Re-integratie in Rheden Effectiviteit van het re-integratiebeleid Re-integratie in Rheden Effectiviteit van het re-integratiebeleid In opdracht van Rekenkamercommissie Rheden drs. Eelco Westerhof Marije Nanninga MSc April 2012 Effectiviteit van het re-integratiebeleid - CAB, Groningen 1 Samenvatting De rekenkamercommissie van de gemeente Rheden heeft een onderzoek uitgevoerd naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het re-integratiebeleid in de gemeente Rheden. Hier- voor zijn drie onderzoeksvragen opgesteld: 1. Hoe doelmatig en doeltreffend is het re-integratiebeleid van de gemeente Rheden (staat de inzet van instrumenten in verhouding tot de resultaten)? 2. Resulteert het re-integratiebeleid van de gemeente Rheden in de beoogde effecten? 3. In hoeverre dragen de instrumenten die de gemeente Rheden inzet in het kader van het re-integratiebeleid daadwerkelijk bij aan de stimulering van arbeidsparticipatie en vermindering van uitkeringsafhankelijkheid van burgers? Visie en beleid De gemeente Rheden heeft een brede visie op re-integratie. Hierbij geeft zij aan dat werk voorop staat, maar dat er nadrukkelijk gekeken wordt naar maatschappelijke participatie. Hierbij biedt volgens de visie een koppeling met de WMO mogelijkheden. In de vertaling van de visie naar beleid verdwijnt deze bredere visie grotendeels. De kaders en het beleidsplan zijn een vertaling van de wet en landelijke afspraken. Zo zijn de belangrijk- ste doelen dat het beleid binnen de budgetten wordt uitgevoerd en dat het bestand jaarlijks met 5% daalt. Op een klein aantal taakstellingen na, ontbreekt in het beleid de eigen gemeen- telijke keuze van wat men met re-integratie wil bereiken. Zo is onduidelijk welke doelgroepen prioriteit hebben en waar het geld aan besteed gaat worden. Dat er weinig eigen beleid op papier staat betekent niet dat de gemeente Rheden geen keu- zes heeft gemaakt. Binnen de organisatie en in de uitvoering worden verschillende keuzes op het terrein van inzet van instrumenten en middelen en de keuze voor doelgroepen gemaakt. Zo is besloten om vanaf 2010 sterker in te zetten op de doelgroep die het dichtst bij werk staat. En is in 2010 sterk ingezet op loonkostensubsidies. Omdat het budget onder druk kwam te staan zijn de loonkostensubsidies vanaf eind 2010 weer afgebouwd. Deze keuzes zijn echter niet systematisch vastgelegd. Resultaten Van de beperkte doelen die de gemeente heeft gesteld wordt een deel behaald. In de onder- staande tabel zijn de doelen en resultaten weergegeven: Doel Resultaat Het bestand moet jaarlijks dalen met 5%. Tot 2008 is dit doel behaald. In de jaren daarna is het bestand licht gegroeid. Het werkgeversservicepunt Alert helpt Alert heeft in de periode 2009-2011 190 mensen aan een jaarlijks 50 mensen aan een baan . baan geholpen. 80% van de niet vrijgestelde klanten heeft Op basis van het onderzoek is niet te bepalen of dit doel een traject. behaald is. Streven naar een preventiequote van 20%. In 2010 en 2011 lag de preventiequote hoger dan 20% Jaarlijks uitkomen met het inkomensdeel. Tot 2009 was er een overschot op het inkomensdeel en is het doel behaald. Vanaf 2009 is er een tekort ontstaan Jaarlijks uitkomen met het werkdeel Tot 2010 was er een overschot op het werkdeel en is dit doel behaald. In 2010 was er voor het eerst een tekort. 2 Omdat de gemeente Rheden voor de afzonderlijke instrumenten geen doelen heeft opgesteld is niet te bepalen of deze naar verwachting hebben gepresteerd. Het algemene beeld dat ontstaat is dat de gemeente door een sterke inzet op loonkostensub- sidies meer uitstroom heeft weten te creëren. Het besluit tot afbouw en beëindiging van het instrument heeft echter als mogelijk gevolg dat degenen die het op de arbeidsmarkt niet red- den zonder subsidie weer terug zullen stromen in een uitkering. Of de gemaakte kosten in verhouding staan tot de behaalde resultaten is op basis van het onderzoek niet te bepalen. Hiervoor zijn een aantal redenen: • Er is voor de trajecten niet vooraf bepaald wat het te behalen resultaat moest zijn. Daarom is het nu niet mogelijk te bepalen of de resultaten als voldoende beoordeeld kan worden. • Het is onduidelijk of klanten die via een traject zijn uitgestroomd dit niet hadden ge- daan zonder traject. • De uitgaven uit het werkdeel bestaan deels uit personeelskosten. Onduidelijk is of deze inhuur voor betere resultaten heeft gezorgd. Informatievoorziening De informatievoorziening binnen de ambtelijke organisatie is onvoldoende geweest. Tot en met 2008 is niet inzichtelijk gemaakt wat de resultaten van de trajecten waren. Dit werd ver- oorzaakt doordat er vooraf geen referentiekader was opgesteld. Dit maakt het onmogelijk om te bepalen of resultaten “goed” waren Eind 2008 is dit binnen de organisatie opgepakt en kan dit wel. Daarnaast geeft de gemeente aan dat men, om te voorkomen dat langlopend niet- werkende instrumenten worden toegepast, altijd kortlopende contracten heeft afgesloten. De informatievoorziening aan de raad is onvoldoende geweest. Oorzaak hiervoor zijn de zeer beperkte kaders die de raad gesteld heeft. Het blijkt dat het onderwerp re-integratie tot 2011 niet als prioriteit werd gezien. Er werd gestuurd op financiën en niet op effect. De financiële informatie werd aan de raad geleverd. Het verhaal achter de cijfers, namelijk een verklaring en de gerealiseerde effecten ontbraken. De raad heeft besloten om zich nadrukkelijker op het onderwerp te gaan bewegen en nieuwe kaders wil gaan stellen. De resultaten in perspectief In vergelijking met referentiegemeenten en het landelijke beeld steekt de gemeente Rheden positief af. Zowel de ontwikkeling van het bestand, de instroom als de uitstroom in de ge- meente Rheden zijn beter dan bij referentiegemeenten. In de onderzoeksperiode is het tekort op het inkomensdeel in de gemeente Rheden kleiner en is het werkbudget opgemaakt terwijl er bij andere referentiegemeenten en landelijk nog steeds overschotten zijn. Conclusie De gemeente Rheden heeft geen doelen gesteld. Daarom kan niet bepaald worden of de gemeente Rheden het “goed” gedaan heeft. In perspectief met referentiegemeenten en het landelijke beeld steken de resultaten die de gemeente Rheden heeft bereikt positief af. Het is echter onduidelijk of dit veroorzaakt is door de inspanningen van de gemeente Rheden of dat andere factoren zoals de arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen of de economische structuur hiervoor hebben gezorgd. Daarnaast heeft de raad geen kaders opgeteld of eigen keuzes gemaakt. Het is daarom onduidelijk of de gemeente aan haar eigen streven heeft vol- daan. 3 Inhoud Inleiding 5 Onderzoeksvraag 5 Methodologie en toetsingskader 6 Leeswijzer 7 Hoofdstuk 1 9 Het beleidsterrein in vogelvlucht 9 1.1 De arbeidsmarkt in Rheden 11 1.2 Bestandsanalyse 14 Hoofdstuk 2 16 Re-integratiebeleid in Rheden 16 2.1 Visie op re-integratie 16 2.2 Doel- en taakstellingen 17 2.3 Instrumenten 18 2.4 Uitvoering 20 2.5 Beantwoording van de deelvragen 22 Hoofdstuk 3 24 Uitvoering 24 3.1 Preventie instroom 24 3.2 Ontwikkeling van het bestand 25 3.3 Resultaten in- en uitstroom bijstandscliënten 25 3.4 Trajecten 27 3.5 Financiën 29 3.6 Beantwoording van de deelvragen 32 Hoofdstuk 4 35 Informatievoorziening 35 4.1 Klant-, uitvoerings- en procesinformatie 35 4.2 Gemeenteraad 36 4.3 Beantwoording van de deelvragen 38 Hoofdstuk 5 40 Conclusies en aanbevelingen 40 Bijlage 1 Toetsingskader 44 Bijlage 2 Bronnen en interviews 45 Bijlage 3 Ontwikkeling budgetten 47 Bijlage 4 Beschrijving instrumenten 48 Bijlage 5 Resultaten trajecten 50 Bijlage 6 Terminologie en afkortingen 52 4 Inleiding Sinds 2004 zijn gemeenten zelf financieel verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wet Werk en Bijstand (WWB). In 2006 is door de modernisering van de WSW ook financiering voor de WSW direct naar gemeenten gegaan. Het is aan gemeenten zelf om te bepalen welke instrumenten in het kader van re-integratie en participatie worden ingezet. Ook de verdeling van re-integratie-inspanningen over verschillende klanten en doelgroepen kan zelf bepaald worden. Voor de uitvoering kan zij er voor kiezen dit zelf uit te voeren of in een ge- meenschappelijke regeling te doen. Na de invoering van de WWB bleek dat landelijk het bijstandsbestand snel daalde met inzet van slechts een gedeelte van de beschikbare re-integratiemiddelen. Sinds de economische crisis en recessie in 2008 is het bijstandsbestand weer aan het oplopen en blijken ook steeds meer gemeenten het volledige re-integratiebudget te besteden (inclusief reserves). Daarnaast heeft het kabinet aangekondigd fors te zullen bezuinigen op de re- integratiemiddelen. Voor gemeenten is het dus zaak om met minder middelen toch een goed resultaat op het terrein van re-integratie en participatie te boeken. Voor 2013 staat de nieuwe Wet Werken naar Vermogen (WWnV) voor de deur. In deze wet krijgt de gemeente te maken met ontschotte budgetten en een vernieuwde doelgroep. In combinatie met de be- zuiniging betekent dit dat gemeenten voor keuzes komen te staan. Welke aanpak werkt voor welke doelgroepen en voor wie en hoe heeft de gemeente Rhe- den het de afgelopen jaren gedaan? Om antwoord te krijgen op onder andere deze vragen heeft de rekenkamercommissie een onderzoek laten uitvoeren naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het re-integratiebeleid. Onderzoeksvraag De rekenkamercommissie (RKC) heeft voor dit onderzoek de volgende centrale probleem- stellingen geformuleerd: 1. Hoe doelmatig en doeltreffend is het re-integratiebeleid van de gemeente Rheden (staat de inzet van instrumenten in verhouding tot de resultaten)? 2. Resulteert het