programma SCHÖNBERG ENSEMBLE 8 DE HOUDINI'S Adams . Ellington . Evans . Davis DESINGEL DONDERDAG 13 FEBRUARI 97 Creaties Schönberg Ensemble & The Houdini's Dirigent John Adams Program m a John Adams Scratchband voor versterkt ensemble Cnarly Buttons voor klarinet en kamerorkest • The Perilous Shore • Hoedown (Mad Cow) • Put your loving arms around me 35' Pauze Gil Evans / Miles Davis Song Number One Gil Evans / Miles Davis Solea Duke Ellington Come Sunday (bewerking Erwin Hoorweg) Dave Brubeck The Duke (bewerking Gil Evans) Kurt Weill M y Ship (bewerking Gil Evans) Gil Evans / Miles Davis Miles Ahead Duke Ellington The tattooed bride 60' inleiding door Magda de Meester. 19.15 uur. Foyer begin concert 20.00 uur einde omstreeks 22.00 uur tekstprogramma André Hebbelinck coördinatie deSingel druk Tegendruk OVER DE BRONNEN VAN DIT CONCERT De muziek van Gii Evans wordt ons ter beschikking gesteld door de erven Evans: de weduwe Anita Evans en haar zonen. Het materiaal en de partituren zijn samengesteld door Jo Muccioli die hiervoor de handschriften van Gil Evans als basis gebruikte. Voor My Ship, The Duke en Miles Ahead zijn hand­ schriften gebruikt die correcties bevatten die Evans na de plaat­ opname noteerde. De trompet-solo partij in deze drie stuk­ ken is zo goed als integraal door Evans tijdens de studio-ses- sies genoteerd. Op de recente heruitgave van CBS zijn ook de niet gepubliceerde deelopnames en correcties te horen. Voor Song Number One is op basis van Evans' oorspronke­ lijke handschrift een nieuwe editie gemaakt. Deze werd nooit eerder live uitgevoerd. De solopartij is getranscribeerd van de plaatopname. Voor Solea is de orchestratie en begeleiding overgenomen uit Evans' handschrift en is de solopartij geïmproviseerd. Van Come Sunday werd speciaal voor dit concert van het Schönberg Ensemble en The Houdini s een nieuwe bewer­ king gemaakt door Erwin Hoorweg. The Tattooed Bride wordt gespeeld op basis van een transcriptie van de plaatopnames uit 1948 verschenen on­ der de titel "Ellington masterpieces'. De partituren van Duke Ellington zijn uitgegeven door Boosey and Hawkes. John Adams © Warner KNOESTIGE KNOPEN EN ANDERE ASSIMILATIES ‘I grew up in a household where Beny Goodman and Mozart van de Tamla Motown studios in Detroit is niet in boeken­ were not separated. ~ wijsheid te vatten. John Adams Het concert van vanavond maakt er ons oordeel niet een­ voudiger op. Adams ideeën over orkestratie, harmonie, in­ De muziek van John Adams leeft in het luchtruim tussen strumentale aura’s en klankkleur blijken uit nog een heel an­ twee culturen. Ze bestaat en ontstaat, soms letterlijk, in het dere hoek te komen. Toen het Schönberg Ensemble Adams tijdsverschil dat de Amerikaanse westkust van de Europese uitnodigde om zijn vijftigste verjaardag te vieren met muziek concertzalen scheidt. Het is goed mogelijk om de meeste waar hij een sentimentele band mee had, vielen onmiddellijk van zijn composities te duiden als een reis van Europa naar de namen van Duke Ellington en Gil Evans. We gaan alweer Californie of omgekeerd. Wie luistert vanuit een enkel per­ de tijdsmachine in, richting New York, naar de periode die spectief, zij het Amerikaans of klassiek Europees, mist tal begint ergens vooraan in jaren veertig met Ellingtons eerste van wezenlijke aspecten. Adams schrijft aan een exuberan­ symfonische gedichten en eindigt met een Carnegie Hall con­ te en optimistische samenvatting van de muziekcultuur en cert uit 1961 van Miles Davis. Vooraf klinken eerst twee zeer verbreedt met alle stukken die hij sinds de Chamber Symp­ recente composities van Adams zelf. hony (1992) voor het Schönberg Ensemble schreef zijn per­ Het concert opent met het hyperactieve Scratchband. De soonlijke blik op de muziek. samenstelling van het orkest is dezelfde als van de band die Voor de Amerikaanse esthetiek gaat de hoogste onderschei­ in de orkestbak zat bij de scenische uitvoeringen van Ceiling/ ding alleen naar zonderlingen die op een bijna mythologi­ Sky, een Singspiel dat John Adams en Peter Sellars schreven sche manier met een visionaire vonk - alsof er geen ge­ op basis van de actuele sociale spanningen in Californie en schiedenis bestond - de muziek vanuit het niets herontdek­ de manier waarop die een rol speelden in de dagen voor en ken. De goudzoekers van de Amerikaanse kunst vinden in na de voorlopig laatste grote aardbeving in Los Angeles. de fijnste en laatste zeef van hun oordeel namen als Nan- De standaard bezetting van een grote rock band - elektri­ carrow, Cage, Feldmann, Ruggles, Ives en Partch. Adams is sche gitaar, basgitaar, drums, synthesizers en versterkte bla­ ze te sensueel en zijn zoeken is onvoldoende eenduidig. zers - krijgt een wervelende reeks motieven en modulaties In Europa zijn we het erkentelijkst voor allesomvattende voorgeschoteld. Terwijl het stuk globaal herinnert aan de herformuleringen van de klassieke kunstgeschiedenis. Hier rudimentaire vormen van de minimal music, zijn de indivi­ klinkt Adams, althans voor de oren van de puristen, wat te duele instrumentale lijnen zeer virtuoos en dramatisch. voorzichtig en onvoldoende rechtlijnig. Een componist die Adams schreef het stuk speciaal voor de Amerikaanse tour­ voor zijn eerste muziekdrama - Nixon in China - de opera nee die Ensemble Modern eerder dit jaar onder leiding van séria conventies benut, voor de volgende - Klinghoffer - de John Adams maakte. Op diezelfde tournee klonk verder Bachcantates als voorbeeld kiest, maar voor zijn derde - vooral muziek van Wolfgang Rihm en Frank Zappa en tus­ Ceiling/Sky - te rade gaat bij Berry Cordy en Lamont Dozier sen die twee polen zit Scratchband goed. Het klarinetconcert Gnarly Buttons beleefde voor vier maan­ den in Londen zijn wereldpremière. De associatieve rijkdom achter het werk is heel typerend voor Adams - speels, schijn­ baar naïef en hoofdzakelijk gericht op onverdunde muzika­ le sensualiteit. Gnarly betekent 'knoestig, met knopen' zoals bedoeld bij houten structuren en oppervlakken. De wandelstok van een sprookjes-grootvader is altijd gnarly. Voor Amerikaanse schoolkinderen heeft het vandaag nog een bijkomende be­ tekenis van iets dat bewonderenswaardig is - awesome, neat, fresh, cool, enzovoort. "Buttons", schrijft Adams, "haalde ik er waarschijnlijk bij om­ dat ik ergens in mijn achterhoofd nog zit met de Tender Buttons van Gertrude Stein, maar zeker ook omdat het leven op het einde van de twintigste eeuw ook bestaat uit het induwen van knopjes. Knoestige knopjes dus." "De drie delen gaan terug op verdraaiingen van bestaande of imaginaire modellen. Dit idee gebruikte ik voor het eerst in de foxtrot uit The Chairman Dances, het ballet uit mijn Nixon opera waarin Mijnheer en Mevrouw Mao dansen zonder te weten dat mijn foxtrot helemaal niet echt was." Net zo goedgelovig gaan we luisteren naar de drie niet helemaal echte model­ len van Gnarly Buttons. John Adams geeft de volgende hints: "Deel 1. The Perilous Shore is een versregel uit een Protes­ tantse hymne gevonden in een negentiende-eeuwse verza­ meling in The Footsteps of Jesus. De melodie gaat onmid­ dellijk van bij het begin de mangel in en levert zo de uiteen­ lopende muzikale structuren. Deel 2. Hoedown (Mad Cow). Het samendrijven van paarden wordt hier kort herwerkt vanuit het Amerikaanse perspectief dat ons recent is gegund op de breuklijnen in de inter­ nationale handel (van vlees). Deel 3. Put your loving arms around me. Een eenvoudig Evans noemt zijn eerste zoon Miles en verwerft de status van liedje, vriendelijk vooraan, gnarly in het midden en vlezig ‘s werelds meest bewonderde arrangeur en orkestrator. aan het eind.' Vijf van de stukken op het programma zijn afkomstig uit de elpees die Evans en Davis samen maakten. John Adams koos Tussen 1956 en 1962 kwam een van de mooiste samen­ ze omwille van hun klankkleur, de harmonische structuur werkingen uit de geschiedenis van de muziek tot stand. Miles en de schijnbaar ongekunstelde en direkte zeggingskracht Davis en Cil Evans zouden elkaar aanvankelijk gewoon van de solostem. treffen voor een standaard jazz sessie in de studio's van CBS, Song Number One dateert uit de eindfase van de Evans/ maar al snel bleken de plannen en de resultaten alle gren­ Davis samenwerking: de harmonie is zeer complex, de tex­ zen van wat destijds jazz heette te overstijgen. Miles Ahead, tuur van de muziek is ingedikt en het zijn ongewone prota­ Sketches of Spain en de bewerking van Porgy and Bess gonisten, de harp en de tuba, die de muziek met korte en maakten Miles Davis en Gil Evans onwaarschijnlijk populair. hoekige interventies voortstuwen. Deze opnames overstegen niet alleen de definitie van de Solea komt uit Sketches of Spain en heeft in de inleiding een jazz, maar luidden ook een geheel nieuw tijdperk in waarin duidelijk arabo-andaioesisch karakter. Compositorisch is de de opnamestudio een compositie-instrument werd. Het klas­ verwevenheid van het harmonisch ritme en de pulsatie van sieke jazz-combo werd uitgebreid met hobo, fagot, hoorn, de begeleiding een juweel dat de solostem allerlei aankno­ klarinetten, tuba en harp. Tijdens opnameperiodes die qua pingspunten biedt. Op de plaatopname vertelt Davis' solo­ lengte alle toenmalige gewoontes overschreden, schaafde partij, als stond ze te hijgen onder de onverbiddelijke mid­ Evans aan de hypnotiserende klankkleur. Hij stuurde Davis' dagzon, een verhaal dat terzeifdertijd elegisch en extatisch is. improvisatie en puurde alle composities tot hun zuiverste The Duke, My Ship en Miles Ahead kwamen los van elkaar vorm uit: de swing was voelbaar en aanstekelijk, maar de tot stand maar werden voor de elpee Miles Ahead tot een klank van de ritmesectie werd teruggedrongen ten voorde­ suite samengebracht. De doorgecomponeerde overgangen le van het coloriet, de quasi impressionistische solo-partijen en intermezzi zijn niet de minst mooie delen van de suite. en de complexe harmonieën. Het herwerken van klassieke The Duke was Dave Brubecks hulde aan Duke Ellington. Het thema's van Joaquin Rodrigo, Manuel de Falla en Kurt Weill thema is speels, maar komt door Evans' begeleiding en har­ of volks- en dansmuziek uit Zuid-Amerika en Spanje deden monie in wisselende gedaantes naar voren.