V In opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en ER Documentatiecentrum (WODC) van het ministerie bo van Veiligheid en Justitie heeft onderzoeks- en DEN R adviesbureau INTRAVAL onderzoek gedaan naar de aard en omvang van niet-legale prostitutie in Nederland. In oo dit onderzoek worden de volgende vier vormen van D IN niet-legale prostitutie onderscheiden: niet-vergunde prostitutie; niet-legale arbeid; minderjarigheid; en B EELD seksuele uitbuiting. De bevindingen in dit rapport zijn gebaseerd op ver- ONDERZ schillende bronnen, waaronder literatuur studie, in- ternetanalyse en gesprekken met sleutel informanten. O Vervolgens is nagegaan of concrete aanwijzingen EK AARD EN kunnen worden gevonden in de vier verdiepings- regio’s: gemeente Amsterdam; gemeente Eindhoven; provincie Groningen; en de regio Noord- en Midden Limburg. In deze regio’s zijn lokale sleutelinforman- O ten geïnterviewd. Tevens is veldwerk verricht, waarbij MVANG NIET-LEGALE PR gesprekken zijn gevoerd met exploitanten, prostitu- ees, klanten en overige betrokkenen. Bovendien zijn tijdens het veldwerk observaties uitgevoerd. Daar- ONDERZOEK A ARD EN naast is ten behoeve van de mogelijkheden voor om- OMVANG NIET- LEGALE vangschattingen nagegaan welke relevante gegevens over niet-legale prostitutie bij betrokken organisaties PROSTITUTIE IN 2014 in registraties beschikbaar zijn. O Dit rapport geeft inzicht in de aard en impact van STITUTIE IN 2014 de vier vormen van niet-legale prostitutie, waarbij ook de mogelijkheden voor het maken van een Verboden rood in beeld omvang schatting van niet-legale prostitutie worden besproken. R. Nijkamp Verboden rood in beeld M. Sijtstra J. Snippe B. Bieleman ISBN 978 90 8874 179 1 I NTRAVAL VERBODEN ROOD IN BEELD Onderzoek aard en omvang niet-legale prostitutie in 2014 September 2014 INTRAVAL Groningen-Rotterdam COLOFON © WODC, ministerie van Veiligheid en Justitie, Den Haag. Auteursrechten voorbehouden Postadres Postbus 1781 9701 BT Groningen E-mail [email protected] www.intraval.nl Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 68 Telefoon 050 - 313 40 52 Telefoon 010 - 425 92 12 Fax 050 - 312 75 26 Fax 010 - 476 83 76 September 2014 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Tekst: R. Nijkamp, M. Sijtstra, J. Snippe, B. Bieleman met medewerking van: M. Dijkstra, P. van Gelder, F. Naber, N. Nederhoed Opmaak: M. Haaijer Omslag: E. Cusiel Foto omslag: © INTRAVAL Drukker: Copy-Copy Groningen Opdrachtgever: WODC, ministerie van Veiligheid en Justitie ISBN: 978 90 8874 179 1 VOORWOORD In opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie- centrum (WODC) van het ministerie van Veiligheid en Justitie heeft onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL onderzoek gedaan naar de aard en omvang van niet-legale prostitutie in Nederland. Het onderzoek maakt onderdeel uit van een groter onderzoek. In de andere twee deelonderzoeken is aandacht voor het gemeentelijk prostitutiebeleid (Bureau Beke) en de sociale positie van prostituees (Regioplan). Van begin af aan was duidelijk dat het veldwerk een belangrijk onderdeel van het onderzoek naar niet-legale prostitutie zou vormen. De observaties en interviews met sleutelinformanten, exploitanten, prostituees, klanten en overige betrokkenen zijn uitgevoerd door Minke Dijkstra, Paul van Gelder, Fianne Naber, Rick Nijkamp en Maurits Sijtstra. In Amsterdam hebben Chris Höweler en Hamid Ouali ook deelgenomen aan het veld- werk. De eerstgenoemde veldwerkers hebben tevens de bijlagen over de verschillende verdiepingsregio’s opgesteld. De hoofdstukken in het rapport zijn samengesteld door de (senior)onderzoekers Rick Nijkamp, Maurits Sijtstra en Jacco Snippe. Verder hebben Fedde Kramer, Stefan Schermann en Nicole Nederhoed een bijdrage geleverd aan het rapport. Het totale project is uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van Bert Bieleman. Jan Nijboer van de vakgroep Strafrecht en Criminologie van de Rijksuniversiteit Groningen was als wetenschappelijk adviseur bij dit onderzoek betrokken. Vanaf deze plaats willen wij onze dank uitspreken aan de medewerkers van de diverse betrokken instellingen en organisaties in Nederland en in de verdiepingsregio's voor het verschaffen van de benodigde informatie en registratiegegevens. Daarnaast zijn wij uiteraard dank verschuldigd aan de vele prostituees, exploitanten, klanten en overige betrokkenen bij de prostitutiebranche voor hun niet altijd vanzelfsprekende bereidheid mee te werken aan een interview waarin zij hun ervaring met en kennis van niet- legale prostitutie met ons hebben gedeeld. Zonder hun vaak zeer openhartige verhalen was de opbrengst van dit onderzoek aanzienlijk beperkter geweest. Ten slotte willen wij de leden van de begeleidingscommissie, onder voorzitterschap van mevr. prof. dr. G. Lensvelt-Mulders (Universiteit voor Humanistiek), bedanken voor hun kritische en enthousiaste medewerking aan de totstandkoming van dit onderzoek. De commissie bestond verder uit: mevr. mr. dr. M. Boot-Matthijssen (Bureau Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen); mevr. drs. A.L. Daalder (WODC); mevr. drs. Y. van Doeveren (gemeente Amsterdam); dhr. C. Nieuwenhuyzen (RIEC Zuid-West Nederland); mevr. drs. M. Ridder-Wiskerke (Aids Fonds – Soa Aids Nederland); en dhr. drs. G.J. Rinckes (ministerie van Veiligheid en Justitie). Namens INTRAVAL, B. Bieleman Groningen-Rotterdam R. Nijkamp September 2014 INHOUDSOPGAVE Pagina Samenvatting I Summary V Hoofdstuk 1 Inleiding 1 1.1 Wet regulering prostitutie 1 1.2 Vraagstelling 8 1.3 Werkwijze algemeen deel 9 1.4 Werkwijze verdiepingsregio’s 14 1.5 Leeswijzer 22 Hoofdstuk 2 Vormen van niet-legale prostitutie 23 2.1 Niet-vergunde prostitutie 25 2.2 Niet-legale arbeid 28 2.3 Minderjarigheid 30 2.4 Seksuele uitbuiting 31 Hoofdstuk 3 Niet-vergunde prostitutie 37 3.1 Locatiegebonden prostitutie 37 3.2 Niet locatiegebonden prostitutie 52 3.3 Kenmerken betrokkenen 57 3.4 Ontwikkelingen 58 Hoofdstuk 4 Niet-legale arbeid 61 4.1 Herkomst 61 4.2 Verschijningsvormen 65 4.3 Vergunde branche versus niet-vergunde branche 68 4.4 Ontwikkelingen 73 Hoofdstuk 5 Minderjarigheid 77 5.1 Vergunde branche 77 5.2 Niet-vergunde prostitutie 79 5.3 Ontwikkelingen 86 Pagina Hoofdstuk 6 Seksuele uitbuiting 89 6.1 Vergunde branche 89 6.2 Niet-vergunde branche 95 6.3 Mogelijke signalen van mensenhandel 98 Hoofdstuk 7 Indicaties omvang 107 7.1 Beschikbare registratiegegevens 107 7.2 Mogelijke bronnen omvangschatting 109 7.3 Schattingsmethoden 122 Hoofdstuk 8 Conclusies 133 8.1 Aard 134 8.2 Omvang 143 8.3 Ten slotte 147 Literatuur 151 Bijlage 1 Groningen 163 Bijlage 2 Amsterdam 197 Bijlage 3 Eindhoven 233 Bijlage 4 Noord- en Midden-Limburg 259 Appendix Itemlijst 293 SAMENVATTING In opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het ministerie van Veiligheid en Justitie heeft een drietal deelonderzoeken naar prostitutie plaatsgevonden. Eén van de drie onderdelen heeft betrekking op niet-legale prostitutie en is uitgevoerd door onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL. Het onderzoek naar niet-legale prostitutie heeft plaatsgevonden tussen eind 2013 en medio 2014. Onderzoeksopzet De bevindingen in dit onderzoek zijn gebaseerd op meerdere en verschillende bronnen, hetgeen een triangulatie (driehoeksmeting) van onderzoeksresultaten oplevert. Het onderzoek is begonnen met ruim 40 gesprekken met sleutelinformanten die een landelijk beeld kunnen geven van de prostitutiebranche. Daarnaast is een groot aantal relevante en beschikbare rapporten en documenten verzameld en bestudeerd, waarbij eveneens een internetanalyse is uitgevoerd. Vervolgens is nagegaan of concrete aanwijzingen kunnen worden gevonden in vier verdiepingsregio’s: gemeente Amsterdam; gemeente Eindhoven; provincie Groningen; en de regio Noord- en Midden Limburg. In deze regio's zijn lokale sleutelinformanten geïnterviewd. Tevens is veldwerk verricht, waarbij gesprekken zijn gevoerd met exploitanten, prostituees, klanten en overige betrokkenen. In de verschillende verdiepingsregio’s zijn in totaal 180 uitgebreide interviews en ruim 50 korte gesprekken gevoerd. Bovendien zijn tijdens het veldwerk observaties uitgevoerd. Daarnaast is ten behoeve van de mogelijkheden voor omvangschattingen nagegaan welke relevante gegevens over niet-legale prostitutie bij betrokken organisaties in registraties beschikbaar zijn. Aard In dit onderzoek worden conform de opdracht de volgende vier vormen van niet-legale prostitutie onderscheiden: niet-vergunde prostitutie; niet- legale arbeid; minderjarigheid; en seksuele uitbuiting. Niet-vergunde prostitutie Er is sprake van niet-vergunde prostitutie wanneer bedrijven of personen prostitutie exploiteren waarvoor geen gemeentelijke vergunning is Samenvatting I afgegeven, terwijl het lokaal beleid dat wel vereist.1 Geconcludeerd kan worden dat niet-vergunde prostitutie in Nederland voorkomt. Hieronder worden in aflopende mate van bewijsbaarheid de verschillende verschijningsvormen van niet-vergunde prostitutie beschreven. Uit verschillende bronnen (literatuurstudie, internetanalyse, landelijke en lokale sleutelinformanten, exploitanten, prostituees, klanten en overige betrokkenen) hebben we vernomen dat de volgende vormen van niet- legale prostitutie voorkomen in alle verdiepingsregio’s: bedrijfsmatige thuisprostitutie2; niet-vergunde escort; straatprostitutie buiten de tippelzones; en niet-vergunde massagesalons. Dit beeld wordt bevestigd door observaties