The European Route of Llwybr Treftadaeth Anchor Point Valleys that Wales, the First Industrial Nation Cymru, y Genedl Ddiwydiannol Gyntaf 1 The Industrial Revolution of the late 18th Y mwynau oedd yn llechu dan fryniau De Industrial Heritage (ERIH) Ddiwydiannol Ewrop (ERIH) Changed and 19th centuries was largely fuelled by Cymru oedd y brif elfen a hybodd y Chwyldro ERIH is Europe's most important network ERIH yw'r rhwydwaith pwysicaf yn Ewrop the minerals hidden beneath the hills of Diwydiannol yn hanner olaf y 18fed ganrif for the promotion of industrial heritage ar gyfer hybu twristiaeth treftadaeth South Wales. Thousands of people from across a hanner cyntaf y 19eg. Heidiodd miloedd o tourism. ddiwydiannol. the World rural Wales, the rest of Britain and further afield bobl o bob rhan o gefn gwlad Cymru, o weddill flocked to find work in the South Wales Valleys' Prydain ac o wledydd y tu hwnt i ganfod gwaith The South Wales Route of Industrial Heritage Cynlluniwyd Llwybr Treftadaeth Ddiwydiannol Cymoedd a great iron, steel, copper, tinplate and coal yn y diwydiannau mawr haearn, dur, copr, has been designed to be incorporated within De Cymru i gael ei gynnwys yn Llwybr ERIH, industries and the ports along the Severn Estuary. tunplat a glo yng Nghymoedd De Cymru ac yn ERIH, a brand of quality which was established sef brand o safon a sefydlwyd yn 2000 ac sydd y porthladdoedd ar hyd Aber yr Afon Hafren. in 2000 and now links over 1000 sites throughout erbyn hyn yn cysylltu mwy na 1000 o safleoedd Newidiodd A new society emerged where vast fortunes Europe, of which the most important are called ledled Ewrop, y mae'r pwysicaf ohonynt yn cael were made by a few powerful industrialists but Datblygodd cymdeithas newydd lle daeth nifer ‘Anchor Points’. eu galw'n ‘Mannau Angori’. y Byd where the rapidly expanding workforce endured fechan o ddiwydianwyr pwerus yn hynod hard work and poverty. South Wales changed gyfoethog, ond lle bu gweithlu a dyfodd Europe led the Industrial Revolution and the Ewrop oedd yn arwain y Chwyldro Diwydiannol dramatically from an agricultural to an industrial yn gyflym yn dioddef gwaith caled a thlodi. great industrial centres of Europe have many ac mae gan ganolfannau diwydiannol mawr society. This gave rise to the development of Newid iodd De Cymru'n ddramatig o ardal experiences in common from their industrial Ewrop lawer o brofiadau'n gyffredin o'u workers' unity and the birth of chartism, trade amaethyddol i gymdeithas ddiwydiannol. past. The aim of ERIH is to encourage all the gorffennol diwydiannol. Nod Llwybr ERIH yw Big Pit National Coal Museum, Blaenavon unionism and the birth of the labour movement, O ganlyniad, datblygodd undod ymysg y peoples of Europe to appreciate their shared annog holl bobl Ewrop i werthfawrogi eu Big Pit Amgueddfa Lofaol Cymru, Blaenafon which influenced the development of socialism gweithwyr a ganwyd siartiaeth, undebaeth European industrial heritage. cyd-dreftadaeth ddiwydiannol Ewropeaidd. around the world. lafur ac hefyd y mudiad llafur a ddylanwadodd ar ddatblygiad sosialaeth ledled y byd. When it closed in 1980, Big Pit was one of Wales' 3-5 Key Attractions/Atyniadau Allweddol: last working coal mines; it now stands alone in Times have changed. The coalfields are exhausted Wales as a complete mid-19th century mine complex. and the great furnaces have grown cold. Wales’ Mae'r oes wedi newid. Gwagwyd y meysydd glo, The highlight of any visit is the underground tour world domination in heavy industry has gone oerodd y ffwrneisi mawrion. Mae uchafiaeth led by former miners who explain the life of a coal forever. Though most of the scars have Cymru ledled y byd yn y diwydiannau trwm wedi miner from first-hand experience – their banter disappeared and the valleys have become green gorffen am byth. Er bod y mwyafrif o'r creithiau with visitors is legendary! ‘Above ground’ there's once more, that period of heroic industry and wedi diflannu a'r cymoedd yn wyrdd unwaith eto, a simulated mining experience and, in the former Blaenavon Ironworks associated human endeavour can still be traced gallwch olrhain y cyfnod hwnnw o ddiwydiant pit head baths, a presentation about coal mining through the reminders left in the landscape. arwrol a'r ymdrech ddynol gysylltiedig drwy'r and the hard lives of miners and their families. Gwaith Haearn Blaenafon elfennau a adawyd ar ôl yn y tirlun. Pan gafodd ei gau yn 1980, roedd y Pwll Mawr yn 3In 1789, on a remote, windswept landscape, three This leaflet brings together sites across South un o'r pyllau glo olaf i weithio yng Nghymru; entrepreneurs built what was then the most modern Wales where you can discover more about the Mae'r daflen hon yn tynnu ynghyd y safleoedd erbyn hyn, hon yw'r unig ganolfan gloddio gyflawn ironworks in the world. They chose this site because of the industries that made South Wales great, how hynny ledled De Cymru lle gallwch ganfod sydd ar ôl yng Nghymru o ganol y 19eg ganrif. ready supply of high quality iron ore, coal and limestone. Today, the new displays help you to imagine the noise, South Wales Route the communities prospered, how the goods rhagor am y diwydiannau hynny a wnaeth Dde Uchafbwynt unrhyw ymweliad yw'r daith danddaearol heat and danger of working and living next to the huge of Industrial Heritage were transported and the ironmasters and Cymru'n enwog. Fe welwch sut y ffynnodd y dan arweiniad cyn-lowyr sy'n esbonio bywyd glöwr furnaces and engines. Llwybr Treftadaeth workers lived. As you explore you are sure to cymunedau, sut y cludwyd y nwyddau a sut www.erih.net o'u profiadau personol – maent yn adnabyddus am Ddiwydiannol De Cymru meet local people who will welcome you and roedd y meistri haearn a'r gweithwyr yn byw. eu sgyrsiau ffraeth gyda'r ymwelwyr! ‘Uwchben y Yn 1789, ar dirlun anghysbell yn nannedd y gwynt, aeth recount tales of their local industries and the Wrth i chi archwilio rydych yn siŵr o gwrdd â ddaear’ mae cyfle i gael ffug-brofiad o fod yn löwr tri dyn busnes ati i adeiladu'r hyn a oedd bryd hynny'n ac, yn yr hen faddondai pen pwll, ceir cyflwyniad waith haearn mwyaf modern y byd. Dewiswyd y safle hwn special camaraderie that existed (and still exists) phobl leol fydd yn eich croesawu ac yn adrodd oherwydd ei gyflenwad parod o fwyn haearn, glo a charreg in South Wales. straeon wrthych am eu diwydiannau lleol a'r am gloddio am lo a bywydau caled y glowyr a'u teuluoedd. galch o safon uchel. Heddiw, mae'r arddangosfeydd newydd cyfeillgarwch arbennig oedd yn bodoli (ac sy'n yn ein helpu i ddychmygu'r sŵn, y gwres a'r peryglon o weithio dal i fodoli) yn Ne Cymru. www.museumwales.ac.uk/bigpit a byw drws nesaf i'r ffwrneisi a'r peiriannau enfawr. www.amgueddfacymru.ac.uk/bigpit 1 www.cadw.wales.gov.uk/daysout/blaenavonironworks Making the most of your visit Anchor Points Staffed sites with information Anchor Point Blaenavon World The South Wales Route provides a great basis for an 1 Mannu Angori Safleoedd sydd â staff a gwybodaeth 2 Heritage Centre interesting day trip or a longer stay. Why not visit a few Key Attractions Unstaffed sites with information attractions in the same area, or maybe create your own 3 Atyniadau Allweddol Safleoedd sydd heb staff ond sydd â gwybodaeth themed trail visiting those sites which interest you most? Canolfan Treftadaeth Many of the attractions on the route are located on Other Places of Interest Sites without information footpaths and cycleways and are great places from y Byd Blaenafon 15 Mannau Diddoral Eraill Safleoedd sydd heb wybodaeth which to explore the attractive countryside. 4Blaenavon World Heritage Centre is located in two beautifully The Visit Wales website will help you to plan your visit restored former industrial schools built by the Ironmasters in with suggestions about where to stay and special events the early 19th century. The Centre introduces visitors to the throughout the region. attractions and activities in the area, which can be reached either by car or by walking. Explore the interactive displays For further information, please use the following website links: www.visitblaenavon.co.uk/tvtctw to find out why the area was the perfect location for the iron www.visitwales.com industry to thrive. www.sustrans.org.uk/ncn/map (National Cycle Network) Mae Canolfan Treftadaeth y Byd Blaenafon mewn dwy hen www.traveline-cymru.info (Public Transport Wales) ysgol ddiwydiannol a adeiladwyd gan y Meistri Haearn yn gynnar yn y 19eg ganrif. Mae'r adeiladau wedi cael eu hadfer yn wych erbyn hyn. Mae'r Ganolfan yn cyflwyno Gwneud yn fawr o'ch ymweliad ymwelwyr i'r atyniadau a'r gweithgareddau yn yr ardal, Mae Llwybr De Cymru'n lle gwych i seilio eich The National Waterfront Museum, Swansea y gellir eu cyrraedd naill ai mewn car neu drwy gerdded. gweithgareddau ar daith undydd ddiddorol neu ar Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, Abertawe Dewch i archwilio'r arddangosfeydd rhyngweithiol i ganfod ymweliad hirach na hynny. Beth am ymweld â nifer o pam roedd yr ardal yn lleoliad perffaith i'r diwydiant haearn ffynnu. atyniadau yn yr un ardal, neu efallai greu eich llwybr Situated on Swansea's historic waterfront, the museum www.visitblaenavon.co.uk thema eich hun i ymweld â'r safleoedd hynny sydd o'r successfully blends modern architecture, Victorian diddordeb mwyaf i chi? Mae nifer o'r atyniadau ar y dockside buildings and state of the art technology. llwybr i'w cael ar lwybrau troed a llwybrau beiciau ac The museum tells the dramatic story of South Wales' yn fannau gwych i'w defnyddio i archwilio'r ardal wledig outstanding and complex industrial and maritime ddeniadol.