PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BIAŁOGARD (80 ) Warszawa 2009 Autorzy: Zygmunt Heliasz*, Ryszard Chybiorz**, Józef Lewandowski***, Jerzy Król****, Aleksander Cwinarowicz****, Anna Pasieczna*****, Paweł Kwecko*****, Hanna Tomassi-Morawiec***** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska***** Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski***** Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabryś-Godlewska***** Redaktor tekstu: Przemysław Karcz***** * Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków ** Uniwersytet Śląski, ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice *** PPU GEOKOP sp. z o.o., ul. Opolska 9, 40-083 Katowice **** Przedsiębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ***** Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2009 Spis treści I. Wstęp (Z. Heliasz, R. Chybiorz, J. Lewandowski) ............................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Lewandowski)....................................... 4 III. Budowa geologiczna (J. Lewandowski)............................................................................ 6 IV. ZłoŜ a kopalin (Z. Heliasz)................................................................................................. 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Z. Heliasz).............................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (Z. Heliasz) ......................................... 16 VII. Warunki wodne (J. Lewandowski).................................................................................. 19 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 19 2. Wody podziemne.................................................................................................... 20 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 23 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko)........................................................................... 23 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ........................................ 25 IX. Składowanie odpadów (J. Król, A. Cwinarowicz) .......................................................... 28 X. Warunki podłoŜa budowlanego (J. Lewandowski) ......................................................... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Lewandowski, R. Chybiorz) ..................................... 35 XII. Zabytki kultury (J. Lewandowski)................................................................................... 43 XIII. Podsumowanie (Z. Heliasz, R. Chybiorz, J. Lewandowski, J. Król, A. Cwinarowicz) ... 44 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wstęp Arkusz Białogard Mapy geośrodowiskowej Polski (MGśP) w skali 1:50 000 został opracowany w 2009 r. w Przedsiębiorstwie GEOKOP sp. z o.o. w Katowicach (plansza A) oraz Państwowym Instytucie Geologicznym i firmie PROXIMA (plansza B) zgodnie z „In- strukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja …, 2005). Wykorzystano wykonaną wcześniej mapę geologiczno-gospodarczą Polski arkusz Bia- łogard (Gągol, 2003). Celem mapy jest przedstawienie: stanu zagospodarowania i klasyfikacji złóŜ kopalin, perspektyw i prognoz występowania kopalin, zagroŜeń środowiska przyrodniczego związa- nych z występowaniem złóŜ oraz ich eksploatacją, wybranych elementów hydrogeologicz- nych dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, obszarów i obiektów chronionych stanowiących ograniczenia w gospodarce złoŜami kopalin, warunków podłoŜa budowlanego, stanu chemicznego gleb i ich klasyfikacji, geochemii osadów wodnych i ich klasyfikacji, ob- szarów spełniających kryteria lokalizacji składowisk odpadów, lokalizacji czynnych i za- mkniętych składowisk odpadów oraz uwarunkowań przyrodniczych dla planowania prze- strzennego na szczeblu regionalnym i lokalnym. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowić powinna stanowić nieodzowny etap realizacji po- stanowień ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa o ochronie środowiska. Infor- macje zawarte na mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowy- waniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzen- nego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje śro- dowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz Białogard MGśP opracowano na podstawie analizy materiałów archiwalnych i publikowanych, zwiadu terenowego, konsultacji i uzgodnień. Materiały archiwalne i infor- macje uzyskano m.in. w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, w Delegaturze Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie, w Delegaturze Wojewódzkie- go Oddziału SłuŜby Ochrony Zabytków w Koszalinie, w Wojewódzkim Inspektoracie Ochro- ny Środowiska w Szczecinie, w Biurze Konserwacji Przyrody w Szczecinie, w urzędach gmin w Dygowie i Biesiekierzu, w Urzędzie Miasta i Gminy w Karlinie, w Urzędzie Miasta i w Urzędzie Gminy w Białogardzie, w przedsiębiorstwach obsługujących gminne i miejskie 3 komunalne ujęcia wód podziemnych (Białogard, Karlino), w Nadleśnictwie Gościno, w Sta- rostwach Powiatowych Białogard i Koszalin. W toku prac korzystano z wcześniejszych opra- cowań kartograficznych (Dobracki, 1992a, b; Nowak, 2000b) Mapa została przygotowana w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowi- skowej Polski. Szczegółowe dane dotyczące poszczególnych złóŜ zawarto w opracowanych odrębnie kartach informacyjnych oraz w komputerowej bazie informacji o złoŜach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice obszaru arkusza Białogard określają współrzędne 54°00' i 54°10' szerokości geograficznej północnej oraz 15°45' i 16°00' długości geograficznej wschodniej. Pod względem administracyjnym omawiany obszar znajduje się w województwie za- chodniopomorskim, na pograniczu 3 powiatów – białogardzkiego (miasto Karlino, część mia- sta Białogard oraz gmin Białogard i Karlino), kołobrzeskiego (fragmenty gmin: Dygowo, Ustronie Morskie i Gościno) oraz koszalińskiego (fragmenty gmin Będzino i Biesiekierz). Pod względem geograficznym (fig. 1) obszar arkusza mieści się na pograniczu Równiny Gryfickiej (w obrębie PobrzeŜa Szczecińskiego) i Równiny Białogardzkiej (PobrzeŜe Kosza- lińskie). Granicę tych mezoregionów stanowi rzeka Parsęta (Kondracki, 2002). Powierzchnię Równiny Gryfickiej i Białogardzkiej na omawianym obszarze tworzy morena denna zlodo- waceń północnopolskich. Wysokości terenu wahają się od około 10 m n.p.m. (okolice wsi Pyszka) do około 53 m n.p.m. (kemy w rejonie Malanowa). Istotną rolę w krajobrazie odgry- wają współczesne doliny rzek: Parsęty, Radwi i Pysznicy (Pyszki). DuŜe obszary zajmują tereny zabagnione. Na omawianym obszarze ścierają się wpływy klimatu morskiego i kontynentalnego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6,8–7,5ºC, i waha się od 1,5ºC zimą do 13,5ºC latem. Roczna suma opadów wynosi 650–750 mm. Pokrywa śnieŜna utrzymuje się maksy- malnie 60 dni w roku. (Paczyński red., 1995). Omawiane tereny mają charakter typowo rolniczy. Dominują tu wielkie, kilkusethekta- rowe gospodarstwa. Uprawiane są głównie zboŜa i ziemniaki. Są teŜ duŜe gospodarstwa ho- dowlane, np. w Pobłociu Wielkim i w Karścinie. Na obszarze arkusza występują rozległe obszary gleb chronionych (głównie klasy boni- tacyjnej IVa, w mniejszym zakresie klasy III b i III a) oraz gleb organicznych łąk. Wśród gleb chronionych występują gleby kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego, kompleksu pszennego dobrego i kompleksu zboŜowo-pastewnego mocnego. Pod względem typologicznym są to 4 w przewadze gleby bielicowe i pseudobielicowe oraz gleby brunatne. Wśród łąkowych gleb organicznych przewaŜają gleby torfowe i murszowotorfowe. Około 25 % powierzchni obszaru pokrywają zbiorowiska leśne. Są to bory sosnowe i mieszane, grądy (lasy liściaste i mieszane z przewagą dębu i grabu) oraz łęgi (liściaste lasy nadrzeczne z udziałem dębu, jesionu, olszy, wierzby). Lasy są administrowane przez Nadle- śnictwo Gościno w Gościnie (poza obszarem arkusza). Fig. 1. PołoŜenie arkusza Białogard na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 – granice mezoregionów Podprowincja PobrzeŜa Południowobałtyckie: Mezoregiony PobrzeŜa Szczecińskiego: 313.22 – WybrzeŜe Trzebiatowskie, 313.32 – Równina Nowogardzka, 313.33 – Równina Gryficka. Mezoregiony PobrzeŜa Koszalińskiego: 313.41 – WybrzeŜe Słowińskie, 313.42 – Równina Białogardzka, 313.43 – Równina Sławieńska. Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.44 Wysoczyzna Łobeska, 314.45 – Pojezierze Drawskie. Główną funkcją i kierunkiem rozwoju gospodarczego gmin z omawianego obszaru jest rolnictwo, przetwórstwo rolno-spoŜywcze, leśnictwo, przemysł drzewny, turystyka i agrotu- 5 rystyka. W tych ostatnich dziedzinach szczególną rolę odgrywają walory przyrodnicze i kra- jobrazowe rzek Parsęty i Radwi.