PROGRAM WSPÓŁPRACY NA SZCZEBLU LOKALNYM NA RZECZ OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 Bagno Całowanie PLH 140001 Opracowanie zbiorowe pod redakcją Pauliny Dzierży Warszawa 2007 WPROWADZENIE ANDRZEJ SZWEDA-LEWANDOWSKI UCZESTNICY PROGRAMU: Urszula Ankiewicz – Szkoła Podstawowa w Starej Wsi oraz Szkoła Podstawowa w Nadbrzeżu Aleksandra Atłowski – Zespół Parków Krajobrazowych Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego Kamila Brzezińska – Instytut Melioracji i Użytków Zielonych i Centrum Ochrony Mokradeł Sławomir Charczuk – Urząd Gminy Celestynów Andrzej Dombrowski – Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Paulina Dzierża – Centrum Ochrony Mokradeł Sławomir Fiedukowicz – Nadleśnictwo Celestynów Anna Janiak – Zespół Parków Krajobrazowych Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego Marek Jobda – Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Wojciech Kasprzak – Polski Klub Ekologiczny, koło „Otwockie Sosny” Marcin Kutera – Zespół Parków Krajobrazowych Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego Marek Lasocki – Urząd Gminy Osieck Wacław Michnowicz – reprezentant p. Andrzeja Bartnickiego, właściciela stawów rybnych Jakub Milczarek – Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie Ireneusz Mirowski – Fundacja EkoFundusz Piotr Mnich – Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie, Inspektorat w Otwocku Paweł Przybycin – Zespół Parków Krajobrazowych Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego Wojciech Sobociński – Polski Klub Ekologiczny, koło „Otwockie Sosny” Teresa Szostak – Urząd Gminy Osieck Kamil Ślusarska – Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa Ewa Świderska – firma „Włodarzewska” Marcin Tylutki – Zespół Parków Krajobrazowych Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego Ewa Weremczuk – Stowarzyszenie EKOLAND, Dariusz Woronko – Zakład Hydrologii, Uniwersytet Warszawski Beata Zajączkowska - Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie Danuta Zaremba – Urząd Gminy Sobienie Jeziory Pozostali uczestnicy warsztatów: Tomasz Atłowski – LKP Lasy Warszawskie Jerzy Chaim – radny gminy Sobienie Jeziory Beata Fornal-Pieniak, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Katedra Ochrony Środowiska SGGW Łukasz Gawin – radny gminy Sobienie Jeziory Jan Górski Sylwia Kozłowska – Polski Klub Ekologiczny, koło „Otwockie Sosny” Justyna Kwiatkowska – Urząd Gminy Sobienie Jeziory Magdalena Lesner – Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Danuta Leśniewska – Stowarzyszenie Rozwoju wsi Nadbrzeż Piotr Mortka – Pełnomocnik Pana Szymańskiego, właściciela zespołu Sobienie Szlacheckie Stanisław Połosak – sołtys wsi Warszówka Patrycja Romaniuk – Centrum Ochrony Mokradeł Zbigniew Rusinowski – Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW Roman Stelmach – Biuro Urządzania Lasu in Geodezji Leśnej w Warszawie Anna Wielowieyska – Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Regina Wiśniewska – firma „Włodarzewska” Arkadiusz Zakrzewski – Mazowiecki Urząd Wojewódzki Anna Ziółkowska – Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Zdzisław Zych – Rada Powiatu Otwockiego 2 WSTĘP Bagno Całowanie należy do największych torfowisk niskich na Nizinie Mazowieckiej. Mokradła ciągną się tu pasem szerokości 3 km i długości 15 km, w większości w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Jest to torfowisko niskie, zasilane wodą podziemną spływającą spod wysoczyzny ku dolinie Wisły. Przez torfowisko przechodzi również pas wydm, na których skupia się roślinność muraw napiaskowych. Charakteryzuje je mozaika siedlisk, w tym olsów, mechowisk, podmokłych łąk, zarośli łozowych i roślinności ciepłolubnej. Na niższych grądzikach oraz w południowej, niezatorfionej części ostoi występują łąki trzęślicowe. Pomimo silnego przesuszenia i postępującej degradacji torfowisko Całowanie wciąż ma wysokie walory przyrodnicze, dzięki którym zostało włączone do sieci Natura 2000. 3 Spis treści 1. Podstawy prawne, położenie i granice obszaru Natura 2000 Bagno Całowanie ..............................7 1.1. Inne formy ochrony w obrębie obszaru Natura 2000 Marcin Tylutki, Sławomir Fiedukowicz, Wojciech Sobociński ...................................................................................................8 2. Struktura własności gruntów Marcin Tylutki, Kamila Brzezińska, Sławomir Fiedukowicz............15 3. Zagospodarowanie terenu i działalność człowieka .........................................................................15 3.1. Strefy ochrony krajobrazowej Mazowieckiego Parku Krajobrazowego Marcin Tylutki....15 3.2. Melioracje wodne Piotr Mnich............................................................................................17 3.3. Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Celestynów Sławomir Charczuk...............17 3.4. Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Osieck Marek Lasocki..............................19 3.5. Zagospodarowanie przestrzenne gminy Sobienie-Jeziory Danuta Zaremba......................19 3.6. Gmina Karczew Urszula Ankiewicz.....................................................................................19 3.7. Plany Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Piotr Mnich..................20 3.8. Plan Urządzania Lasu Nadleśnictwa Celestynów Sławomir Fiedukowicz..........................20 3.9. Nasilenie ruchu turystycznego Marcin Tylutki....................................................................21 4. Geologia i gleby Paulina Dzierża, Marcin Tylutki..........................................................................21 5. Dane klimatyczne i geograficzne.....................................................................................................23 5.1. Położenie fizycznogeograficzne Dariusz Woronko.............................................................23 5.2. Warunki klimatyczne i hydrologiczne Dariusz Woronko, Paulina Dzierża........................23 6. Opis siedlisk naturalnych.................................................................................................................24 6.1. Siedliska nieleśne Paulina Dzierża, Marcin Tylutki ...........................................................25 6.2. Siedliska Natura 2000 Paulina Dzierża...............................................................................26 7. Opis gatunków flory i fauny............................................................................................................28 7.1. Flora Paulina Dzierża..........................................................................................................28 7.2. Płazy i gady Anna Janiak.....................................................................................................28 7.3. Ssaki Sławomir Fiedukowicz...............................................................................................28 7.4. Ptaki Paweł Przybycin.........................................................................................................29 7.5. Bezkręgowce Marcin Kutera...............................................................................................30 8. Zagrożenia i szanse..........................................................................................................................33 8.1. Zagrożenia dla gospodarki wodnej obszaru.........................................................................33 8.1.1. Brak szczegółowej inwentaryzacji hydrograficznej Dariusz Woronko.........................33 8.1.2. Wpływ działań melioracyjnych Dariusz Woronko, Piotr Mnich...................................33 8.1.3. Rozwój infrastruktury rekreacyjnej i mieszkaniowej Paulina Dzierża.........................33 8.1.4. Stawy rybne Wacław Michnowicz, Wojciech Kasprzak, Paulina Dzierża....................34 8.1.5. Szklarnie w okolicach torfowiska Paulina Dzierża.......................................................35 8.1.6. Szanse i proponowane rozwiązania Piotr Mnich, Paulina Dzierża...............................36 8.2. Nielegalne pozyskanie torfu.................................................................................................37 8.2.1. Rozproszone wydobycie w rejonie wsi Warszówka i Całowanie Marcin Tylutki............................................................................................................................37 8.3. Niewłaściwe użytkowanie rolnicze......................................................................................38 8.3.1. Zaprzestanie użytkowania i zarastanie łąk i pastwisk Kamil Ślusarski, Paulina Dzierża ..38 8.3.2. Szanse i proponowane rozwiązania...............................................................................39 8.4. Czynniki społeczne .............................................................................................................39 8.4.1. Brak wiedzy oraz opozycja wobec obszaru Natura 2000 wśród mieszkańców Aleksandra Atłowska, Sławomir Fiedukowicz, Paweł Przybycin..................................39 8.4.2. Szanse i proponowane rozwiązania ..............................................................................40 8.5. Zagrożenia ekologiczne.......................................................................................................41 8.5.1. Zagrożenie ze strony dzików Wojciech Sobociński.......................................................41 8.5.2. Zagrożenie ze strony lisów Andrzej Dombrowski.........................................................42 8.6. Inwestycje Marcin Tylutki...................................................................................................42 8.7. Podsumowanie zagrożeń oraz ogólne kierunki przeciwdziałania im..................................43 4 8.7.1. Zagrożenia istniejące......................................................................................................43