Drawieński Park Narodowy zamierza zostać regionalnym liderem ochrony Drawieński Park Narodowy dziedzictwa kulturowego na terenie Puszczy Drawskiej. Narzędziem do osiągnięcia tego celu jest realizacja przedsięwzięcia „Ekomuzeum Rzeki Drawy”. Dodatkowo DPN zamierza promować ideę ekomuzeum, czyli Drawy Rzeki Ekomuzeum muzeum otwartego, muzeum bez ścian, chroniącego i prezentującego walory przyrodnicze i kulturowe w ich naturalnym środowisku. W ramach „Ekomuzeum Rzeki Drawy” realizowany jest projekt „Ochrona tradycji architektonicznej Puszczy Drawskiej”. Cele projektu „Ochrona tradycji architektonicznej Puszczy Drawskiej”: • rozpoznanie i propagowanie tradycji architektonicznej wyróżniającej teren Pomorza Zachodniego i północnej części Wielkopolski od reszty Polski, • prowadzenie edukacji w kierunku zachowania i kontynuacji lokalnej tradycji architektonicznej, • ochrona zanikających elementów tradycyjnego krajobrazu kulturowego Puszczy Drawskiej, • utworzenie szlaku tematycznego „Ochrona lokalnej tradycji architektonicznej i sadowniczej Puszczy Drawskiej”. Niniejszy przewodnik jest jednym z elementów tego projektu. W ramach „Ekomuzeum Rzeki Drawy” Drawieński Park Narodowy realizuje również projekt „Geościeżka w dolinie Drawy” oraz „Ochrona lokalnej tradycji ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Drawskiej”. Ewa Wnuk Gławdel, Drawieński Park Narodowy, autorka koncepcji „Ekomuzeum Rzeki Drawy”. Ekomuzeum Rzeki Drawy W ramach serii wydawniczej „Ekomuzeum Rzeki Drawy” ukazały się: Przewodnik po lokalnej tradycji Drawieński Park Narodowy zamierza zostać regionalnym liderem ochrony Drawieński Park Narodowy dziedzictwa kulturowego na terenie Puszczy Drawskiej. Narzędziem do osiągnięcia tego celu jest realizacja przedsięwzięcia „Ekomuzeum Rzeki Drawy”. Dodatkowo DPN zamierza promować ideę ekomuzeum, czyli muzeum otwartego, muzeum Drawy Rzeki Ekomuzeum bez ścian, chroniącego i prezentującego walory przyrodnicze i kulturowe w ich naturalnym środowisku. W ramach „Ekomuzeum Rzeki Drawy” realizowany jest projekt „Ochrona tradycji ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Drawskiej”. Cele projektu „Ochrona tradycji ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Drawskiej”: • rozpoznanie i propagowanie uprawy drzew, krzewów owocowych i roślin ogródkowych tradycyjnie sadzonych na terenie Puszczy Drawskiej, • prowadzenie edukacji w kierunku zachowania i kontynuacji lokalnej tradycji ogrodniczej pod hasłem „Dlaczego nie dla tuj, cyprysików, świerków we własnych architektonicznej Puszczy Drawskiej ogrodach i co w zamian, • prowadzenie edukacji w kierunku zachowania i kontynuacji lokalnej tradycji sadowniczej, w tym jak założyć i zadbać o sad, • ochrona zanikających elementów tradycyjnego krajobrazu kulturowego Puszczy Drawskiej – otoczenia starych osad, przedwojennych sadów, przydomowych ogrodów, • utworzenie szlaku tematycznego „Ochrona lokalnej tradycji architektonicznej i sadowniczej Puszczy Drawskiej”, założenie na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego kolekcji tradycyjnie sadzonych w Puszczy Drawskiej drzew i krzewów owocowych. Niniejszy przewodnik jest jednym z elementów tego projektu. W ramach „Ekomuzeum Rzeki Drawy” Drawieński Park Narodowy realizuje również projekt „Geościeżka w dolinie Drawy” oraz „Ochrona lokalnej tradycji architektonicznej Puszczy Drawskiej”. Ekomuzeum Rzeki Drawy Ewa Wnuk Gławdel, Drawieński Park Narodowy, autorka koncepcji „Ekomuzeum Rzeki D r a w y ”. Przewodnik po lokalnej tradycji W ramach serii wydawniczej „Ekomuzeum Rzeki Drawy” ukazały się: ogrodniczo-sadowniczej Puszczy Drawskiej ISBN: 978-83-91895-2-5 Drawno 2013 egzemplarz bezpłatny ISBN: 978-83-91895-1-8 Drawno 2013 egzemplarz bezpłatny egzemplarz Ekomuzeum Rzeki Drawy Przewodnik po lokalnej tradycji architektonicznej Puszczy Drawskiej Praca zbiorowa: Alicja Cykalewicz Tymbarska (Stowarzyszenie „Młyn-Papiernia”), Małgorzata Cykalewicz (Stowarzyszenie „Młyn-Papiernia”), Tomasz Cykalewicz (Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie), Waldemar Witek (Pracownia Dokumentacji Konserwatorskiej VERBUM) Współpraca: Krzysztof Tymbarski (Stowarzyszenie „Młyn-Papiernia”) Przewodnik opracowany przez Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa „Młyn Papiernia” na zlecenie Drawieńskiego Parku Narodowego. PRZEwodnIK PO LokaLNEJ TradYCJI ARCHITEKTONICZNEJ PUSZCZY DrawskIEJ Zdjęcia: Małgorzata Cykalewicz, Krzysztof Tymbarski, Waldemar Witek Na okładce: Architektura Huty Szklanej, fot. Krzysztof Tymbarski Ilustracje: Kaja Cykalewicz, Alicja Cykalewicz-Tymbarska Opracowanie graficzne: Alicja Cykalewicz-Tymbarska Redakcja: Małgorzata Cykalewicz Wydawca: Drawieński Park Narodowy 73-200 Drawno, ul. Leśników 2 tel. 95 768 20 51 www.dpn.pl Druk: Drukarnia Dimograf Sp. z o.o. Opracowanie oraz druk książki sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ISBN: 978-83-91895-1-8 Przewodnik po lokalnej tradycji architektonicznej Puszczy Drawskiej Drawieński Park Narodowy DRAWNO 2013 Rys. Drzwi wiejskiej chałupy we wsi Wygon (rys. Kaja Cykalewicz) „Wsi spokojna, wsi wesoła! Który głos twej chwale zdoła? Kto twe wczasy, kto pożytki Może wspomnieć zaraz wszytki? Człowiek z tej pieczy uczciwie Bez wszelakiej lichwy żywie, Pobożne jego staranie I bezpieczne nabywanie.” Jan Kochanowski 1. WPROWADZENIE 1.1. Wstęp Przewodnik po lokalnej tradycji architektonicznej obejmuje bardzo rozległy teren Pusz- czy Drawskiej, który nigdy nie stanowił wyróżniającego się regionu kulturowego, choć jego części łączy pewna wspólnota dziejów i krajobrazu. Zwykło się mówić, że jest to teren pogranicza pomorsko-brandenbursko-polskiego, który przez kilka stuleci znajdował się pod dominacją Pruską. Charakterystyczną cechą tego obszaru, także w ubiegłym wieku, był brak wyraźnie ukształtowanego regionalizmu, który sprzyjałby podtrzymaniu tradycji. W części wschodniej jest to region pogranicza krajeńskiego, w części zachodniej region stargardzko-pyrzycki, w południowej rozciąga się ziemia lubuska i wielkopolska. W wyniku akcji kolonizacyjnej, przeprowadzonej po II wojnie światowej na niespotykaną w historii, masową skalę, obszar tzw. Ziem Odzyskanych, w tym Puszczy Drawskiej, zasiedliła ludność o odmiennej tradycji. Żeby tu żyć musieli wiele się nauczyć, wiele ze swych zwyczajów zmienić. Ale w jakiejś mierze zmienili również otoczenie, miejsca w których zamieszkali. Te czasy przeszły już do historii, dziś żyjemy w innej cywilizacji, cywilizacji mikroprocesorów, komunikacji internetowej, globalizacji. Postęp techniczny wciąż nas zaskakuje i wciąż mu- simy się uczyć jak zachować równowagę w środowisku. Jedno jest pewne, zrównoważony rozwój to harmonijny krajobraz z podziałem na miasto i wieś. Rys. 1. Stara zagroda drewniana we wsi Barnimie (rys. Kaja Cykalewicz) 6 Przewodnik po lokalnej tradycji architektonicznej Puszczy Drawskiej W sercu Puszczy Drawskiej, wzdłuż Drawy i Płocicznej rozciąga się Drawieński Park Narodowy, krajobraz niemal naturalny, którego nie da się odgrodzić wysokim murem od reszty świata. Dlatego Park podejmuje kolejne próby wpłynięcia na otoczenie, starając się o zachowanie nie tylko dziedzictwa przyrodniczego, ale także kulturowego Puszczy Drawskiej. Fot. 1. Leśna droga w Puszczy Drawskiej – krajobraz zamknięty 1.2. Tradycja w architekturze – zagrożony element dziedzictwa kulturowego Zygmunt książę Czartoryski pisząc w roku 1894 książkę „O stylu krajowym w budow- nictwie wiejskim” chciał przeciwstawić się modzie na „niemieckie a zwłaszcza pruskie” budownictwo, uznawane za bardziej nowoczesne i tańsze. W obronie „polskich dworków i sielskości pisał: „Każdy kraj ma pewne cechy zewnętrzne, oryginalne, odróżniające go od krajów postronnych (…). Tak i naszemu krajowi właściwym był niegdyś oryginalny styl budownictwa, przynajmniej wiejskiego, wyrobiony wiekami, zastosowany do środków i materiałów budowlanych miejscowych, odpowia- dający klimatowi krajowemu, potrzebom i zwyczajom mieszkańców. Nie- stety, wobec teraźniejszych prądów niwelacyjnych i skutkiem nowoczesnych stosunków kosmopolitycznych, jak zaciera się wszelka oryginalność i od- rębność, tak i styl swojski budownictwa wiejskiego w kraju naszym coraz więcej zanika. (…) Wraz z upadkiem stylu krajowego zaciera się cecha kraju zewnętrzna rodzima, swojska…”. 7 1. Wprowadzenie Dziś żyjąc w Europie regionów XXI wieku staramy się ocalić ten właśnie „pruski styl”, który po kilku wiekach awansował do miana zabytkowego i regionalnego. Dlacze- go? Właśnie z tych samych powodów, które przedstawiał Czartoryski. Szukamy korzeni pomorskiego i wielkopolskiego regionalizmu na terenie Puszczy Drawskiej, żeby ocalić jej niepowtarzalny krajobraz, żeby zachować ślady historii, żeby móc rozumieć swoje miejsce na ziemi. Rys. 2. Tradycyjna zabudowa wiejska we wsi Sarbinowo (rys. Kaja Cykalewicz) Tradycja w architekturze może sprzyjać zachowaniu historycznej zabudowy, może rów- nież wpłynąć na ukształtowanie się nowego stylu, który będzie twórczą kontynuacją do- konań poprzednich pokoleń. Patrząc na domy z tanich katalogów, wściekłe kolory ścian, betonowe płoty coraz częściej pojawiające się wśród zabudowy wiejskiej, zastanawiamy się, czy rzeczywiście nowi mieszkańcy wsi postępują racjonalnie, czy są do tego uprawnieni? To samo pytanie można sobie zadać, obserwując z jak wielkim trudem i jak wielkim nakładem sił i środków przywracane są do życia stare zagrody, dwory, parki – czy nowi mieszkańcy wsi rzeczywiście postępują racjonalnie? Nasz przewodnik ma przekonać Szanownych Czytelników, że choć tradycja w archi- tekturze jest elementem zagrożonym wyginięciem, to warto ją wspierać wbrew wszelkim przeszkodom, ale najpierw trzeba ją zrozumieć i zaakceptować,