Germanistyka otwarta Wrocławskie debaty o języku i językoznawstwie debaty Wrocławskie Germanistyka otwarta Wrocławskie debaty o języku i językoznawstwie Redakcja Artur Tworek ISBN 978-83-949771-3-9 ISBN 978-83-65815-22-4 Germanistyka otwarta Germanistyka otwarta Wrocławskie debaty o języku i językoznawstwie Redakcja Artur Tworek Wrocław 2019 Recenzenci prof. Danuta Rytel-Schwarz (Uniwersytet w Lipsku): rozdziały 1, 2, 3, 4 prof. Iwona Bartoszewicz (Uniwersytet Wrocławski): rozdziały 1, 4 prof. Maria Katarzyna Lasatowicz (Uniwersytet Opolski): rozdziały 2, 3 Korekta Lucyna Jachym Fotografie na okładce Rafał Jakiel Niniejsza publikacja powstała dzięki finansowemu wsparciu Dyrekcji Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego © Copyright by Authors; Uniwersytet Wrocławski, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Germańskiej; Quaestio, Wrocław 2019 ISBN 978-83-949771-4-6 ISBN 978-83-65815-36-1 Uniwersytet Wrocławski Wydział Filologiczny Instytut Filologii Germańskiej pl. Nankiera 15b, 50-140 Wrocław Quaestio www.quaestio.com.pl tel. (48) 784 614 124, [email protected] Spis treści Słowo wstępne ........................................................... 9 Teoria i praktyka dyskursu Zofia Bilut-Homplewicz Jak rozumieć dyskurs w germanistycznej lingwistyce dyskursu? .............13 Anna Dutka-Mańkowska Tekst we współczesnej francuskiej analizie dyskursu ........................27 Agata Rębkowska O potrzebie dyskusji. Triangulacja metodologiczna w analizie dyskursu ......41 Marcela Świątkowska Francuska szkoła analizy dyskursu: inspiracje i perspektywy ................51 Elżbieta Biardzka Czy analiza dyskursu to językoznawstwo? Czy analityk dyskursu to językoznawca? – głos w dyskusji ........................................61 Zofia Bilut-Homplewicz Germanistyczne ujęcia dyskursu. Kwestie otwarte i dezyderaty – głos w dyskusji ........................................................69 Anna Dutka-Mańkowska Francuska analiza dyskursu a dyskurs literacki – głos w dyskusji .............79 Marcela Świątkowska O dyskursie w dydaktyce – głos w dyskusji ................................89 6 Spis treści Glottodydaktyka Magdalena Białek Identyfikacja wiedzy i przekonań studentów – przyszłych nauczycieli – w zakresie dydaktyki przedmiotowej jako punkt wyjścia ich kształcenia w paradygmacie konstruktywistycznym ...................................97 Silvia Bonacchi Rozwój kompetencji grzecznościowej w L2. Studium komparatywne polsko-niemieckiej etykiety językowej ....................................119 Zofia Chłopek / Małgorzata Czarnecka Motywacja uczniów szkół podstawowych we Wrocławiu do nauki języka niemieckiego: wyniki badania kwestionariuszowego .......133 Agnieszka Libura / Anna Żurek Jak będą mówić dzieci osób, które dziś emigrują z Dolnego Śląska? Badania nad polszczyzną osób dwujęzycznych ............................143 Anna Małgorzewicz / Patricia Hartwich Podejście zadaniowe w translodydaktyce akademickiej. Z doświadczeń wrocławskiej germanistyki ................................163 Virginia Schulte Refleksje prakseologiczne nad możliwością stworzenia niemiecko-polskiego słownika wyrazów grzecznościowych na podstawie problemu ekwiwalencji form hipokorystycznych .............179 Językoznawstwo stosowane Iwona Bartoszewicz O radości w retoryce ....................................................191 Rafał Jakiel Językoznawcza analiza tekstów popkultury ...............................211 Marcelina Kałasznik Celebryta, czyli kto? Jak i dlaczego określamy osoby znane? ................229 Roman Opiłowski Tekst multimodalny w germanistycznych i polonistycznych badaniach interdyscyplinarnych .........................................245 Monika Zaśko-Zielińska Pismo elektroniczne – zakresy użycia, uwarunkowania, stosunek do normy typograficznej i ortograficznej .........................265 Spis treści 7 Śląskoznawstwo Adam Gołębiowski Emil Krebs – genialny śląski poliglota ....................................281 Maria Katarzyna Lasatowicz Niemieckie wyspy językowe na Śląsku – ich wymiar w kulturze i języku .....295 Maria Katarzyna Lasatowicz / Artur Tworek Schönwald/Bojków jako przykład dawnej wyspy językowej na Śląsku .......305 Jan Miodek Językoznawstwo polskie wobec śląskich toponimów po 1945 roku ..........319 Elwira Miter-Dąbrowska Plakat jako środek propagandy niemieckiej podczas plebiscytu na Górnym Śląsku ......................................................325 Artur Tworek Krajobraz językowy współczesnego Śląska – uwagi wstępne ................343 Słowo wstępne Jesienią 2016 roku miał miejsce IV Kongres Germanistyki Wrocławskiej zorgani- zowany pod hasłem „Wroclove. Niezwykły fenomen kultury europejskiej”. W jego ramach z inicjatywy prof. Iwony Bartoszewicz z Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego przy wsparciu prof. Elżbiety Biardzkiej z wrocław- skiego Instytutu Filologii Romańskiej zaproszono przedstawicieli innych polskich ośrodków germanistycznych oraz reprezentantów filologii angielskiej, polskiej i romańskiej do wspólnej debaty na temat lingwistycznej analizy dyskursu. W ten sposób właśnie Wrocław stał się na czas kongresu miejscem prezentacji różnora- kich tradycji i metod badawczych, wymiany poglądów na ich temat i refleksji do- tyczących perspektyw tej prężnie rozwijającej się subdyscypliny językoznawczej. Sukces tego przedsięwzięcia zainspirował wrocławskich językoznawców- ‍‑germa nis tów do postawienia pytania, jakie jeszcze kierunki podejmowanych ba- dań warte są przekrojowej prezentacji w postaci spójnej publikacji w przedstawia- nym tomie. Wybór padł na kolejne trzy: glottodydaktykę, lingwistykę stosowaną i badania śląskoznawcze. Tematy te nie wyczerpują rzecz jasna całego spektrum naukowych aktywności językoznawczych w Instytucie Filologii Germańskiej UWr, ale wpisują się w przewodnią ideę niniejszego tomu zawartą w jego tytule: „Ger- manistyka otwarta. Wrocławskie debaty o języku i językoznawstwie”. Wśród auto- rów wszystkich rozdziałów znajdują się bowiem także uczeni z innych ośrodków germanistycznych i różnych filologii, których połączyły zaproponowane tematy. Tytuł tomu nie przypadkiem nawiązuje do jednej z najważniejszych prac w polskim językoznawstwie: wydanej po raz pierwszy w 1977 roku monografii „Językoznawstwo otwarte” autorstwa prof. Antoniego Furdala, który przez kilka lat pracował na wrocławskiej germanistyce. Jedną z najważniejszych idei zaprezen- towanych przez tego uczonego było otwieranie językoznawstwa na nowe gałęzie 10 Słowo wstępne wiedzy i nauki, wpisywanie go w nurt interdyscyplinarności bez gubienia istoty własnego przedmiotu badań, czyli języka. Przez dobór tematów czterech rozdzia- łów prezentowanego Czytelnikom tomu chcielibyśmy w ten skromny sposób po- dążać za ideą językoznawstwa otwartego. Pierwszy z rozdziałów – „Teoria i praktyka dyskursu” – jest swoistą dokumen- tacją zarówno kongresowych wykładów, jak i dyskusji panelowej, w której w tym samym czasie i miejscu krakowscy, rzeszowscy, warszawscy i wrocławscy specja- liści w tej subdyscyplinie językoznawczej przedstawili jej założenia i perspektywy badawcze z punktu widzenia germanistycznego i romanistycznego. Rozdział drugi – „Glottodydaktyka” – prezentuje sześć artykułów poświęco- nych różnym aspektom nauczania, uczenia się i posługiwania językiem obcym. Autorzy – warszawscy i wrocławscy angliści, germaniści i poloniści – odnoszą się w nich do aktualnych problemów oraz wyzwań w tej dziedzinie, będących od- zwierciedleniem współczesnej sytuacji społeczno-politycznej. Rozdział trzeci – „Językoznawstwo stosowane” – jest swoistym wskaźnikiem obszarów, w których językoznawstwo może być wykorzystywane, również dla własnego rozwoju metodologiczno-strukturalnego. Wszystkie z nich stanowią interdyscyplinarną platformę dla jego powiązań głównie z naukami społecznymi i wyznaczają perspektywy najbliższego rozwoju. I wreszcie rozdział czwarty – „Śląskoznawstwo” – obejmujący szerokie spek- trum tematów związanych ze Śląskiem, zaproponowanych przez opolskich i wro- cławskich germanistów oraz polonistów. Wydaje się, że takie regionalnie zorien- to wa ne badania językoznawcze, wykraczające poza tradycyjnie pojmowaną dialektologię, winny być częściej podejmowane, co należy traktować jako wyzwa- nie również, choć nie tylko, dla wrocławskiej germanistyki. Mamy nadzieję, że lektura artykułów zamieszczonych w przedkładanym to- mie zadowoli Czytelników i będzie stanowić okazję do przemyśleń nie tylko na temat kondycji językoznawczych badań germanistycznych, lecz także na temat ich perspektyw w zmieniającym się pod wieloma względami świecie. Pytanie, w jaki sposób językoznawstwo germanistyczne winno odnajdywać się w nowoczesnym, zglobalizowanym modelu działalności naukowej, pozostaje wszak wciąż otwarte. Artur Tworek Teoria i praktyka dyskursu Zofia Bilut-Homplewicz ORCID: 0000-0001-6445-9679 Uniwersytet Rzeszowski Jak rozumieć dyskurs w germanistycznej lingwistyce dyskursu? 1. Uwagi wstępne W badaniach naukowych istnieją obiekty, metody oraz podejścia badawcze, które bezdyskusyjnie można określić jako ważne, niektóre z nich nawet jako dominu- jące na pewnym etapie rozwoju określonej dyscypliny lub zakresu badawczego. W najnowszych badaniach językoznawczych pojawiają się często obiekty nieostre, wymagające włączenia perspektywy interdyscyplinarnej; konieczne jest w podej- ściu do nich wyjaśnienie i uprecyzyjnienie, jak rozumie się badaną rzeczywistość, co oczywiście nie oznacza jeszcze rozwiązania problemów, które zwykle pozosta- ją otwarte i dyskusyjne. Trafnie ujął to w odniesieniu do pojęcia tekstu Michael Klemm (2002:151),