1 2 3 Raport diagnostyczny Portret partnerstwa Roztocze Środkowe Opracowanie Związek Miast Polskich Zespół autorski Wojciech Kłosowski, Jacek Warda, Kierownik projektu CWD Jarosław Komża Projekt „Pilotaż Centrum Wsparcia Doradczego” poprzez bezpośrednie doradztwo ZMP w strategicznym planowaniu rozwoju 38 partnerstw samorządowych, ma na celu popularyzowanie idei partnerstwa międzysamorządowego, wzmocnienie zdolności gmin i powiatów do podejmowania przemyślanej i celowej współpracy oraz planowania kompleksowych przedsięwzięć aktywizujących potencjał obszaru partnerstwa i budujących jego rozwój. Dzięki współpracy Związku Miast Polskich, samorządów lokalnych i regionalnych oraz Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, dla ponad 370 partnerskich gmin i powiatów z obszarów borykających się z problemami rozwojowymi przygotowywane są diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczo-przestrzennej, a następnie strategie terytorialne oraz pakiety przedsięwzięć podnoszące jakość życia mieszkańców. Projekt „Pilotaż Centrum Wsparcia Doradczego” realizowany jest w okresie od września 2020 do marca 2022 roku w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020. 2021 © Związek Miast Polskich 4 Skład Partnerstwa Bełżec (gmina wiejska), Krynice (gmina wiejska), Lubycza Królewska (gmina miejsko-wiejska), Narol (gmina miejsko-wiejska), Susiec (gmina wiejska), Stowarzyszenie Samorządów Euroregion Roztocze, Tarnawatka (gmina wiejska), Tomaszów Lubelski (gmina miejska), Tomaszów Lubelski (gmina wiejska) Skład Rady Partnerstwa Wojciech Żukowski – Burmistrz miasta Tomaszów Lubelski i Prezes Stowarzyszenia Samorządów Euroregionu Roztocze, Przewodniczący Rady Partnerstwa, Andrzej Adamek – Wójt Gminy Bełżec, Marzena Czubaj-Gancarz – Wójt Gminy Tomaszów Lubelski, Grzegorz Dominik – Burmistrz Miasta i Gminy Narol, Marek Łuszczyński – Burmistrz Miasta i Gminy Lubycza Królewska, Zbigniew Naklicki – Wójt Gminy Susiec, Piotr Pasieczny – Wójt Gminy Tarnawatka, Jacek Wiśniewski – Wójt Gminy Krynice. Skład Grupy Roboczej Agnieszka Pasieczna – Stowarzyszenie Samorządów „Euroregion Roztocze”, Koordynatorka Grupy Roboczej, Grażyna Dmitroca – miasto Tomaszów Lubelski, Grzegorz Gałan – gmina Tomaszów Lubelski, Edyta Komadowska – gmina Krynice, Alicja Kopczan – gmina Bełżec, Arkadiusz Mroczek – gmina Narol, Justyna Mroczkowska – gmina Susiec, Monika Nocek – miasto Tomaszów Lubelski, Katarzyna Piechnik – gmina Lubycza Królewska, Marek Tyrka – gmina Tarnawatka, Tomasz Żukowski – Stowarzyszenie Samorządów „Euroregion Roztocze”. 5 6 Spis treści 1 Wstępna charakterystyka partnerstwa Roztocze Środkowe .............................................. 9 1.1 Podstawowe informacje o Partnerstwie ...................................................................... 9 1.1.1 Informacje ogólne ................................................................................................. 9 1.1.2 Zadeklarowane cele Partnerstwa ......................................................................... 9 1.2 Charakterystyka poszczególnych uczestników Partnerstwa ..................................... 10 1.2.1 Tomaszów Lubelski (miasto) ............................................................................... 10 1.2.2 Krynice ................................................................................................................. 11 1.2.3 Tarnawatka ......................................................................................................... 12 1.2.4 Susiec .................................................................................................................. 13 1.2.5 Tomaszów Lubelski (gmina) ................................................................................ 14 1.2.6 Bełżec .................................................................................................................. 15 1.2.7 Lubycza Królewska .............................................................................................. 16 1.2.8 Narol .................................................................................................................... 17 1.2.9 Stowarzyszenie Samorządów Euroregionu Roztocze ......................................... 18 1.3 Powiązania celów strategicznych gmin Partnerstwa ................................................. 18 1.4 Kontekst położenia i uwarunkowania zewnętrzne .................................................... 20 1.4.1 Geograficzny kontekst położenia: Roztocze ....................................................... 20 1.4.2 Kontekst międzywojewódzki Lubelszczyzna – Podkarpacie ............................... 25 1.4.3 Kontekst transgraniczny Polska – Ukraina .......................................................... 26 2 Portret diagnostyczny obszaru partnerstwa ..................................................................... 29 2.1 Obszar społeczny ........................................................................................................ 29 2.1.1 Obszar społeczny – kontekst krajowy ................................................................. 30 2.1.2 Obszar społeczny – analiza wskaźnikowa ........................................................... 35 2.1.3 Obszar społeczny – analiza pogłębiona .............................................................. 42 2.2 Obszar gospodarczy ................................................................................................... 61 2.2.1 Obszar gospodarczy – kontekst krajowy ............................................................. 61 2.2.2 Obszar gospodarczy – analiza wskaźnikowa ....................................................... 62 2.2.3 Obszar gospodarczy – analiza pogłębiona .......................................................... 66 2.3 Obszar przestrzenno-środowiskowy ........................................................................ 101 7 2.3.1 Analiza wskaźnikowa ......................................................................................... 101 2.3.2 Analiza pogłębiona ............................................................................................ 108 2.4 Podsumowanie: wskaźniki zbiorcze i ich interpretacja............................................ 116 2.4.1 Kontekst krajowy: syntetyczny wskaźnik rozwoju ............................................ 116 2.4.2 Analiza wskaźnikowa obszaru Partnerstwa: wskaźnik syntetyczny.................. 118 3 Analiza potencjałów, barier i potrzeb rozwojowych obszaru partnerstwa .................... 120 3.1 Potencjał obszaru partnerstwa ................................................................................ 120 3.1.1 Produkty i potencjały zdiagnozowane w wywiadach – ranking ....................... 120 3.1.2 Komentarz ekspercki ......................................................................................... 123 3.2 Bariery, problemy, deficyty obszaru partnerstwa ................................................... 125 3.3 Determinanty potrzeb rozwojowych obszaru partnerstwa ..................................... 126 3.4 Kluczowe wyzwania, kierunki strategicznej interwencji i współpracy..................... 127 4 Wykazy i spisy .................................................................................................................. 129 8 1 Wstępna charakterystyka partnerstwa Roztocze Środkowe 1.1 Podstawowe informacje o Partnerstwie 1.1.1 Informacje ogólne Partnerstwo Roztocze Środkowe jest nietypowe z dwóch względów: po pierwsze jest partnerstwem zawartym ponad granicą województw, łączącym gminy lubelskie i podkarpackie, a po drugie – ma cele euroregionalne, przekraczające granicę Polski. W związku z tym wśród partnerów ma nie tylko jednostki samorządu, ale także Stowarzyszenie Samorządów Euroregion Roztocze. Partnerstwo zawiązało się wokół wspólnej aplikacji do programu CWD, ale gminy współpracowały wcześniej w różnych obszarach. W skład Partnerstwa wchodzą: Tomaszów Lubelski (gmina miejska), Tomaszów Lubelski (gmina wiejska), Bełżec, Krynice, Lubycza Królewska, Narol, Susiec i Tarnawatka oraz Stowarzyszenie Samorządów Euroregion Roztocze. Obszar Partnerstwa jest usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie granicy polsko-ukraińskiej (gminą bezpośrednio przygraniczną jest Lubycza Królewska), na styku województw lubelskiego i podkarpackiego. Gminy tworzące Partnerstwo leżą w powiecie tomaszowskim (woj. lubelskie – siedem gmin: miasto Tomaszów Lubelski – miasto, Tomaszów Lubelski – gmina, Krynice, Tarnawatka, Susiec, Bełżec i Lubycza Królewska) oraz w powiecie lubaczowskim (woj. podkarpackie – Narol). Centralnym ośrodkiem Partnerstwa jest miasto Tomaszów Lubelski, siedziba powiatu Tomaszowskiego. Ani powiat tomaszowski, ani lubaczowski nie wchodzą w skład Partnerstwa. 1.1.2 Zadeklarowane cele Partnerstwa W podpisanym w grudniu 2020 r. Programie Współpracy Partnerstwa Roztocze Środkowe zadeklarowało następujące cele działania: • Kreowanie zrównoważonych relacji między ludźmi i biosferą w obszarze Roztocza, • Rozwój społeczno-gospodarczy sprzyjającego budowaniu tożsamości kulturowej tego obszaru, w tym wykreowanie produktów turystycznych na bazie wspólnych walorów kulturowych, przyrodniczych, geograficznych, • Budowa sieci ścieżek rowerowych, • Lepsza promocja Roztocza w oparciu o potencjał TRB Roztocze. 9 1.2 Charakterystyka poszczególnych uczestników Partnerstwa 1.2.1 Tomaszów Lubelski (miasto) Tomaszów Lubelski jest miastem powiatowym – stolicą powiatu tomaszowskiego w woj. lubelskim. Ludność Tomaszowa wynosi 19 035 mieszkańców a powierzchnia – 13,3 km2. Tomaszów jest centralnym punktem Roztocza Tomaszowskiego, a według starszej