Fibonacci Dizisi ve TOOL Ahmet C¸oban 1 Giri¸s Fibonacci dizisi tarih boyunca ¸ce¸sitlisanat eserlerinde bulunabilir, belki de en bilineni Leonardo da Vinci'nin Mona Lisa’sıdır. Di˘gerlerio kadar iyi bilinmeyebilir veya o kadar a¸cıkde˘gildir.Ben bu yazıda Amerikan progresif rock grubu olan Tool'un "Lat- eralus" ¸sarkısındakiFibonacci dizisi kullanımından bahsedece˘gim. Lateralus, Tool'un ¨u¸c¨unc¨ust¨udyo alb¨um¨uolan Lateralus'un ba¸slıkpar¸casıdır. S¸arkıya ge¸cmeden¨oncebiraz Fibonacci dizisinden bahsedece˘gim. Fibonacci dizisi, her sayının kendisinden bir ¨onceki sayı ile toplanması ile elde edilen sayılar dizisidir. Fibonacci disizinde yer alan sayıların ¨ozelli˘gi,sayıların kendi- lerinden bir ¨oncekiyleoranlandı˘gındaolu¸sandizinin altın orana yakla¸sarakilerlemesidir. Altın oran denilen yakla¸sıkolarak 1,618 sayısı ise do˘gada,sanatta ve hayatın her alanında g¨or¨ulenve estetik ile ba˘gda¸stırılanbir sayıdır. Altın dikd¨ortgen,kenarları arasında altın oran bulunan dikd¨ortgendir. Altın dikd¨ortgeninayırt edici ¨ozelliklerindenbiri, ¸seklini¸cindenbir kare ¸cıkarıldı˘gındayine bir altın dikd¨ortgenelde edilmesidir; yeni dikd¨ortgen,ilkiyle aynı oranlara sahiptir. I¸cinden_ defalarca kareler ¸cıkardı˘gımızbu Altın Dikd¨ortgen'inkarelerinin kenar uzunluklarını yarı¸capalan bir ¸cember par¸casınıher karenin i¸cine ¸cizersek,bir Altın Spiral elde ederiz ve bu karelerin kenar uzunlukları sırasıyla Fibonacci sayılarını verir. (a) Altın Dikd¨ortgenve Altın Spiral (b) Karelerin kenar uzunlukları 1 2 Tool - Lateralus Tool'un Lateralus ¸sarkısında davul ritim- leri Fibonacci dizisine dayanıyor ve ¸sarkı s¨ozleri ritmin yapısal bir g¨osterimini olu¸sturuyor. Her bir ¸sarkıs¨oz¨un¨unher bir hecesi, dizideki sayıları temsil ediyor. Giri¸sb¨ol¨um¨unde Fibonacci dizisinin altın oran ile ili¸skisindenve altın oran ile altın spi- ralin ili¸skisinden bahsetmi¸stim. S¸arkı s¨ozlerinde bir¸cokkez spiral kelimesini duyuyoruz ve Maynard James Keenan (Tool'un vokalisti) ¸sarkıyı\Spiral out, keep going" c¨umlesiniFibonacci dizisine uy- gun bir ¸sekildeheceleyerek ve birka¸ckez tekrarla- yarak bitiriyor. Hecelemelerden ve diziyle ba˘glantısından bahsetmi¸sken ¸sarkınıns¨ozlerininbir kısmının hece da˘gılımınag¨ozatalım (sayılar hece sayısını temsil ediyor): 1 Black 1 Then 2 White are 3 All I see 5 In My Infancy 8 Red and yellow then came to be 5 Reaching out to me 3 Let's me see 2 There is 1 So 1 Much 2 More and 3 Beckons Me 5 To look through to these 8 Infinite possibilities 2 Hece sayıları Fibonacci serisine g¨oreilerliyor ve her 8'e ula¸stı˘gındageri d¨onmeye ba¸slıyor. Sadece heceler de˘gil,b¨ut¨unolarak d¨u¸s¨un¨ul¨urse,birbirini tekrar eden ya da bir- birine benzeyen kısımlar da Fibonacci dizisine g¨oresıralanmı¸sbir ¸sekildedevam ediyor. S¸arkı boyunca bu kurallar devam ediyor, fakat ¸sarkınınbazı noktalarında bu kural bozu- luyor, ama bunun arkasında da bir sebep var. Bu noktalarda ¸sarkınındinleyiciye bir mesajı var. Kuralın bozuldu˘gub¨ol¨umdekis¨ozler¸su¸sekilde: Over Thinking, Over Analyzing, Fazla d¨u¸s¨unmek,fazla analiz etmek separates my body from my mind, bedenimi aklımdan ayırır, withering my intuition, sezgilerimi a¸sa˘gılamak, missing opportunities and I must fırsatları ka¸cırırve ben feed my will to feel my moment sınırların ¸cok dı¸sınas¨ur¨uklenenanımı drawing way outside the lines. hissetmek i¸cinirademi beslemeliyim. Lateralus ¸sarkısızihnimizi geni¸sletmeye devam etmemizi ¨oneriyor. Yani hayatı tekd¨uzeya da s¨urekliaynı ¸sekildeya¸samaktansa,spiral yapar gibi sınırların dı¸sına¸cıkıp yeni ¸seylerdenememizi ¨oneriyor. Hece sayısı meselesi her ne kadar kula˘ga ¸cok b¨uy¨uk bir olay de˘gilmi¸s gibi gelse de, m¨uzikle az da olsa ilgiliyseniz (bir din- leyici olarak bile), ¸sarkının s¨ozlerininhecelerinin ¸sarkının ritmine g¨oreyapısını elde etti˘ginibilirsiniz veya farketmi¸ssinizdir. Giri¸s b¨ol¨um¨unde bah- setti˘gim gibi ¸sarkının davul ritmi de Fibonacci dizine uygun olarak de˘gi¸siyor, zaten de˘gi¸smeseydi vokaldeki hece farklılıkları hece-ritim uyumsuz- lu˘guy¨uz¨unden ¸sarkıyı dinlerken bize rahatsızlık verirdi. Sol tarafta ¸sarkının davul notalarının bir kısmını g¨or¨uyorsunuz, orada de˘gi¸senritimleri siz de g¨orebilirsiniz. Dolayısıyla ¸sarkıda Danny Carey'den (Tool'un davulcusu) alı¸sılagelmi¸sin dı¸sında bir davul ritmi dinliyoruz. S¸arkının nakaratında ritmin 9/8, 8/8 ve 7/8 ¸seklinde ilerledi˘ginig¨or¨uyoruz. Bu da b¨ut¨unolarak d¨u¸s¨un¨ursekbize 987 sayısını veriyor. 987 de Fibonacci sayılarından birisi. 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597, 2584, ... 3 S¸arkıyla ilgili ba¸ska bir ayrıntı ise vokal Maynard J. Keenan’ın ¸sarkıyıs¨oylemeye 1 dakika 37. saniyede ba¸slaması.Yani bu da yakla¸sıkolarak 1.617 dakika ediyor. Giri¸s b¨ol¨um¨undealtın oranın yakla¸sıkolarak 1.618 oldu˘gundanbahsetmi¸stim.Aynı zamanda biraz d¨uzenlemeyapıp 1:37 dakikayı 13:7 gibi d¨u¸s¨un¨urseniz, yedinci Fibonacci sayısının 13 oldu˘gunu farkedebilirsiniz. Ayrıca ¸sarkınınher verse'¨u(s¨ozolan kısmı) 55 saniye uzunlu˘gunda.55 sayısı da Fibonacci sayılarından biri. Matematiksel olarak yapılar yeterince ¸sa¸sırtıcıyken, ¸sarkıdas¨ozlerlebirlikte de- rin anlamlar ortaya ¸cıkıyor. Mesela ¸sarkının ilk kısmında siyah, beyaz, kırmızı ve sarı renklerini duyuyoruz. Bu renkler, "magnum opus" denilen simyadaki "felsefe ta¸sı”nın olu¸sumunun a¸samalarındakirenkler. Bu s¨ozlermuhtemelen felsefe ta¸sındakisimya a¸sama- larına atıfta bulunuyor. S¸arkının sonuna gelecek olursak, "riding the spiral". Spiral aslında altın oranın kendisi. Insan_ yaratıcılı˘gınıdo˘gald¨unyaya ba˘glayan Fibonacci dizisi, altın oranla, dı¸sa do˘grugeni¸sliyor ve her sayıyla daha da b¨uy¨uyor. Bu y¨uzdenLateralus, ger¸cekbir mo- dern ¸saheser.Lateralus, s¨ozlerive m¨uzi˘giyleaslında evrenin dokusuna ba˘glı.Lateralus, evrenin ilk anından beri var olan ve insanlıktan sonra da var olmaya devam edecek kavramların bir yansıması aslında. Derin ve zamansız... Ahmet C¸oban https://about.me/ahmetc2861 References [1] Fibonicci: Assessment, IQ and Aptitude Test Training, https://www.fibonicci.com [2] UpVenue: For the love of music, https://www.upvenue.com [3] Math is Fun, https://www.mathsisfun.com [4] Wikipedia: Free online encyclopedia, https://www.wikipedia.org [5] Musixmatch: Song Lyrics and Translations, https://www.musixmatch.com 4.