SIEMIANOWICE ŚLĄSKIE 2015 ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Zdzisław Janeczek Grzegorz Musiał Artur Garbas Leszek Drabicki Jarosław Bednarz REDAKCJA I KOREKTA: Krystian Hadasz OPRAC. GRAFICZNE I SKŁAD: Adam Malski NA OKŁADCE: Stanisław Barnaś – fragment malowidła ściennego w holu budynku Muzeum Miejskiego DRUK: Text Partner, Katowice WYDAWCA: Muzeum Miejskie w Siemianowicach Śląskich 41-100 Siemianowice Śląskie, ul. Chopina 6 tel. 32 228 50 80 www.muzeum.siemianowice.pl ISSN 1644-8154 SpiS treści Z DZIEJÓW NASZEJ PRZESZŁOŚCI Zdzisław Janeczek ZAPOmNIANI bOhAtEROWIE. NIEPODlEgŁOŚCIOWE ORgANIZACJE mŁODZIEżOWE W ChORZOWIE W lAtACh 1948-1956 .................................. 7 małgorzata Derus hIStORIA JEDNEJ fOtOgRAfII ...................................................................... 62 Danuta Kopyczok, Sylwia gralikowska JESt tAKA SZKOŁA NA „hUgO” – WCZORAJ I DZIŚ ZESPOŁU SZKÓŁ PONADgImNAZJAlNYCh „COgItO” ............................................................... 73 marcin Wądołowski PROCES SCAlANIA gmIN mIChałkowice I Bytków ................................. 82 W KRĘgU SZtUKI Zdzisław Janeczek Stanisław bARNAŚ (1935-1986). CZŁOWIEK – ARtYStA I JEgO CZASY ......95 Wiesława Konopelska „KImŚ tRZA bYć!” O mAlARStWIE IRENEUSZA WAlczaka..................... 163 Krzysztof lisowski Szukanie POCZątku ................................................................................... 170 Katarzyna młynarczyk ...ImIĘ tWE KObIEtA ..................................................................................... 174 Katarzyna młynarczyk ...O KROK DAlEJ ............................................................................................. 177 Katarzyna młynarczyk ŚRODKOWA SAlA mUZEUm WYObRAŹNI .................................................... 180 Katarzyna młynarczyk PO CO JESt SZtUKA? ..................................................................................... 184 Piotr Dwornik KONCERtOWE REmINISCENCJE .................................................................. 188 Z KARt SIEmIANOWICKICh ANNAŁÓW bogumiła hrapkowicz-halorowa ŚląSKIE lOSY – hIStORIA RODZINNA. CIOCIA hENIA I wujek RYSZARD ....... ..............................................................................................................................201 Urszula Krakowska WSPOmNIENIA O hUCIE ŚW. JERZEgO ....................................................... 222 Stefan maruszczyk OPOWIEŚCI SIEmIANOWICKIE – „O tYm JAK POWStAŁ Staw RIChtERSKI” .........................................................................................................................227 franciszek guzy WSPOmNIENIA ............................................................................................... 233 OmÓWIENIA, OPINIE RECENZJE Zdzisław Janeczek POmNIK NIEZŁOmNEmU żOŁNIERZOWI .................................................... 241 Zdzisław Janeczek DYPlOmACI SASCY O POWStANIU lIStopadowym ................................. 248 Zdzisław Janeczek PRZEmIlCZANA hIStORIA POWStAńCA ŚląSKIEgO JANA lORtZA ........ 256 Wojciech Kempa JESZCZE O AK W SIEmIANOWICACh ŚląSKICh ......................................... 261 mirosław Domin żYŁEm KRÓtKO, lECZ CEl SWÓJ OSIągNąŁEm ........................................ 267 michał Kuryś KS. Henryk OlSZAR: OD „JOZEfAtA” DO JÓZEfOWCA. DuszpastERZE I parafIA ŚW. JÓZEfA RObOtnika W KAtOWICACh-JÓZEfOWCU ........... 274 Krystian hadasz I KONgRES mUZEAlników POlSKICh – wydawnictWO pokongRESOWE .........................................................................................................................277 Krystian hadasz O nowych zjawiskach W mUZEAlNICtWIE – konfERENCJE W KAtOWICACh I Krakowie ....................................................................... 281 Zdzisław Janeczek ZblIżAJąCY SIĘ JUbIlEUSZ Towarzystwa PRZYJACIÓŁ SIEmIANOWIC ........ .........................................................................................................................286 kalENDARIUm WYStaw I ImPREZ w muzeum miejskim w Siemianowicach Śląskich ................................................................................................................... 291 AUtORZY „Siemianowickiego Rocznika muzealnego” .................................. 299 Z dziejów NASZEJ przeszłości Zdzisław Janeczek ZAPOMNIANI BOHATEROWIE. NiepodległościoWE ORGANIZAcje młODZieżoWE W CHORZOWIE W LATACH 1948-1956 Wstęp Organizacje konspiracyjne będące zaczątkiem przyszłego Okręgu Śląskiego ZWZ-AK zaczęły kształtować się w końcu września 1939 r. tworząc śląski okręg Organizacji Orła białego podporządkowany SZP, której sieć terenową od lutego 1940 r. przejął Okręg Śląski ZWZ (od lutego 1942 r. AK). Obwód Chorzów wchodził w skład Inspektoratu Katowice. Po upadku Powstania Warszawskiego i zajęciu obszaru II RP przez Armię Czerwoną pojawiła się nowa sytuacja polityczna i zagroże- nia dla konspiratorów podziemia także na Śląsku. Wschodni okupant od początku sowietyzacji Polski wyróżniał się represywnością nastawioną na działania pacyfikacyjne ukierunkowane na struktury Polskiego Pań- stwa Podziemnego – by zlikwidować wraz z elitami legalną władzę na zajmowanych obszarach. Już 15 VIII 1944 r. Stalin odmówił aliantom zgody na lądowanie na lotniskach po radzieckiej stronie frontu samolo- tów dokonujących zrzutów nad Warszawą, oświadczając, że powstanie było „wyłącznie dziełem awanturników i Rząd Sowiecki nie może do tego przyłożyć ręki”. Dramatyzm nadchodzących czasów i koleje losów żołnierzy Wyklętych przepowiedział 22 letni poeta Józef Szczepański (1922-1944) ps. „Ziutek”, dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, uczestnik zamachu na generała SS Wilhelma Koppego w Krakowie, do- wódca drużyny harcerskiego batalionu „Parasol”, autor piosenki sztur- mowej Chłopcy silni jak stal i Pałacyk Michla, zmarły z ran odniesionych w walkach na Starówce. W wierszu Czerwona zaraza pisał: Czekamy ciebie, czerwona zarazo, byś wybawiła nas od czarnej śmierci, byś nam Kraj przedtem rozdarłszy na ćwierci, była zbawieniem witanym z odrazą. Czekamy ciebie, ty potęgo tłumu zbydlęciałego pod twych rządów knutem 7 czekamy ciebie, byś nas zgniotła butem swego zalewu i haseł poszumu. Czekamy ciebie, ty odwieczny wrogu, morderco krwawy tłumu naszych braci, czekamy ciebie, nie żeby zapłacić, lecz chlebem witać na rodzinnym progu. żebyś ty wiedział nienawistny zbawco, jakiej ci śmierci życzymy w podzięce i jak bezsilnie zaciskamy ręce pomocy prosząc, podstępny oprawco. żebyś ty wiedział dziadów naszych kacie, sybirskich więzień ponura legendo, jak twoją dobroć wszyscy kląć tu będą, wszyscy Słowianie, wszyscy twoi bracia żebyś ty wiedział, jak to strasznie boli nas, dzieci Wielkiej, Niepodległej, Świętej skuwać w kajdany łaski twej przeklętej, cuchnącej jarzmem wiekowej niewoli. legła twa armia zwycięska, czerwona u stóp łun jasnych płonącej Warszawy i ścierwią duszę syci bólem krwawym garstki szaleńców, co na gruzach kona. miesiąc już mija od Powstania chwili, łudzisz nas dział swoich łomotem, wiedząc, jak znowu będzie strasznie potem powiedzieć sobie, że z nas znów zakpili. Czekamy ciebie, nie dla nas, żołnierzy, dla naszych rannych – mamy ich tysiące, i dzieci są tu i matki karmiące, i po piwnicach zaraza się szerzy. Czekamy ciebie – ty zwlekasz i zwlekasz, ty się nas boisz, i my wiemy o tym. Chcesz, byśmy legli tu wszyscy pokotem, naszej zagłady pod Warszawą czekasz. 8 Nic nam nie robisz – masz prawo wybierać, możesz nam pomóc, możesz nas wybawić lub czekać dalej i śmierci zostawić... śmierć nie jest straszna, umiemy umierać. Ale wiedz o tym, że z naszej mogiły Nowa się Polska – zwycięska narodzi. I po tej ziemi ty nie będziesz chodzić czerwony władco rozbestwionej siły. Alfons Aleksander Koziełł-Poklewski1 w liście z 19 VIII 1946 r. do Józefa Potockiego2, ambasa- Jan Mościcki, bratanek pre- dora RP w madrycie, tak opisał sytuację w kraju: zydenta II RP, inż. rol., oficer „ceny wysokie – na kartki ma się tylko chleb (cał- lotnictwa, uczestnik kampanii kiem niejadalny) i czasem trochę cukru, reszta wrześniowej, dwukrotnie odzna- czony Krzyżem VM, w lubelskiej na oficjalnym czarnym rynku. Urzędnicy głodują AK odpowiedzialny za łączność i dorabiają spekulacją lub łapówkami. tak zwani lotniczą, aresztowany przez wolni ludzie handlują, wszyscy coś sprzedają NKWD 16 VIII 1944 r. w Lublinie, i kupują [...]. Kraj jest rządzony przez szóstkę osadzony w obozie na Majdanku płatnych przez moskwę agentów, są to – [bole- sław – Z.J] bierut, [Jakub – Z.J.] berman, [hilary – Z.J.] minc, [Władysław – Z.J.] gomułka, [michał – Z.J.] żymierski i [Stanisław – Z.J.] Radkiewicz. Rządzi efektywnie »bezpieka« kierowana przez moskwę. może najbardziej charakterystycznym jest to, że wojska jest obecnie trochę ponad 100.000, a sił bezpieczeństwa i specjalnej milicji (na wzór SA3) przeszło 300.000! Opozycję się niszczy i likwiduje, nie przebierając w środkach [...]. Na ulicy żydów się prawie nie spotyka, ale za to w urzędach (specjalnie w ministerstwie Rysunek portretowy Jana wy- Spraw Zagranicznych) pełno, ale wszyscy z pol- konał 31 VIII 1945 r. jeden ze skimi nazwiskami! [...] Kiedy była okupacja nie- współwięźniów. Wywieziony do miecka, ludzie cierpieli, ale wiedzieli, że to się ZSRR. Zb. Państwowego Mu- zeum na Majdanku. Drugi z bra- jednak skończy, bo święcie wierzyli w zwycięstwo tanków Ignacego, kpt. Sobiesław aliantów. teraz jednak dużo ludzi się załamuje, Mościcki został zamordowany bo nie widzą, jak i kiedy to się skończy! [...] Ruch w ramach operacji katyńskiej podziemny, który wkrótce po zajęciu całego kra- ju przez Sowietów prawie całkiem ustał, obecnie rośnie z każdym dniem”4. W latach 1945-1948