove (Duno) op de kaart van de gebroeders Hattinga, ca. 1750 Bron: Zeeuws Archief © Walcherse Archeologische Dienst, juni 2011 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De WAD aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. Inhoud Samenvatting 4 Administratieve gegevens 5 1 Inleiding - B. Silkens 6 1.1 Aanleiding van het onderzoek 1.2 Ligging van het onderzoeksgebied 1.3 Huidig gebruik en toekomstig gebruik 1.4 Doel van het onderzoek 1.5 Werkwijze 1.6 Bronnen 2 Geologie en bodem - B. Silkens 10 3 Historisch Onderzoek 14 3.1 Periode vóór 1574 - P. Henderikx 3.2 Periode 1574-1800 - P. Blom 3.3 Periode na 1800 - J. Zwemer 4 De tuin- & parkgeschiedenis van Duno - R.H.M. van Immerseel 51 5 Bouwhistorisch onderzoek - Vlaardingerbroek & Wevers 74 6 Geofysisch onderzoek - D. Wilbourn 85 7 Archeologie - B. Silkens 87 7.1 Onderzoeksgeschiedenis 7.2 Bekende archeologische en historische waarden 8 Resultaten booronderzoek - B. Silkens 89 8.1 Inleiding en methode 8.2 Geologische opbouw 8.3 Bebouwing op Duno & indeling binnenterrein 8.4 De gracht van Duno 9 Conclusies en aanbevelingen - B. Silkens 97 Literatuur 102 Bijlagen 3 Samenvatting Het onderzoek kadert in het project Verborgen Buitens van Stichting Landschapsbeheer Zeeland. Hiermee wil de stichting, in samenwerking met de Walcherse gemeenten, de Stichting Particuliere Historische Buitenplaatsen, de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland en de betrefende eigenaars een aantal oude buitenplaatsen op Walcheren weer (deels) in ere herstellen en zo beter bekend maken bij het grote publiek. Het Hof Duno is hier één van. Hoofddoel was het in kaart brengen van de historische terreinopbouw binnen de grachten, het zgn eiland. In 2001/2002 werd de geschreven geschiedenis van het buiten uitgebreid onderzocht door P. Blom, P. Henderikx en J. Zwemer. De ondergrond op het eiland werd vervolgens in kaart gebracht door middel van geofysisch onderzoek, uitgevoerd door D. Wilbourn van DW Consulting bv. De AWN Zeeland voerde vervolgens een uitgebreid archeologisch booronderzoek uit, in combinatie met veldverkenning. Hierna lag het onderzoek enkele jaren stil. In 2008 deed het bureau Vlaardingerbroek en Wevers een bouwhistorisch onderzoek naar de nog bestaande gebouwen. In het voorjaar van 2010 werd dan een bijkomend archeologisch booronderzoek gedaan door de Walcherse Archeologische Dienst en de AWN Zeeland en werden alle resultaten van het reeds uitgevoerde onderzoek verzameld in deze rapportage. Landschappelijk gezien bevindt Duno zich in een zeer dynamisch gebied. In de Bronstijd (ca. 2000-800 v. Chr.) lag hier een groot nat veengebied achter een hoge kustwal. Deze wal wordt in de late IJzertijd (250-12 v. Chr.) doorbroken door de zee en in de noordoostelijke hoek van Walcheren vormt zich een uitgestrekte lagune met getijdenwerking. Bij het verder eroderen van de kustwal nam de invloed van de zee steeds meer toe en ter hoogte van Duno, waar de invloed van de zee het grootst was, vormde zich een complex stelsel van diepe kreken die tot ver in het achterland doordrongen. In de loop der eeuwen raakten deze kreken verland met zandige afzettingen en door het inklinken van het omliggende veen- en kleilandschap vormden deze inversieruggen in het landschap. In het midden van de 12e eeuw beschermde een oude dijk ter hoogte van de huidige Dunoweg het achterliggende land van open zee. In de loop van de 13e en 14e eeuw werd het hele gebied bedijkt. Het is op één van de oudste kreekruggen dat Duno, vermoedelijk in de eerste helft van de 13e eeuw, werd gesticht. De historische teksten spreken van Duonhoveden of ‘Duinhoofd’, een oriëntatiepunt gesticht op het ‘hoofd’, de oostelijke randzone van de duinenrij. De plek groeide al snel uit van boerderij naar regionaal bestuurscentrum van de Norbertijner abdij van Middelburg. Hier werden de pachtgelden en de tienden geïnd en logeerden voorname gasten in een ‘stenen huis’. De status van een kasteel lijkt Duno echter nooit verkregen te hebben. In de loop van de 17e en 18e eeuw zien we Duno als een voorname buitenplaats met een vrij monumentaal herenhuis, bijhorende boerderij, schuur en annexen, gelegen in een mooi aangelegd park met waterpartijen. Van het Middeleeuwse ‘stenen huis’ werden tijdens het archeologisch onderzoek geen sporen teruggevonden. Het herenhuis van het buiten kon wel worden gevonden in de zuidoostelijke hoek van het eiland, op een kleine insprong in de gracht. Daarnaast konden een aantal elementen van het voormalige park worden bevestigd. Zeer waarschijnlijk werden de 18e-eeuwse gebouwen op dezelfde plek ingepland als hun Middeleeuwse voorgangers en kunnen zich in de ondergrond mogelijk nog resten van deze oudere fase bevinden. Dit kan echter enkel aan de hand van een archeologische proefsleuf worden bevestigd. Tot slot worden enkele suggesties gegeven voor de verdere opmaak van een herstelplan voor Duno. 4 Administratieve gegevens Soort onderzoek: Historisch onderzoek en Inventariserend Veldonderzoek grondboringen Provincie: Zeeland Gemeente: Veere Plaats: Oostkapelle Toponiem: ‘t Hof Duno Coördinaten plangebied: 28031,550 / 400207,710 (NO) ; 27955,510 / 400173,200 (NW) 28108,215 / 400078,615 (ZO) ; 28006,130 / 400032,910 (ZW) Oppervlakte plangebied: ca. 1,5 ha Kadastrale gegevens: K3852 G (binnenterrein) ; K3399 G (Bos oost) ; K3388 G (akkerland oost) Kaartblad: 42C CIS-code. Archis II - onderzoek AWN: 7308 (geofysisch onderzoek) & 7309 (booronderzoek) CIS-code. Archis II - onderzoek WAD: 39922 Opdrachtgever: Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) Dhr. R. Geus Postbus 286 4460 AR Goes 0113-230936 Bevoegd gezag: Gemeente Veere Namens deze: B.H.F.M. Meijlink Walcherse Archeologische Dienst (WAD) Postbus 6000 4330 LA Middelburg e-mail: [email protected] Beheer en plaats van documentatie: Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) Postbus 49, 4330 AA Middelburg Beheerder: dhr. J.J.B. Kuipers Tel.: 0118-670870, fax: 0118-670880 e-mail: [email protected] Beheer en plaats van vondsten : niet van toepassing Complextype : Historisch Buitenplaats Autorisatie: Drs. B.H.F.M. Meijlink Senior archeoloog WAD ISBN-nummer 978-90-78877-29-5 5 1. Inleiding B. Silkens (WAD) 1.1 Aanleiding voor het onderzoek 1.2 Ligging van het onderzoeksgebied Het onderzoek kadert in het project Verborgen Het hof Duno ligt aan de Dunoweg, net ten oosten Buitens van Stichting Landschapsbeheer Zeeland. van de dorpskern van Oostkapelle. Hiermee wil de stichting, in samenwerking met de Walcherse gemeenten, de Stichting Particuliere Het binnenterrein van het Hof heeft een totale Historische Buitenplaatsen, de Stichting Cultureel oppervlakte van ongeveer 1,5 ha (fg. 1). Alle Erfgoed Zeeland en de betrefende eigenaars onderzochte percelen hebben een totale een aantal oude buitenplaatsen op Walcheren oppervlakte van circa 7 ha. weer (deels) in ere herstellen en zo beter bekend maken bij het grote publiek. Hiervoor worden ondermeer tuinen, vijvers, grachten en karakteristieke cultuurhistorische elementen weer 2.3 Huidig gebruik en toekomstig gebruik teruggebracht. Het hof Duno was tot voor kort in gebruik Onderzoek naar de 17e- en 18e-eeuwse als boerenbedrijf met woonhuis. Het terrein buitenplaatsen vormt één van de hoofdthemas is momenteel grotendeels in gebruik als van de Walcherse onderzoeksagenda. Het paardenweide met stalling. Een klein deel archeologische luik van dit project zal dan behoort nog tot het woonerf. Het woonhuis gaat ook verzorgd worden door de Walcherse rechtstreeks terug op de boerderij van de vroegere Archeologische Dienst. buitenplaats (zie hoofdstuk 4). Ook de schuur bevindt zich nagenoeg op dezelfde locatie als de Op vraag van Dhr. J.A. Lantsheer van Buitenplaats voormalige bebouwing. Een deel van het terrein is Zeeduin B.V. en mede-eigenaar van Duno, voerden verhard door middel van betonplaten. P. Blom, P. Henderikx en J. Zwemer in 2001/2002 een uitgebreid historisch onderzoek uit naar Momenteel wordt gewerkt aan de restauratie de buitenplaats. Aanvullend werden in 2002 en van de buitenplaats. Het woonhuis zal worden 2003 in verschillende fases door de AWN Zeeland gemoderniseerd en in 2009 werd de gracht rond archeologische boringen en veldverkenning het terrein uitgebaggerd en werden de kanten gedaan. Bijkomend werd op het binnenterrein opgeschoond. van het Hof in 2002 ook een geofysisch onderzoek uitgevoerd door DW Consulting bv. In