Genealogysk Jierboek Genealogysk Jierboek FRYSKE AKADEMY Genealogysk 2017 Jierboek 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 FRYSKE 2008 2007 AKADEMY 2006 2005 2004 2003 Genealogysk Jierboek 2017 ûnder redaksje fan ype brouwers, harmen foekema, andries koornstra, anne hielke lemstra en pieter nieuwland heraldysk meiwurker: rudolf j. broersma Genealogysk Jierboek 2017 FA nr. 1107 Genealogysk Jierboek 2017 © 2017 Fryske Akademy (Postbus 54, 8900 AB Ljouwert) Basis foarmjouwing: Roelof Koster bno, Mildaam Afûk, Postbus 53, 8900 AB Ljouwert NUR 680 ISSN 0928-0480 ISBN 978-94-9217-668-4 Neat út dizze útjefte mei op hokker wize dan ek fermannichfâldige wurde sûnder dat dêr skriftlike tastimming fan de útjouwer oan foarôf giet. De redaksje kin net oansprutsen wurde op ynhâld of strekking fan ûndertekene stikken. www.afuk.nl www.fryskeakademy.nl … Ynhâld Bouwe van der Meulen Voorouders en verwanten van Mata Hari 7 en Pieter Nieuwland Lieuwe Jagersma †, Memorie van Hoytema 79 Jelle de Jong, Harmen Foekema en Ype Brouwers Henk Zeinstra en Eenige treffelycken geslachtenswaepens 375 Rudolf J. Broersma Fryske Rie foar Wapenregistraasje 383 Heraldyk … Voorouders en verwanten van Mata Hari bouwe van der meulen en pieter nieuwland Voorouders en verwanten van MATA HARI Op 15 oktober 2017 was het honderd jaar geleden dat Margaretha Geertruida Zelle, beter bekend als Mata Hari, in Vincennes bij Parijs door een vuurpeloton werd geëxecuteerd. Veel is over haar gefantaseerd, geschreven en gepubliceerd. Een kritische studie hierover is gepubliceerd door Herman Maring.1 Deze publicatie gaat over haar voorgeslacht en haar familieleden. De auteurs zijn verre verwanten via haar moeder Antje van der Meulen (1842-1891), de tweede auteur ook via haar vader, en dus sluit deze kwartierstaat aan bij hun eigen familieonderzoek. Naast de families Zelle en van der Meulen worden ook andere families belicht, zoals Hamstra, Faber, Elzinga, Berkebijl, Haitsma, Romar, van Slooten en Salverda. De gepubliceerde gegevens zullen velen in staat stellen na te gaan of zij wellicht ook tot de verre verwanten van Mata Hari behoren. In 1950/1951 verscheen voor het eerst een kleine kwartierstaat van Mata Hari.2 De nummers lopen daarin tot en met 31, terwijl van de vijfde generatie voor zover bekend de ouders zijn vermeld. De publicatie bevat ook allerlei bijzonderheden over veel van deze voorouders. Pieter Nieuwland, redactielid van het Genealogysk Jierboek, deed het voorstel tot het publiceren van deze meer uitgebreide kwartierstaat. Hij vroeg Bouwe van der Meulen, die over veel materiaal over de familie Van der Meulen en verwante families beschikte, om daar samen aan te werken. Allerlei activiteiten hebben geleid tot toevallige aanvullingen, zoals het letterlappenproject van het Fries Museum (Gieneke Arnolli), het werk aan het nog niet gepubliceerde Deel 2 van de familie Steensma af komstig uit Franeker, en voor de beeldhouwer Hermanus Berkebijl, ‘de man dy’t hout dûnsje liet’, deel van het project Ûnder de Toer (met Willy van Assen en Valerie van de Ridder). In het laatste jaar werden door verder onderzoek nog veel details aan de verzameling toegevoegd. 1 H. Maring, ‘Een samenweefsel van leugens en onjuiste voorstellingen. Beeldvorming van Mata Hari, 1906-heden’, in De Vrije Fries 96 (2016) 75-99. 2 H.M. Mensonides, ‘Een „exotische“ bloem van Friese velden’, in: De Navorscher 92 (1950) 174-181 en 93 (1951) 1-14. voorouders en verwanten van mata hari 9 I 1 Margaretha Geertruida Zelle, geb. Leeuwarden 7 aug. 1876, terechtgesteld Vincennes (Frankrijk) 15 okt. 1917, tr. Amsterdam 11 juli 1895 (gesch. Arnhem 26 april 1906) Rudolph MacLeod, geb. Heukelum 1 maart 1856, gewettigd Nijmegen 27 sept. 1856, beroepsmilitair, overl. Velp 9 jan. 1928, zoon van John Brienen MacLeod, militair, en Dina Louisa Sweerts de Landas; hij tr. 2. Rheden 22 nov. 1907 (gesch. Arnhem 7 juni 1917) Elisabeth Martina Christina van der Mast, geb. Gorinchem 14 juli 1884, dochter van Gijsbert van der Mast en Antje Belzer; tr. 3. Rheden 3 okt. 1917 Grietje Meijer, geb. Warffum 5 dec. 1891, dochter van Albert Meijer, voerman, en Gerritdina Schoonveld. Het Fries Museum wijdt najaar 2017 een tentoonstelling aan Mata Hari. Ter gelegenheid hiervan schreef Doeke Sijens een handzame biografie.3 II 2 Adam Zelle, geb. Leeuwarden 2 okt. 1840, koopman te Leeuwarden, later handelsreiziger te Amsterdam, overl. ald. 13 maart 1910, tr. 2. Amsterdam 9 febr. 1893 Suzanna Catharina ten Hoove (1844-1913). Adam Zelle begon als winkelier in hoeden en petten in het pand Kelders H23 (later L195), zijn geboortehuis;4 in 1866 nam hij de zaak van zijn vader over.5 Op de voorgevel stond met grote letters: “Magazijn „de Klok“. Groote voorraad van Hoeden, Petten en FantaisieArtikelen”. Adam Zelle had het goed met zichzelf getroffen.6 Onze zegsman citeert Alexander Cohen, die hem in zijn jeugd had gekend.7 “Adam Zelle, Margreets vader en eigenaar van de hoedenwinkel “In de Klok” was een knap, rijzig man, met een zorgvuldig onderhouden glanzenden, zwarten baard. Ik heb hem nooit anders gezien dan met een hogen hoed op, met de duimen in de armsgaten van zijn gebloemd f luweelen vest. Zoo, met het eene been nonchalant over het andere 3 D. Sijens, ‘Champagne en bloemen en een... heer’, in: Fryslân 23 af l. 4 (2017) 4-7. 4 Het pand, nu Kelders 33, raakte op 19 okt. 2013 zwaar beschadigd door een grote brand in nr. 31; een student verloor hierbij op tragische wijze het leven. Inmiddels Mata Hari, getekend door Piet van der Hem, 1914 is het pand gerestaureerd. 5 K. Terpstra, ‘Adam Zelle en de Vrijmetselaarsloge ‘De Friesche Trouw’’, in: It Beaken 57 (1995) 12, 13. Op het internet is meer te vinden over oudere generaties Zelle. Gezien 6 Mensonides, a.w., 5. de tenenkrommende bagger die je vaak vindt op genealogische sites 7 Jozef Alexander Cohen (Leeuwarden 1864-Toulon 1961), publicist, aanvankelijk hebben wij daar geen gebruik van gemaakt, maar alleen van Nederlandse anarchist; zie Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in bronnen. Nederland 4 (1990) 29-33. 10 genealogysk jierboek 2017 voorouders en verwanten van mata hari 11 geslagen, stond hij, gemeenlijk, tegen zijn deurpost geleund op straat te kijken”. Zijn adressen waren achtereenvolgens: Kelders H23 te Leeuwarden (alle kinderen In 1873 viel hem de eer te beurt, om als vaandeldrager deel uit te maken van de zijn daar geboren); Grote Kerkstraat M28 (1 jan. 1883); Den Haag (15 juli 1889 tot 31 erewacht ter gelegenheid van het bezoek, dat koning Willem III aan Leeuwarden mei 1890), achtereenvolgens Noordeinde 12 en Passage 45; Willemskade F30 boven, bracht. Men koos hem speciaal om zijn decoratief uiterlijk en rijzige gestalte; Leeuwarden (1 juni 1890); Lange Leidschedwarsstraat 148-huis, Amsterdam (11 de overige leden behoorden allen tot de upper ten van Leeuwarden - wat niet maart 1891); Prinsengracht 364 III (5 juli 1897); Da Costakade 65 beletage (22 mei wegneemt dat hij er danig mee verguld moet zijn geweest. Hij liet zich tenminste 1902); afgevoerd “wegens vertrek naar Cayenne, Zuid-Amerika” (6 maart 1905; in vol ornaat te paard schilderen door A. Martin (een overigens minder dan matig mogelijk niet doorgegaan); Da Costakade 65-I (4 april 1905 tot overlijden). schilderij) en schonk dit (in een lijst met allerlei adellijke familiewapens, die hij Hij tr. 1. Franeker 4 juni 1873 op een veiling op de kop had getikt) aan het Friesch Museum.8 3 Antje van der Meulen, geb. Franeker 21 april 1842, overl. Leeuwarden Aanvankelijk was Zelle een succesvol ondernemer. Zodoende kon hij per 1 januari 9 mei 1891 (wettelijk woonachtig te Amsterdam), begr. Leeuwarden, 1883 een prestigieus herenhuis betrekken op de hoek van de Beyerstraat en de begraafplaats Spanjaardslaan. Grote Kerkstraat.9 Op gezag van stadsarchivaris Wopke Eekhoff werd het pand In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is het huwelijk tussen Adam destijds beschouwd als de oude state van het geslacht Cammingha.10 Zelle kocht Zelle en Antje van der Meulen niet door echtscheiding ontbonden; wel heeft het in augustus 1882 voor f l. 14.674 en hoefde daar geen geld voor te lenen.11 er scheiding van goederen plaatsgevonden. De bedoeling daarvan zal zijn Althans niet via de officiële kanalen; later zou blijken dat hij onderhands veel geweest te voorkomen, dat Adam Zelle of de schuldeisers de nalatenschap van geld had geleend van zijn schoonmoeder. Het heet dat hij niet tevreden was Antjes moeder zouden kunnen aantasten. Zelle weet het ontijdige overlijden met zijn welstand en ging speculeren in petroleumaandelen. Aanvankelijk met van zijn vrouw aan de ellende rond zijn faillissement, en dat was weer succes, maar na enige tijd liet het geluk hem in de steek. Begin 1889 kon hij niet veroorzaakt door anderen. meer aan zijn financiële verplichtingen voldoen en werd hij failliet verklaard.12 Kort daarop vertrok hij naar Den Haag. In Leeuwarden zal wel f link gegniffeld zijn, er gingen geruchten dat hij met een kar met kaas langs de deuren ventte. Men vond hier dat hij het te hoog in zijn bol had. Vanwege de grote staat die hij voerde werd hij spottend ‘de baron’ genoemd. Enig leedvermaak zal zijn voormalige stadgenoten wel niet vreemd zijn geweest. Zelle zag de affaire als een complot, evenals zijn mislukte pogingen om lid te worden van de Vrijmetselaarsloge ‘De Friesche Trouw’ te Leeuwarden.13 Hij was er de man niet naar om ergens de schuld van bij zichzelf te zoeken. Deze advertentie plaatste Adam Zelle in de Leeuwarder Courant van 16 mei 1891 8 Verschillende passages letterlijk overgenomen uit Mensonides, a.w., 6. Een reproductie van het schilderij is te vinden in Sijens, a.w., 5. Akte van scheiding van goederen tussen Adam Zelle en Antje van der 9 Thans Grote Kerkstraat 212. Zie Op ‘e hichte mei it F.L.M.D. (Leeuwarden 1977) Meulen, donderdag 4 september 1890 voor de Arrondissementsrechtbank te 17-26 (P.C.