1 o n d e r z o e k s r a p p o r t EEN KLEURENWAAIER VOOR DE ZAANSE HOUTBOUW H E T K L E U R B U R E A U iov Gemeente Zaanstad Afdeling Stedenbouw Amsterdam juni 2011 2 inventarisatie pag 3 constante ontwikkeling pag 17 kleursporen pag 20 westzijderol pag 22 schilderijen pag 24 oude foto’s pag 26 consultatie pag 28 samenvatting en conclusies pag 32 de kleurenwaaier pag 35 waaiergebruik pag 39 INHOUDSOPGAVE aanbevelingen pag 40 Aanstichter van het plan om een kleurenwaaier voor de Zaanse houtbouw te maken, is Inverdan-supervisor Sjoerd Soeters. Hij constateerde tot zijn verbazing dat nog altijd niemand lijkt te weten wat Zaans Groen nu eigenlijk is, en hij stelde voor om een Zaanse kleurenwaaier te laten maken. De Gemeente Zaanstad gaf daarop Rob van Maanen van Het Kleurbureau opdracht om de waaier te gaan maken. Rob van Maanen was op dat moment al enige tijd in gesprek met de Stichting Domineestuin naar aanleiding van de controversiële historische kleuren die hier en daar in de Zaanstreek verschenen. Het spectaculaire nieuwe van Inverdan en de minstens even verrassende historische kleuren vormen zo samen de aanleiding voor het maken van een kleurenwaaier voor de Zaanse houtbouw. De opdracht aan Het Kleurbureau bevatte de volgende onderdelen: - het inventariseren van het huidige kleurbeeld van de Zaanse houtbouw - het verzamelen van kleurinformatie op basis van schilderijen en foto’s uit de collectie van het Zaans Museum en van het Gemeentearchief Zaanstad - het consulteren van betrokken deskundigen uit de Zaanstreek - het organiseren van een symposium waarop betrokken personen en partijen van gedachten konden wisselen over het onderwerp, en commentaar konden geven op de concept-kleurenwaaier - het maken van een defintieve kleurenwaaier, met uitleg over de samenstelling en aanbevelingen voor de toepassing ervan INLEIDING Dit verslag behandelt elk van deze onderdelen in de genoemde volgorde. 3 De inventarisatie van het huidige kleurbeeld van de Zaanse houtbouw is bedoeld als een ‘anker in de tijd’. Over tien jaar zien vrijwel alle gefotografeerde gebouwen er anders uit dan nu - al is het maar door veroudering. Bij iedere schilderbeurt kan de kleur aangepast worden, en dat gebeurt in toenemende mate. De tijd waarin de schilder ‘gewoon’ wist welke kleuren het moesten worden, is voorbij, en de verleiding is groot om ‘eens iets anders te proberen’. Toch is het verrassend hoe vanzelfsprekend de kleur groen in de Zaanstreek nog altijd is. Beduidend meer dan in de rest van Nederland, en op een aantal plaatsen met zoveel zorg gekozen en aangebracht, dat het onmiskenbaar gaat om een krachtig regionaal kleurbeeld. Gemeten naar de kwantitieit is Zaans Groen ‘het vele groen op het vele hout’ in de Zaanstreek. En kwalititatief is Zaans Groen de zorg waarmee het groen op historische, eigentijdse en ‘folkloristische’ wijze wordt toegepast. De inventarisatie begint op de Westzanerdijk, en volgt, met de klok mee, een rondje door alle dorpen die deel uitmaken van Zaanstad, om te eindigen bij Inverdan, het nieuwe hart van Zaanstad. De selectie is zo zorgvuldig mogelijk samengesteld om een beeld te geven van alle facetten van het kleurbeeld van dit moment: het traditionele, het eigentijdse, het tegendraadse, het verwaarloosde, het met minutieuze zorg gereconstrueerde - dat alles INVENTARISATIE samen is het kleurbeeld van de Zaanse houtbouw van dit moment. 4 Westzanerdijk 150 Zaandam Westzanerdijk 280 Zaandam Westzanerdijk 276-272 Zaandam Westzanerdijk 274 Zaandam Westzanerdijk 279 Zaandam Zuideinde 233 Westzaan JJ Allanstraat 382 Westzaan JJ Allanstraat 384 Westzaan bijgebouw JJ Allanstraat 384 Westzaan JJ Allanstraat 386 Westzaan JJ Allanstraat 471 Westzaan Kerkbuurt 1 Westzaan Zeilenmakersstraat 2 Westzaan bijgebouw Zeilenmakersstraat 2 Westzaan 5 Kerkbuurt 11 Westzaan detail Kerkbuurt 11 Westzaan Kerkbuurt 15 Westzaan Kerkbuurt 6 Westzaan Veenpolderdijk 5 Assendelft bijgebouw Veenpolderdijk 8 Assendelft bijgebouw Veenpolderdijk 12 Assendelft bijgebouw Dorpsstraat 230 Assendelft Dorpsstraat 317 Assendelft detail Dorpsstraat Vlietsend 51 Krommenie Zuiderhoofdstraat 7 Krommenie Wilhelminastraat 2 Krommenie 317 Assendelft 6 Wilhelminastraat 25-31 Krommenie detail Wilhelminastraat 29 Krommenie Zuiderhoofdstraat 65 Krommenie detail Padlaan 60 Krommenie detail Padlaan 60 Krommenie Badhuislaan 16-20 Krommenie Kerkplein 8 Krommenie detail Kerkplein 8 Heiligeweg 58 Krommenie Krommenie Noorderhoofdstraat 26 Krommenie detail Noorderhoofdstraat 44 Noorderhoofdstraat 46 Noorderhoofdstraat 79-85 Krommenie Noorderhoofdstraat 97 Krommenie Krommenie Krommenie 7 Noorderhoofdstraat 111 Krommenie detail Noorderhoofdstraat 131 Krommenie Noorderhoofdstraat 143 Krommenie Noorderhoofdstraat 159 Krommenie Noorderhoofdstraat 161 Krommenie detail Kruisstraat 15 Krommenie Kruisstraat 27 Krommenie Kruisstraat 65 Krommenie Westknollendam 85 Westknollendam Westknollendam 46-50 Westknollendam detail Westknollendam 60 Westknollendam Westknollendam 60 Westknollendam Westknollendam 64 Westknollendam Westknollendam 64 Westknollendam 8 Westknollendam 104 Westknollendam Noordeinde 9 Wormerveer detail Noordeinde 9 Wormerveer Noordeinde 7 Wormerveer Noordeinde 1 Wormerveer Noordeinde 1 Wormerveer Zaanweg 60 Wormerveer Zaanweg 62-62A Wormerveer Zaanweg 13 Wormerveer Dubbele Buurt 20 Wormerveer Lagedijk 278 Zaandijk detail Lagedijk 278 Zaandijk Lagedijk 210 Zaandijk bijgebouw Lagedijk 208 Zaandijk 9 Lagedijk 196 Zaandijk Lagedijk 194 Zaandijk Lagedijk 134 Zaandijk Lagedijk 110 Zaandijk Lagedijk 98 Zaandijk Lagedijk 72 Zaandijk Lagedijk 39 Zaandijk bijgebouw Lagedijk 39 Lagedijk 25 Zaandijk Boschstraat 1 Zaandijk Zaandijk Lagedijk 11A Zaandijk Lagedijk 28 Zaandijk Lagedijk/Zaagselpad Zaandijk Zaagselpad 1 Zaandijk 10 Langepad 27 Zaandijk Domineestuin 7 Zaandijk detail Domineestuin 7 Zaandijk Domineestuin Zaandijk bijgebouw Domineestuin 15 Zaandijk Domineestuin 3 Zaandijk detail Domineestuin 3 Zaandijk Nieuwe Vaartkade 7/Domineestuin 6 Zaandijk detail Nieuwe Vaartkade 9 Zaandijk Nieuwe Vaartkade 9 Zaandijk Nieuwe Vaartkade 11 Zaandijk Orgelmakersgracht 38 Zaandijk detail Orgelmakersgracht 32 Zaandijk Orgelmakersgracht 30 Zaandijk 11 Braakdijk 2 ev Zaandam bijgebouw Braakdijk 1 Haaldersbroek 1 Zaandam Haaldersbroek 1B Zaandam Haaldersbroek 11 Zaandam Zaandam Haaldersbroek 15-21 Zaandam Haaldersbroek 21 Zaandam Haaldersbroekerdwarsstraat 1 Haaldersbroekerdwarsstraat 6 Haaldersbroekerdwarsstraat 5 Zaandam Zaandam Zaandam Haaldersbroekerdwarsstraat 7-9 Zaandam Haaldersbroekerdwarsstraat 9C Zaandam bijgebouw Haaldersbroekerdwarsstraat 11 Zaandam Haaldersbroekerdwarsstraat 11 Zaandam 12 Zonnewijzerspad 5-6 Zaandam detail Zonnewijzerspad 6 Zaandam Zonnewijzerspad 7-8 Zaandam Kalverringdijk 7-9 Zaandam detail Kalverringdijk 21 Zaandam Zeilenmakerspad 2 Zaandam Zeilenmakerspad 4 Zaandam Zeilenmakerspad 5 Zaandam Kalverringdijk 27 Zaandam gebouw tot nut van het algemeen Kalverringdijk Z’dam bijgebouwen Kalverringdijk 27 Zaandam bijgebouw naast toiletgebouw Kalverringdijk Zaandam Kalverringdijk 29 Zaandam 13 Hoogstraat 10 J.Bestevaerstraat 9 Koog aan de Zaan Hoogstraat 4 Koog aan de Zaan Lagedijk 1 Koog aan de Zaan Sportstraat 4-6 Koog aan de Zaan Koog aan de Zaan Zuiderkerkstraat 1 Koog aan de Zaan Raadhuisstraat 33 Koog aan de Zaan Zuideinde 130 Koog aan de Zaan Raadhuisstraat 6-8 Koog aan de Zaan Raadhuisstraat 4 Koog aan de Zaan Zuideinde 118A Koog aan de Zaan Zuideinde 64 Koog aan de Zaan Zuideinde 32 Koog aan de Zaan Zuideinde 22 Koog aan de Zaan 14 Westzijde 390 Zaandam Westzijde 181 Zaandam Oostzijde 226 Zaandam Konijenpad 34 Zaandam Harenmakersstraat 15-17 Olieslagerspad Zaandam Papenpad 5 Zaandam Westzijde 123 Zaandam Zaandam bijgebouw Westzijde 109 Zaandam Westzijde 109 Zaandam Reigerstraat 28 Zaandam Reigerstraat 62 Zaandam bijgebouw Langestraat 9 Zaandam 15 achterzijde Langestraat vanaf Stuurmanspad Zaandam Westzijde 154 Zaandam Parkstraat 16 Zaandam bijgebouw Parkstraat 21 Zaandam Parkstraat 46-52 Zaandam Parkstraat 64 Zaandam Klokbaai 64 Zaandam Westzijde 39 Zaandam bijgebouw Botenmakersstraat 9 Zaandam Vinkenstraat 28 Zaandam detail Vinkenstraat 25-31 Zaandam Rustenburg Zaandam Korte Rozengracht Zaandam 16 linksboven en -onder: Stadhuisplein 100 Zaandam Provincialeweg 102 Zaandam 17 Kleur is constant in ontwikkeling, niet alleen door veroudering maar ook door veranderende voorkeuren. Daardoor heeft kleur iets ongrijpbaars. Enerzijds is dat lastig, anderzijds maakt dat van kleur een levendig, spannend onderdeel van de gebouwde omgeving. Een opgave, maar ook een kans. Tuinvereniging Zaandijk geeft een goed beeld van deze constante ontwikkeling. De foto’s op de volgende pagina werden gemaakt in oktober 2010, en de foto’s op de daarop volgende pagina in mei 2011. In dat halve jaar werd een geel geschilderd tuinhuis weer groen, en kwamen er geheel nieuwe groenen bij. De regel is dat de tuinhuizen groen CONSTANTE moeten zijn, daarom moest het geel overgeschilderd worden. De nieuwe groenen zijn weliswaar ongebruikelijk, en dus eigenlijk niet de bedoeling, maar de mazen van de regel zijn ruim genoeg voor nieuwe ontwikkelingen - in dit geval op gang gebracht door de komst van een Turkse tuineigenaar. Als kleur de ruimte krijgt om zich te ontwikkelen, is het een ONTWIKKELING getrouwe spiegel van de cultuur. 18 afbeeldingen op deze pagina: Tuinvereniging Zaandijk, Oud Heinstraat Zaandijk 19 linksboven bij Tuinvereniging Zaandijk moeten de huisjes groen zijn - vandaar dat het huisje dat in oktober 2010 geel was, nu groen is rechtsboven ook de tuinvereniging heeft inmiddels last van grafitti