WŁODZIMIERZ LENGAUER ANDRZEJ MALISZEWSKI GRECJA MAŁY PRZEWODNIK TURYSTYCZNY KRAJOWA AGENCJA WYDAWNICZA Redaktor ALINA MĘDEL-NALEPA Ilustracje ROMAN SZAŁAS Opracowanie map TADEUSZ LANKAMER Redaktor techniczny MAŁGORZATA BRZOZOWSKA Korekta JOLANTA DĄBROWSKA ANNA JUREWICZ Grecja jest dla turysty jednym z najbardziej atrakcyjnych krajów Europy. Przyciąga klimatem, morzem, górami, a nade wszystko zabytkami. Historia tego obszaru liczy sobie już ponad 4 tys. lat i ze wszystkich niemal okresów tego olbrzymiego przedziału czasu można znaleźć tu warte zobaczenia pozostałości. Podstawą dzisiejszej kultury Europy jest kultura Grecji starożyt­ nej. Jej sztuka i architektura kształtowała europejskie upodobania estetyczne nieomal do naszych czasów. Osiągnięcia starożytności w zakresie nauki, filozofii, literatury weszły na trwałe do skarbnicy kultury ludzkiej i nie ma chyba osoby, która nie słyszała o Sokrate­ sie, Pitagorasie czy Archimedesie. Dzieje Grecji nie kończą się jednak wraz z upadkiem świata starożytnego. Czasy późniejsze pozostawiły zamki, pałace, klasz­ tory, całe osady bizantyńskie lub weneckie należące dziś do najciekawszych zachowanych osiągnięć architektury średniowie­ cznej. Na historii i kulturze późniejszych jeszcze dziejów zaciążyło panowanie tureckie, a następnie, już w XIX w., bohaterska walka Greków o niepodległość. Jedna podróż do Grecji w żaden sposób nie pozwoli obejrzeć wszystkiego, co warte zobaczenia. Każdy turysta, a polski może szczególnie, skazany jest na poważne ograniczenia i konieczność wyboru. Przed takim samym problemem stanęli autorzy przewod­ nika. ' Względy objętości podyktowały sposób ujęcia materiału - wy­ bór najważniejszych tras i obiektów oraz ich zwięzłą charakterys­ tykę. Autorzy starali się dostosować tę publikację do potrzeb polskie­ go turysty, jadącego indywidualnie do Grecji na okres 4 do 6 tygodni. Jednocześnie wybierając trasy kierowali się takimi względami jak możliwość znalezienia noclegu, odpoczynek w atrakcyjnej krajobrazowo miejscowości oraz spędzenie kilku dni na plaży i to w ramach przeciętnych możliwości finansowych. Wobec braku jednolitych reguł dotyczących transkrypcji współ­ czesnego alfabetu greckiego, autorzy zastosowali wyjście chyba najsłuszniejsze, acz dalekie od ścisłości i konsekwencji. W stosun­ ku do nazw, które od dawna przyjęły się w języku polskim, takich, jak np. Ateny, Delfy, Delos, Eleusis czy Korynt używana jest pi­ sownia tradycyjna w rozdziale „Wiadomości ogólne" oraz przy opisach krajoznawczych w informacjach historycznych. W pozo­ stałych tekstach wprowadzono transkrypcję zgodnie z obecnie przyjętymi zasadami w pisowni polskiej. Turysta natrafi w Grecji, a może już nawet na etapie planowania podróży - przy zapozna­ waniu się z mapami - na transkrypcję angielską, niemiecką czy francuską. Z tego też względu przy każdej ważniejszej nazwie podawane są jej różne warianty, bądź w języku polskim, bądź upowszechnione w językach zachodnich. WIADOMOŚCI OGÓLNE WARUNKI NATURALNE Położenie geograficzne Grecja jest krajem śródziemnomorskim, zajmującym część Pół­ wyspu Bałkańskiego oraz liczne (ponad 100) wyspy na Morzu Egejskim i Jońskim (Kreta, Eubea, Cyklady, Sporady Płd. i Płn.. Wyspy Jońskie i in ). Graniczy od północy z Albanią (247 km), Jugosławią (246 km), Bułgarią (475 km) ¡Turcją (203 km), a granice morskie stanowią od wschodu Morze Egejskie, od południa - Śródziemne i od zachodu - Jońskie. Ogólna powierzchnia kraju wynosi 130 918 km2 (na część lądową przypada 105 834 km2, na wyspy 25 084 km2). Niezwykle rozwinięta linia brzegowa (15 tys. km, w tym wyspy 10,9 tys. km) jest konsekwencją działalności morza, które od czasów starożytnych zmieniło nieco kształt wybrzeży. Z morzem i zatokami malowniczo współgra ukształtowanie terenu. Prawie 80% powierzchni zajmują góry, co daje często połączenie wido­ ków górskich z jednoczesną widocznością brzegów morza. Najbardziej górzysta jest północna i północno-zachodnia część kraju z górami Pindos (Pindus), których przedłużeniem są góry Peloponezu (Ajiosllias2407 m npm.) i góry łańcucha wysp, w skład którego wchodzą: Kithira, Kreta (Idi, 2456 m npm.) i Rodos. We wschodniej i północno-wschodniej części występują stare masy­ wy z najwyższym szczytem Olimpem (Olympos, 2917 m npm.) oraz południowymi stokami Rodop. Niziny znajdują się głównie na wybrzeżach oraz w środkowej i wschodniej części Grecji. Najwię­ ksze to Nizina Tesalska i Salonicka. Klimat Grecja ma klimat śródziemnomorski, lecz występują pewne różnice zależnie od regionu kraju. Wybrzeże zachodnie, pas nad Morzem Jońskim, najbardziej podatne jest na wpływy klimatu atlantyckiego. Północ kraju jest znacznie chłodniejsza, ma ostrzejsze zimy z mrozami sięgającymi do -19°C. Wschodnia część kraju, lądowe brzegi Morza Egejskiego, mają klimat bardziej suchy, z mniejszą ilością opadów i z dłuższym okresem bezdesz- czowej pory letniej (do 5 miesięcy). Podział na krainy Na terenie Grecji można wyodrębnić obszary różniące się nie tylko warunkami geograficznymi, ale także kulturą, tradycją oraz poziomem rozwoju gospodarczego. Są to regiony geograficzno- historyczne, a podział ten ukształtował się jeszcze w starożytnoś­ ci. Nie zawsze pokrywają się one z tradycyjnymi krainami starożyt­ nymi (zwłaszcza w północnych częściach kraju), ale też nigdy nie były to wyraźnie wyodrębnione i odgraniczone jednostki adminis­ tracyjne o stałych granicach. Nigdy też nie stanowiły one, z wyjątkiem północnych krain: Epiru i Macedonii, oraz położonej w centrum kraju Attyki samodzielnych i zwartych organizmów politycznych. Na północy kraju znajduje się wspomniana już Macedonia, ojczyzna Aleksandra Wielkiego, obszar w starożytności różniący się pod względem etnicznym i kulturowym od reszty Grecji. Posiadał też - i nadal ma - nieco chłodniejszy i bardziej kontynen­ talny klimat. Na wschód od Macedonii, aż do granicy kraju, ciągnie się Tracja. Obie te krainy tworzą w miarę jednolity region północ ny. Do ważniejszych miast należą tu Saloniki (Thessaloniki), Serrai (Sere) i Kawała. Tracja tworzy północne, morskie wybrzeże Grecji, gdzie na uwagę zasługuje Półwysep Chalcydycki (Chalkidyka. Chalkidiki) z wysuniętymi głęboko w morze trzema językami (półwyspy: Kasandra, Longos, Athos). Obecna Tracja w rozumie­ niu regionu dzisiejszej Grecji (Thraki) nie odpowiada terytorium starożytnej krainy a potem prowincji rzymskiej. Jest to tylko po­ łudniowa część Tracji starożytnej. Podobnie i obecna grecka Macedonia nie pokrywa się ze starożytną krainą o tej nazwie. Dalej na południe rozciągają się tereny Epiru i Tesalii, przedzie­ lone górami Pindosu. Pierwsza z nich, ojczyzna Pyrrusa, to gó­ rzysty teren z utrudnionym dostępem do morza (wybrzeże Morza Jońskiego jest bardziej niedostępne niż brzegi Morza Egejskiego), w starożytności kraina uboga i zacofana. Znajduje się tu duże, słynne z okresu walk Grecji o niepodległość miasto Janina (loánina). Tesalia to największy w Grecji obszar nizinny. Stąd pochodził mityczny Jazon, zdobywca złotego runa i mąż Medei. Krainy te różnią się dosyć od siebie, potwierdzając sygnalizowane już wcześniej, a występujące na terenie całej Grecji, różnice między wschodnią (włączoną w basen Morza Egejskiego) a za­ chodnią (podlegającą wpływom Morza Jońskiego) częścią kraju. Dolina Tempe, którą płynie rzeka Pinios (Penejos) jest drogą do Grecji Środkowej, różnej geograficznie i historycznie od północ­ nej części kraju Grecja Środkowa położona jest między zatokami, na południu od strony zachodniej Koryncką (Kormthiakos Kolpos) i od strony wschodniej - Sarońską (Saronikos Koipos), na północy-Ambra- kijską (Amvrakikos Kolpos) z leżącym tu miastem Arta i Eubejską (Ewoikos Kolpos) z miastem Lamia. Od pasa wyznaczonego przez linię Arta-Lamia zaczyna się obszar bardzo już rozwinięty w staro­ żytności. W części południowo-wschodniej znajduje się Attyka z obecną stolicą kraju Atenami (Athine, Athenai, Athinai, Athènes). Kraina ta w starożytności stanowiła jedno z najpotężniejszych państw greckich panujące przez pewien czas nad całym basenem Morza Egejskiego. Było to państwo, które wydało Sokratesa i Platona, Ajschylosa i Sofoklesa. Z Attyką od północy sąsiaduje Beocja. W starożytności głównym ośrodkiem tej krainy było mias­ to Edypa, Teby (Thiwe, Thivai, Theve, Thebai), Obecnie jednym z największych miast jest Liwadiá. Na zachodzie i północnym zachodzie znajdują się Doryda, Fokida (Fokaja) i Lokryda. (Lok- voi), a dalej Etolia i Akarnania, już nad Morzem Jońskim, reprezen­ tujące zachodnią Grecję. Tu, niedaleko dzisiejszej Amfisy i w są­ siedztwie starożytnych Delf wznosi się szczyt Parnasu (Parnassos, 2457 m npm.), mitologiczna siedziba Muz - opiekunek sztuk. W Górach Lokrydzkich, w pobliżu Lamii, znajduje się wąwóz Termopile (Thermopilai), stanowiący wygodne przejście z Tesalii do Beocji, wsławiony w starożytności bohaterską obroną Leonida­ sa przed Persami (480 p.n.e ). Z Grecji Środkowej wąski Przesmyk Koryncki prowadzi na Peloponez (znany też pod średniowieczną nazwą Morea). Od 1893 r. Przesmyk przecięty jest kanałem (długość 6,3 km, głębo­ kość 8 m), łączącym baseny Morza Egejskiego i Jońskiego. Peloponez ma charakter krainy górskiej. Uprawy (oliwki, winna latorośl, owoce cytrusowe) są najbardziej rozwinięte w nadbrzeż­ nych krainach północnych: Achai i Elidzie. Urodzajna jest również położona na północy Argolida, obfitująca w zabytki z epok najstar­ szych i związana z cyklem mitów o władcach Argos i Myken. Tu rozgrywały się tragedie Agamemnona, Klitajmestry, Elektry i Ores- tesa. Część południową zajmuje Mesenia i Lakonia z urodzajną doliną rzeki Eurotas. W zachodniej części półwyspu, niedaleko