Kennis roept om toepassing topsectoren en de hogescholen Inhoudsopgave Voorwoord 5 1. Stichting Innovatie Alliantie 6 2. Opleiden verbindt kennis en toepassen 7 Het identificeren van knelpunten en kansen per sector doet het kabinet samen met bedrijven en kennisinstellingen, 3. Topsectoren omdat zij bij uitstek over de benodigde kennis beschikken. 3.1 Agrofood 19 3.2 Tuinbouw 29 3.3 Hightechsystemen & -materialen 39 3.4 Energie 49 3.5 Logistiek 57 Bedrijven, vooral in het mkb, profiteren te weinig van het 3.6 Creatieve Industrie 67 De agenda’s per topsector kunnen ingaan op de mogelijk- onderzoek dat in publieke kennisinstellingen wordt ontwikkeld. 3.7 Life Sciences 77 heden om de beschikbaarheid en kwaliteit van vakmensen 3.8 Chemie 87 en kenniswerkers te vergroten, uitwisselingsprogramma’s 3.9 Water 97 tussen overheid en bedrijfsleven opstellen, om- en bijscholingsmogelijkheden bevorderen, maatregelen Bijlagen voorstellen die het aantrekken en behouden van kennis- Verantwoording 106 migranten vergemakkelijken en jonge mensen faciliteren Deelnemerslijst 108 om te gaan ondernemen. Begeleidingsgroep en Coördinatoren 110 RAAK-projecten per sector 111 Literatuurlijst en bronnen 125 Verder worden de instellingen in het beroepsonderwijs uitgedaagd zich meer te specialiseren door middel van Colofon 129 Centre of Expertise voor het hoger onderwijs en Centra voor Innovatief Vakmanschap voor het mbo. Zinsneden uit ‘Naar de top: de hoofdlijnen van het nieuwe bedrijfslevenbeleid’, op 4 februari 2011 door het ministerie van EL&I aangeboden aan de Tweede Kamer. 2 Kennis roept om toepassing Kennis roept om toepassing 3 Voorwoord Goed verbonden Kennis roept om toepassing. Naast intellectuele, morele en Kennis roept om toepassing. Dat vraagt om onderzoekers en maatschappelijke waarde heeft kennis grote economische kennisinstituten die meewerken aan nuttig gebruik van hun betekenis. Daarvan hoeven we niemand te overtuigen. Het is denkkracht. Om bedrijven die een welkome voedingsbodem vervolgens een gemeenschappelijke opgave om daarvan in bieden voor vernieuwingen. Om hogescholen die door de praktijk ook zoveel mogelijk vruchten te plukken. Graag praktijkgericht onderzoek hun onderwijs versterken en brengen we mogelijkheden in kaart, letterlijk en figuurlijk. voldoende goede toepassers van die kennis opleiden. Om ondernemende professionals die probleemloos over grenzen Onderzoek, onderwijs en ondernemerschap vormen een van de eigen discipline heenkijken. Om een overheid die veelbelovende driehoek. Het is een kwestie van identificeren stimuleert en ruimte biedt. Dat alles draagt bij aan een en verbinden. De Stichting Innovatie Alliantie heeft ruim noodzakelijke en krachtige keten. honderd toonaangevende spelers uit de wereld van hoge- scholen, mkb en kennisinstellingen gevraagd om een actueel Het kabinet heeft samenleving en bedrijfsleven gevraagd om beeld te schetsen. Dit levert bijna automatisch kansrijke invulling te geven aan een beleid dat stoelt op negen routes op. Samenwerkingsrelaties bestaan en groeien. topsectoren. Bij onze verkenning blijkt dat een goed hanteer- Er zijn aantoonbaar mogelijkheden en ambities om praktisch baar ordeningsbeginsel. De uitkomst is een uitnodiging om ingestelde kenniswerkers te kweken en fit te houden. En er gezamenlijk de uitdaging aan te gaan om de beschikbare zijn talrijke voorbeelden van een profijtelijke vertaalslag van kennis, contacten en infrastructuur ook te benutten. Kennis fundamentele wetenschap naar professioneel gebruik. hoort niet in de kasten en computers te blijven zitten. Net zo Goede voorbeelden die om navolging vragen. min als rapporten en adviezen in de la behoren te liggen. Drs. Jef Pleumeekers, Waarnemend voorzitter Stichting Innovatie Alliantie 4 Kennis roept om toepassing Kennis roept om toepassing 5 1. Stichting Innovatie Alliantie 2. Opleiden verbindt kennis en toepassen SIA is een samenwerkingsverband van MKB-Nederland, SIA voert de RAAK-regeling uit. Met deze regelingen worden Bundel mkb, hogescholen en ‘Kennis roept om toepassing. Topsectoren en de hogescholen’ VNO-NCW, Syntens, TNO, HBO-raad en Novay. SIA is opgericht onderwijs en werkveld met elkaar verbonden. In 2010 kennisinstellingen om… presenteert de bestaande situatie van hogescholen in de verschillende om de kenniscirculatie tussen regionale kennisinstellingen als namen er aan de projecten 2.282 professionals en 3.908 topsectoren, geïllustreerd met best practices en ondersteund met data hogescholen, het mkb en publieke instellingen te bevorderen. mkb-ondernemingen deel. Bij 95 procent van de programma’s om inzicht te geven in het huidige bereik en impact. Daarnaast is op Doel is het innovatief vermogen van mkb-ondernemingen en zijn lectoren betrokken. Het uiteindelijke resultaat is een snelle basis van de visie van de deelnemers aan de roundtables aangegeven organisaties in de publieke sector te vergroten. Organisaties toepassing van nieuwe kennis door het werkveld. De resulta- hoe de kennispositie van hogescholen in de topsectoren versterkt kan en ondernemingen ondervinden beperkingen bij het ten van die projecten werken ook door in het onderwijs van de worden. verkrijgen van kennis die zij nodig hebben om innovaties te hogeschool. RAAK draagt bij aan een goede kruisbestuiving kunnen toepassen. Een verbeterde samenwerking tussen tussen beroepspraktijk, kennisinstellingen en hogescholen. Ons land heeft veel toponderzoekers in huis. Dat moet meer hogescholen, intermediaire organisaties en kennisinstellingen Bovendien zorgt de wisselwerking tussen deze drie ervoor dat commercieel voordeel op kunnen leveren: kennis roept om toepassing. kan die drempels slechten. afgestudeerden met vernieuwende kennis en onderzoekend Het doorbreken van de kennisparadox vraagt mede om bundeling van vermogen de arbeidsmarkt op komen. RAAK is door deze hogescholen, mkb en kennisinstellingen. werkwijze als een mes dat aan twee kanten snijdt. Het gaat om Verbinden, Vertalen, Verbreden en Vermarkten vanuit Visie, Vertrouwen en Verbondenheid. De partners in SIA laten zien, onderbouwen en bewijzen dat het noodzakelijk is hogescholen, mkb en kennisinstellingen te bundelen om kennis toe te passen. Het gaat om Verbinden, Vertalen, Verbreden en Vermarkten vanuit Visie, Vertrouwen en Verbondenheid 6 Kennis roept om toepassing Kennis roept om toepassing 7 2. Opleiden verbindt kennis en toepassen …hooggeschoolde praktische Hogescholen nemen een eigenstandige plaats in tussen grote bedrijven …transdisciplinair te werken… Het onderscheid van Michael Gibbons tussen de twee vormen van mensen met veel kennis op te en het mkb, tussen wetenschappelijk onderzoek en toepassing. onderzoek: mode 1 en mode 2 laat zien dat de onderzoeksactiviteiten leiden… Uit het WRR rapport ‘Innovatie vernieuwd’ van 2007 valt grosso modo van hogescholen neigen naar mode 2. af te leiden dat innovatie zich langs twee lijnen voltrekt. De ene lijn is Mode 1 Mode 2 die vanuit het fundamentele onderzoek. De andere lijn is vanuit de • wordt geproduceerd in • wordt geproduceerd in context innovatieve ondernemer die ontwikkelt en moet doorgroeien. De academische context; van toepassingen; partners in SIA volgen de tweede lijn, zij maken kennis toegankelijk voor • wordt gewogen door peer group ; • wordt gewogen door extended bedrijven en hebben aandacht voor ondernemerschap en innovatieve peer group ; netwerken. Zij richten zich op het opleiden van hooggeschoolden, op • is disciplinair van aard; • is transdisciplinair van aard; praktische mensen met veel kennis die deze kunnen toepassen en • is homogeen van aard; • is heterogeen van aard; verder kunnen ontwikkelen. Bij een aantal topsectoren is sprake van • is niet reflexief van aard. • is reflexief van aard. een teruglopend aantal afgestudeerden. ...kennis in de keten te laten De positie van hogescholen in de kennisketen kan versterkt worden …vraaggericht te ontwikkelen… In het advies van de AWT over de functie en plaats van onderzoeks- stromen naar toepassers... door betere programmatische afstemming. Toegang tot deze ketens en activiteiten van hogescholen werd ingegaan op de verschillen in onder- netwerken helpt het mkb om bij eindgebruikers en andere opdracht- zoeksactiviteiten tussen universiteiten en hogescholen. De verschillen gevers in beeld te komen als technologiepartner of kennispartner. werden benadrukt door de onderzoeksactiviteiten van universiteiten aan Samenwerking in toegepast onderzoek met kennispartners als de te duiden met ‘onderzoek’ en de onderzoeksactiviteiten van hogescholen hogescholen helpt het mkb barrières tot samenwerking weg te nemen met ‘ontwerp en ontwikkeling’. Nader uitgewerkt in onderstaande tabel. en biedt mogelijkheden om een voorsprong te creëren. Door samen In 2005 startte SIA vanuit dit perspectief het RAAK-programma. met andere bedrijven en kennisinstellingen in internationaal verband op te trekken is er een groter draagvlak voor innovatie en nieuwe Universiteiten Hogescholen bedrijvigheid. Het versterken van de regionale netwerken rond nieuwsgierigheidsgedreven vraaggericht specifieke thema’s draagt bij aan betere samenwerking tussen hoge- nieuwe inzichten opdoen, research ontwikkelen, development scholen en het mkb. wetenschappelijk publiceren prototypes bouwen doorgronden/begrijpen nieuwe applicaties verklaren veranderen lange termijn korte termijn paradigmawisseling wetenschappelijk onderbouwd voorspellen trail & error 8 Kennis roept om toepassing Kennis roept om toepassing 9 2. Opleiden verbindt kennis en toepassen …werkende prototypes In het advies van de AWT over de onderzoeksfunctie is