ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE 2014, 60, 1, 118–133 Tadeusz zajączkowski History OF edUcation in medicine and SURGery, First hospitals – developmenT of urology in danzig/gdańsk Historia szkolenia medyczneGO i chirURGiczneGO, pierwsze szpiTale – rozwój urologii w g dańsku (danzig) Klaus ‑Groth ‑Str. 16, D ‑45472 Muelheim an der Ruhr, Germany Streszczenie Tradycja szkolenia medycznego na poziomie średnim w Gdańsku sięga XV w. Kształcenie medyczne w Gdańsku Celem pracy było opisanie rozwoju szpitalnictwa, szko‑ ma wielowiekową tradycję i zaczęło się w Katedrze Ana‑ lenia medycznego i powstania urologii w Gdańsku oraz tomii i Medycyny w Gdańskim Gimnazjum Akademickim przedstawienie sylwetek znanych chirurgów, zajmujących się (Gymnasium Academicum Sive Illustre). Gimnazjum ist‑ szczególnie leczeniem chorób układu moczowo ‑płciowego. niało przez 232 lata, od 1584 do 1812 r. Opisano także początki urologii w okresie powojennym i jej W latach 1454–1820 w Gdańsku istniał Cech Chirur‑ rozwój w ramach Kliniki Chirurgicznej Akademii Medycz‑ gów. W jego mistrzowskich warsztatach kształcili się adepci nej w Gdańsku (AMG), aż do jej pełnego usamodzielnienia tego rzemiosła. Przez wieki terapią manualną zajmowali oraz powstania Kliniki Urologicznej AMG. się także ludzie bez wykształcenia akademickiego, jak bal‑ W pracy wykorzystano materiały i dokumentację wierze, łaziebnicy i wędrowni chirurdzy. z bibliotek i archiwów zarówno polskich, jak i niemieckich. Do końca 1946 r. nie istniał w Gdańsku samodzielny Początki szpitalnictwa w Gdańsku związane są z przyby‑ oddział urologiczny. Operacyjną urologią zajmowali się ciem Zakonu Krzyżackiego w 1308 r. Najwcześniejszą insty‑ chirurdzy. W okresie międzywojennym zabiegi i opera‑ tucją, o której mówią źródła historyczne, był Szpital Świętego cje na narządach moczowo ‑płciowych przeprowadzano na Ducha powstały w latach 1310–1311. Szpital był prowadzony wszystkich oddziałach chirurgicznych. przez zakon szpitalników i do 1382 r. był przeznaczony dla Koniec II wojny światowej stworzył nową sytuację chorych, sierot, pielgrzymów, podróżnych, starców, kalek polityczną w Europie. Gdańsk oraz Pomorze zostały i biedaków. W późniejszych wiekach nastąpił dalszy rozwój przyznane Polsce. W 1945 r. polski rząd na bazie MAD szpitalnictwa gdańskiego. Dopiero w XIX w., wraz ze wzro‑ utworzył Akademię Lekarską w Gdańsku, później dwu‑ stem liczby mieszkańców miasta, rozwojem nauki i postępem krotnie przemianowaną, najpierw na Gdańską Akademię medycyny, istniejący „stary” Szpital Miejski przestał był Medyczną (GAM), a w 2009 r. na Gdański Uniwersytet jedyny, gdyż w Gdańsku wybudowano trzy nowoczesne szpi‑ Medyczny. tale: Szpital Położniczo ‑Ginekologiczny (1819 r.), Najświęt‑ Dopiero polityczne zmiany po II wojnie światowej przy‑ szej Marii Panny (1852 r.) oraz Ewangelicki Szpital Diako‑ spieszyły proces separacji (oddzielenia) urologii od chirurgii. nistek (1857 r.). W 1911 r. ukończono budowę nowoczesnego W maju 1947 r. przy I Klinice Chirurgicznej (kierownik: Szpitala Miejskiego (Stadtisches Krankenhaus) w Gdańsku. prof. Kornel Michejda, 1887–1960, później prof. Stanisław W 1935 r. na bazie Szpitala Miejskiego otwarto w Wol‑ Nowicki, a w końcu prof. Zdzisław Kieturakis) otwarto nym Mieście Gdańsku Akademię Praktycznej Medycyny 30 ‑łóżkowy pododdział urologiczny. Jego kierownikiem (Staatliche Academie für Praktische Medizin zu Danzig). został przybyły ze Lwowa (Lemberg) urolog dr Tadeusz Po pięciu latach, w 1940 r., została ona przekształcona Lorenz (1906–1986). Po jego wyjeździe do Wrocławia w Gdańską Akademię Medyczną (Medizinische Akade‑ w 1958 r. dr Jan Renkielski (1913–1996) prowadził ten mie in Danzig – MAD). pododdział do 1971 r. History Of education in medicine and surgery, first hospitals in danzig/Gdańsk 119 W 1971 r. oddział przekształcono w samodzielną Academic Gymnasium (GA; Sive Illustre), an establishment 39 ‑łóżkową Klinikę Urologii GAM. Kierownikiem jej which lasted for 239 years, from 1584 to 1812. został docent, później profesor, Kazimierz Adamkiewicz The history of surgery in Danzig has its roots in the (1928–2004) z Zabrza (Hindenburg). Zorganizował i wypo‑ centuries ‑old tradition of the medical practice of surgeons sażył klinikę, doprowadzając ją w krótkim czasie do poziomu who were associated in the Surgeons Guild, teaching, as nowoczesnych klinik, tak w zakresie naukowym, dydak‑ well medical and scientific research. The Surgeons Guild tycznym, jak i usługowym. W czasie choroby profesora existed in Danzig from 1454 to 1820. Over the centuries Adamkiewicza i po jego przejściu na rentę klinikę prowa‑ manual intervention was also in the hands of academically dził docent (później profesor) Kazimierz Krajka (*1941). uneducated persons such as bath house attendants, barbers, Od czasu przejścia prof. Krajki na emeryturę w 2012 r. kie‑ and wandering surgeons. rownikiem Kliniki Urologicznej w Gdańsku jest docent Until the end of 1946 there was no separate urology Marcin Matuszewski (*1965). department in Danzig. Urological surgery was in the hands of surgeons. Interventions and operations on genitourinary H a s ł a: historia medycyny – historia urologii – Gdańsk – organs were carried out, more or less, in all surgical depart‑ Danzig. ments. The end of World War II created a new political situation in Europe. Danzig (now Gdańsk) and Pomerania became Summary part of Poland. In 1945, on the basis of the former MAD, the Polish Government established the Polish Academy of The aim of the study is to present the development of Physicians, later renamed the Medical Academy in Gdańsk hospital services and the teaching of medicine, and the (Gdańska Akademia Medyczna – GAM). In 2009, GAM development of urology in Danzig (Gdańsk). Well known was again renamed, as the Medical University of Gdańsk Danzig surgeons who were interested in surgery of the (Gdański Uniwersytet Medyczny). genitourinary system are also presented. The beginning of The political changes after World War II accelerated the urological surgery and its development within the frame‑ process of the separation of urology from surgery. In May work of the department of surgery and as an independent 1947, a 30 ‑bed Urological Ward was opened in Gdańsk, in facility at the Medical Academy of Gdańsk in the post ‑war Dębinki Street, forming part of the first Surgical Clinic of period is also described. the Academy of Physicians (headed by Prof. Kornel Michejda, Extensive research was undertaken for the collection 1887–1960, later by Prof. Stanisław Nowicki, 1893–1972, of literature and documents in German and Polish archives and lastly by Prof. Zdzisław Kieturakis, 1904–1971). The and libraries in order to prepare this study. first head doctor of the new urological ward was Dr. Tadeusz The history of hospitals in Danzig goes back to the arrival Lörenz (1906–1986), a urologist from Lvov (Lemberg). After of the Teutonic Knights in 1308. The earliest institution, the departure of Professor Lorenz to Wrocław (Breslau) in according to historical sources, was the Hospital of the Holy 1958, Dr. Jan Renkielski was acting as Head of the Uro‑ Spirit, built in the years 1310–1311. It was run by the Hospi‑ logical Ward until 1971. In 1971 the ward was transformed talet Order until 1382, and was intended for the sick, elderly to the separate Department of Urology. Docent (“lecturer”), and disabled people, orphans and needy pilgrim, and the poor. and later Professor, Kazimierz Adamkiewicz from Zabrze Later centuries saw the further development of hospital (Hindenburg) became its Head. Professor Adamkiewicz services in Danzig. In the 19th century, the city’s increas‑ organized and equipped the Department, leading it quickly ing population, the development of the sciences, and rapid to the level of modern departments in the areas of research, advances in medicine subsequently led to the establishment teaching, and therapy. During Professor Adamkiewicz’s ill‑ of three more hospitals in Gdańsk: The Hospital for Obstet‑ ness, and after his retirement in 1988, Docent Kazimierz rics and Gynaecological Disease (1819), the Holy Virgin Krajka, Later Professor) headed the urological department Hospital (1852), and the Evangelical Hospital of Deaconess until his retirement in 2012. Since 1 October 2012, Associate Sisters (1857), in addition to the old Municipal Hospital. Professor (Docent) Marcin Matuszewski (*1965) has been In 1911, new modern buildings of Municipal Hospital in the head of the Department of Urology in Gdańsk. Danzig were finished. On the basis of the Municipal Hospi‑ tal, the Academy of Practical Medicine was established in K e y w o r d s: history of medicine – history of urology – 1935. It was known under the name Staatliche Akademie für Gdańsk – Danzig. Praktische Medizin in the free City of Danzig. five years later (in 1940) the Academy was developed and changed to the Medical Academy of Danzig (Medizinische Akad‑ Introduction emie Danzig – MAD). The beginning of medical teaching at the middle level Gdańsk (Danzig) was an island of West ‑European cul‑ in Danzig (Gdańsk) dates back to the 16th century. It had its ture. Originally belonging to Poland, it was inhabited by origins in the Chair of Anatomy and Medicine at Danzig a Polish ‑Kashubian population. Later on, it became home 120 Tadeusz Zajączkowski to many immigrants from Germany, the Netherlands and known under the name Staatliche Akademie für Praktische other European countries. Medizin in the free City of Danzig, later developing into The