Inhoud Van de Redactie Integriteit door Marcel Wissenburg 1 In Memoriam: André Szász (1932-2017) Monetair diplomaat met oog voor het menselijke door Jan Middendorp 3 Actueel VVD moet zich niet blindstaren op regeren door Rik de Jong 7 De langste verkiezingscampagne ooit door Henri Kruithof 10 Democratie en rechtsstaat Leve de onafhankelijke geesten. Waarom individueel mandaat van parlementariërs de democratie weerbaarder maakt door Jip Stam 15 Over het belang van horizontale godsdienstvrijheid voor ex-moslims in Nederland door Gert Jan Geling 23 Internationaal Hoe gaan we om met de impact van Trump en Farage op ons veiligheidsbeleid? Atlanticisme en Europese inbedding, de noodzaak van realpolitik door Silvio Erkens en Ben Swagerman 35 ‘Door onszelf’ en (vaak) voor onszelf. De worsteling van het Roemeense liberalisme met zichzelf en nieuwe vijanden door Mark van de Velde 40 Economie Een verdediging van de Washington Consensus. De eigentijdse economische ontwikkelingen van Brazilië en Argentinië door Gijs Boerhout 49 Liberalisme en economisch nationalisme. Zijn er liberale rechtvaardigings- gronden voor het toepassen van nationaal economisch beleid? door Daniël Turk 61 Boekrecensie Geopolitiek en defensie door Theo Brinkel 75 Colofon en TeldersCommunity.nl 79 LIBERALE REFLECTIES | juli 2017 104 Van de Redactie Integriteit door Marcel Wissenburg Het heeft geen zin te verbloemen dat de in 2018 extra alert te zijn op pogingen VVD de laatste jaren veel meer dan enige stromannen van criminelen de raad in te andere politieke partij met integriteitsproble- smokkelen. Dat is wijs advies – en de VVD men – laten we ze ook maar eerlijk schanda- kan er twee vliegen in één klap mee slaan: len noemen – te kampen heeft. Daar heeft kandidaten kunnen én worden gecontroleerd een vooruitstrevend integriteitsbeleid niets op hun connecties met lokale drugsmaffia, aan kunnen veranderen. Een onderzoeks- motorbendes en andere dubieuze private commissie loopt noodzakelijkerwijs achter initiatieven, én op een verleden dat schanda- de feiten aan, en verklaringen, eden of belof- len bevat of voorspelt. Nu de afdelingen zó ten maken hooguit indruk op wie sowieso al groot zijn geworden dat ons ons niet langer van goede wil was. kent, is het ook niet langer gênant maar juist gepast kandidaat-raadsleden te vragen met Schandalen voorkomen vereist (ten minste de billen bloot te gaan. en in ieder geval) selectie aan de poort, al was het maar omdat zelfs wie van goede En als we dan toch bezig zijn: in het selectie- wil is, lang niet altijd voldoende afstand kan proces kunnen gelijk ook tests zoals de Vrij nemen van de eigen biografie om nuchter en Nederland #magdat? politiek-juridische quiz onpartijdig in te schatten hoeveel lijken er uit uit 2017 worden meegenomen (ik beken: ik de kast kunnen vallen. zakte glansrijk...) of een psychologische test zoals door Jan-Willem van Kleef en Hans Recent riep partijgenoot Clemens Cornielje, van Wijngaarden in Binnenlands Bestuur Commissaris des Konings in Gelre, terecht (25-3-2015) voorgesteld. alle lokale partijen op om bij de selectie van kandidaat-raadsleden voor de verkiezingen LIBERALE REFLECTIES || juli juli 2017 2017 1 Selectie aan de poort mag noodzakelijk zijn, ‘You can fool some of the people’ enzo- voldoende is het niet. In een hoofdstuk over voort, maar onderschat de burger niet: In Memoriam | André Szász (1932-2017) bestuurlijke verantwoordelijkheid in een stu- onoprechtheid wordt feilloos gesignaleerd die voor de Teldersstichting uit 2014 en afgestraft. De publieke moraal aanleren (Liberale verantwoordelijkheid: individuele, vraagt een éducation permanente. En dus economische en democratische plichten) ook permanente waakzaamheid – niet in de mocht ik de oorzaken van integriteitschanda- vorm van georganiseerd wantrouwen maar len verkennen. Het zijn er veel – van in die van ‘peer pressure’ en vriendschap. hebzucht via arrogantie en domheid tot Vrienden durven elkaar immers de waarheid generositeit en hulpvaardigheid. te zeggen, hoe pijnlijk die soms ook is. De belangrijkste is echter de kloof tussen de moraal van de private en de publieke sector. Wat in de ene sfeer verstandig handelen Prof. dr. M.L.J. (Marcel) Wissenburg is heet, is in de andere soms absoluut laak- hoogleraar Politieke Theorie aan de Rad- baar. Om een klassieke driedeling uit de boud Universiteit Nijmegen en hoofdredac- ethiek te gebruiken: de publieke sfeer kent teur van Liberale Reflectie(s). andere standaarden voor doelen (niet winst maar dienstbaarheid, niet eigenbelang maar Monetair diplomaat met oog voor het menselijke algemeen belang, niet wat de klant wil maar wat de burger nodig heeft), andere stan- daarden voor middelen (naast efficiëntie en door Jan Middendorp In 1960 trad hij in dienst bij De Nederland- effectiviteit ook intrinsieke moraliteit), en ten André Szász was gedurende de tweede helft sche Bank (DNB). Dat was ‘niet zómaar een slotte een andere attitude (andere intenties van de vorige eeuw Nederlands belangrijk- baantje’ (Van Straaten 1993). Hij trad toe en andere deugden). ste monetair diplomaat. Naast een scherp oog voor internationale politiek en economie tot de wereld van president Marius Holtrop had hij oog voor de ander, de mens. Wie die de Bank sinds 1946 leidde en er een was hij, André Szász, die op 2 januari 2017 uniek analysekader voor het Nederlandse “... niet winst maar dienstbaar- op vierentachtig-jarige leeftijd overleed? monetaire beleid had opgebouwd (Fase heid, niet eigenbelang maar 2000). Szász begon als hoofdbeambte op de algemeen belang, niet wat de Szász werd 28 maart 1932 geboren in Studiedienst. Later werd de afdeling Interna- klant wil maar wat de burger Yogyakarta in Nederlands-Indië. Zijn Hon- tionale Zaken van de Studiedienst afgesplitst nodig heeft ...” gaarse ouders waren na de ineenstorting en werd Szász chef van deze afdeling. Al van de Donaumonarchie in 1918 naar Ne- snel voegde D.H. Boot zich bij hem. Het was Nu zijn politieke partijen in de laatste kwart derlands-Indië geëmigreerd. Na de Tweede de start van een jarenlange samenwerking tot halve eeuw ingrijpend geëvolueerd. Meer Wereldoorlog kwam het gezin, dat nog één bij de Bank en een levenslange vriendschap. en meer bestuurders en (vooral) volksverte- broer telde, naar Nederland en ging zoon genwoordigers stammen niet langer uit de André in de jaren vijftig economische we- Szász’ belangstelling betrof niet de pure gegoede burgerij met vier, vijf eeuwen be- tenschappen studeren. Op de economische wetenschap. Hij was wat in de Angelsak- stuurlijke ervaring en de bijpassende moraal. faculteit in Amsterdam volgde hij onder meer sische wereld een ‘pracademic’ genoemd Wie niet is gepokt en gemazeld in die klas- college bij P. Hennipman en G.M. Verrijn wordt. Een combinatie van een ‘practitioner’ sieke publieke moraal moet zich bijscholen. Stuart. Laatstgenoemde was als hoogleraar en een ‘academic’ (Posner 2000). Theorie Maar het aanleren van een andere moraal, staathuishoudkunde – in het bijzonder de was slechts een deel van de gereedschaps- en zeker het aanleren van een andere attitu- leer van het bankwezen en van de inter- kist waarmee hij greep probeerde te krijgen de, andere deugden, is geen kwestie van het nationale economische betrekkingen – en op de weerbarstige monetaire wereld, die eenmalig leren opdreunen van feitjes of het tevens als voorzitter van de SER, een grote gaandeweg zijn carrière steeds internationa- aanleren van trucjes. inspiratiebron voor Szász. ler werd. Szász trad ver buiten de grenzen LIBERALE REFLECTIES | juli 2017 2 LIBERALE REFLECTIES | juli 2017 3 van de monetaire economie. Buiten monetair sterdam van de VVD en lid van het hoofd- en disciplinerende kaders. De Nederlandse economieën te schrijven. Hij koos echter evenwicht zocht hij ook altijd naar diplo- bestuur. Hij was actief bij de vervanging van monetaire soevereiniteit in deze pre-EMU voor een onderwerp dat hem na aan het hart matiek evenwicht of het evenwicht tussen partijvoorzitter Van der Pols door Haya van periode bestond door het koppelen van de lag: de monetaire diplomatie en promoveer- landen. Die combinatie maakte hem uniek. Someren-Downer. Een bestuurswissel die gulden aan de D-mark uit de enkele secon- de hierop in 1988 aan de Vrije Universiteit ingezet werd door een groep jonge liberalen, den die het kostte om de de- of revaluaties met als promotoren DNB-collega A.H.E.M. Het menselijke was in Szász’ ogen vaak waaronder Szász en Vonhoff, die de sfeer van de D-mark te volgen met de gulden. Wellink en H. Visser (Szász 1988). Mone- doorslaggevend, maar helaas vaak moeilijk van de Liberale Staatspartij en Vrijzinnig Zijlstra en Szász accepteerden dit verlies taire Diplomatie beschrijft de steeds verder te vangen. Hij zag de mens als een moeilijk Democratische Bond definitief achter zich aan soevereiniteit. Het was een prijs die eroderende invloed van Nederland in de te karakteriseren en soms irrationeel we- wilde laten en de partij wilde moderniseren zij wilden betalen om zich bij de monetaire mondiale monetaire politiek in de tweede zen. ‘Verwachting en verlangen dienen niet (Vonhoff 1998, 51). Na deze, voor Szász filosofie van de Bundesbank aan te kunnen helft van de vorige eeuw en hoe Nederland verward te worden bij het voorspellen van ongewoon revolutionaire, activiteiten verliet sluiten. Later toen Nederland deel uitmaakte zich na de val van Bretton Woods op Euro- de Amerikaanse verkiezingen en het Britse hij de actieve partijpolitiek om zich volledig van de EMU, was het dan ook niet zozeer pese monetaire samenwerking richtte. Zijn referendum over de Europese Unie. Beide op zijn carrière bij de Bank te richten. het verlies aan soevereiniteit maar de onder- beschrijving van die samenwerking is het worden irrationele processen.’ Zo zei hij liggende begrotings- en monetaire filosofie verhaal van de schoksgewijze opbouw van één maand en enkele dagen voor het Brexit van de Nederlandse partners in de EMU – de EMU en het debat tussen ‘de moneta- referendum en een half jaar voor de verkie- “... Buiten monetair evenwicht en met name die uit het zuiden – waarover risten’, diegenen die betoogden dat als de zingen in de Verenigde Staten.