I fl [1 U Na driemaal klokkleppinge De West hoek Fokke Middendorp STELLINGWARVER SCHRTEVERSRONTE OOSTERWOLDE in samenwerking met Boekhandel Zwikstra Wolvega Deze ongewijzigde herdruk werd mogelijk gemaakt door de welwillende medewerking van Koninklijke Boom Pers to Meppel en verschijnt met financiele steun van de Rabobank Wolvega e.o. SSR-83 Niets uit deze uitgave mag warden verveelvoudigd of openbaar gemaakt door middel van druk,foto- kopie, microfilm of welke andere wijze oak, zonder voorafgaande toestemming van de schrijver. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the author. © 1985 Fokke Middendorp, Wolvega Druk: Drukkerij Van der Meer, Oosterwolde ISBN 90 6466 087 5 Inhoud \Toorwoord 7 Inleiding 9 Land en water II De eerste bewoners 17 De Schoterzijl 23 De Slijkenburgerzijl 33 Veenpolder en veenarbeiders 47 De techniek van het vervenen 57 Het net 69 Kermis in Slijkenburg 73 De watersnood van 1825 79 Slot Slijkenburg 87 De florenen 95 Even naar de bank 107 Burenplicht 113 'De laatste eer' 119 DeDijkgraaf 125 Kerkevoer 129 Frits 133 De Rijtuigmaker 139 De bakker 143 Leven aan de 'Lendiek' 147 Staatsbos 153 Leven in de Westhoek 157 Ter Kennisse: 12 July 1823 Zoo is het dat wif U gelasten die Hoofden des huisgezins van de dorpe, Zander onderscheid van Godsdienst; uitgezonderd echter de pubiielc gealimenteerden by huyslcondinge can te zeggen op die dag des morgens JO uuren in de Kercke te compareeren. Lastigen U voorts, om op de dog der stemming drie maai de flock te kiippen, te 8, 9 en JO uren teikens honderd siagen. Voorwoord Na 'Na Driemaal Klokkleppinge' is een nieuwe bijdrage van Fokke Middendorp aan hetgeen geschreven is over de geschiedenis van Weststellingwerf en flu in het bijzonder over de 'West- hoek' toegevoegd. Het 1 3Ojarig bestaan van de Grote Veenpolder van Weststellingwerf is de aanleiding geweest. De Rabobank te Scherpenzeel maakt deze uitgave financieel mogelijk. De immer actieve Fokke Middendorp beschrijft voor ons het leven en werken, maar vooral de harde strijd van de bevolking van de Westhoek om het bestaan. Dit gebied van de benedenloop van de Linde en de Kuinder of Tjonger was door haar lage hg- ging eeuwenlang prooi van het water. Als zodanig slechts karige bestaansmogelijkheden bie- dende aan diegenen die het harde werken en het zware leven voor lief namen om op deze plek van de wereld te mogen zijn. De onderhoudende schrijftrant van de schrijver neemt ons mee naar het verleden op een wijze die ons, met onze huidige waarnemingen van landschap en kunstwerken in staat stelt een voorstelling te maken van de verleden tijd van dit gebied. 1k ben er van overtuigd dat dit boekwerkje naast een bijdrage aan de geschiedschrijving over deze streek een graag gelezen boek zal zijn voor ieder die het wel en hoe van Weststellingwerf aan het hart gaat. De burgemeester van Weststellingwerf J. Schurer Voorwoord bij de tweede, ongewijzigde druk Wijien burgemeester Jan Schurer van West- S tell ingwerf liet in zijn voorwoord bij de eerste druk al weten dat hij er van overtuigd was dat dit boek een graag gelezen boek zou zijn. Hij heeft het gelijk aan zijn kant gekregen. Al lange tijd is dit boek van Fokke Middendorp met prachtige tekeningen van Alfons G.H. Kruse uit Ter Idzard niet meer in de boekhandel verkrijgbaar. De uitgever heeft samen met Boekhandel Zwikstra in Wolvega besloten om te kornen tot een onge- wijzigde tweede druk. Elf jaar later zou het gerechtvaardigd zijn dat de auteur in de gelegenheid zou worden gesteld om en- kele aanvullingen en korrekties aan te brengen. In goed overleg met de heer Middendorp heeft de uitgever besloten uit overweging van de kosten om een ongewijzigde druk uit te geven. Wij hopen dat de lezer daarvoor begrip heeft. De uitgever is van oordeel dat deze waardevolle publikatie voor een breed publiek toegankehijk moet bhijven. Wij zijn Koninklijke Boom Pers te Meppel bijzonder erkentehijk dat zij het mogehijk wilden maken, dat wij dit boek in herdruk kunnen brengen. Boekhan- del Zwikstra zeggen wij hartelijk dank voor hun participatie in dit projekt. Tenslotte nam de Rabo- bank Wolvega e.o. op zich enige onvoorziene kosten voor haar rekening te nemen. Stichting Stellingwarver Schrieversronte Jllustratieverantwoording De tekeningen in dit boek zijn van de hand van Alfons G.H. Kruse te Wolvega Foto's: Meine Jongschaap/Steenwijk, blz. 50-53-56-57-58-59-60-61-62-63-64-65-68-69-70-71-114. P. Jong/Wolvega, blz. 24-94-158. Joachim Melzer/Berlijn, b1z. 13-44-46-91-92-97-98-100-102-103-104-105-108-110-125-130- 132-146-156. Persbureau Siep van der Laan/ Steenwijk, blz. 106-112. Verder prentbriefkaarten en foto's van: Mevr. Dixhoorn-v.d. Lende, J. Renema, Museum Willem van Haren, familie Bos en mevr. K. de Boer. Landkaarten: Topografische Dienst Emmen, G.H. Tuininga/Stiens. Correctie: J. v.d. Meulen/Bilthoven. Met hartelijke dank aan alien die mij hebben geholpen bij her samensteilen van dit boek Inleiding Driemaal klokkleppinge van telkens 100 slagen was in de grijze oudheid de manier om de stemgerechtigde inwoners van de 'Vrije Natie van de Stellingwerven' bijeen te roepen. Dat kon betekenen dat er een stelling of dorpsrechter moest worden gekozen, maar het kon ook gaan over de benoeming van een pastoor of een schoolmeester. Een andere keer werden de mannen opgeroepen om belangrijke bestuurlijke beslissingen te nemen of in gezamenlijk overleg de hoogte van de belastingen vast te stellen. Luiden deed men de kiok bij de aanvang van de kerkdienst en tij dens de uitvaart van een over- ledene; het overlijden als zodanig werd echter weer door klokkleppen bekend gemaakt. Ook in geval van brand, watersnood of gevaar voor oorlogsgeweld werd de kiok gekiept en wel in een stelsel van signalen met behuip waarvan bepaalde informaties aan ieder die onder de 'klokslag' van het dorp behoorde, werden overgebracht. Deze wijze van communicatie heeft mij altijd gefascineerd en vandaar de titel van dit boek. Op mijn wijze wil ik nu ook de kiok kleppen en u over het verleden en het heden van de mij zo dierbare gemeente Weststellingwerf nog jets vertellen. In dit geval gaat het over het meest westelijke gedeelte, de Grote Veenpolder, populair gezegd 'de Westhoek'. Nu is er a! in 1947 een dissertatie verschenen van de hand van de in Munnekeburen geboren Dr. Bouwe Oosten, die hierin op wetenschappelijke wijze de geschiedenis van het gebied be- schrijft. Aan dit voortreffelijke werk is door mij als amateur-historicus en verwoed 'sneuper' weinig toe te voegen. U zult in mijn boek geen chronologische volgorde van feiten aantreffen, zoals die in het verleden hebben plaatsgevonden. Er zijn echter enkele zaken waarop in de laatste jaren een nieuw licht is geworpen en die ik in dit boek onder uw aandacht wil brengen. Dat is in de eerste plaats de geschiedenis van de Schoter- of Slijkenburgerzijl en verder het ontstaan van het plaatsje Slijkenburg en de daar eens aanwezige burcht. Ook kon ik het niet laten mijn theorie aangaande de vestiging van de eerste bewoners in de Westhoek naar voren te brengen. Op de grootste ramp die het gebied ooit heeft getroffen, de watersnood in 1825, is ook dieper ingegaan. Naast officiële gegevens bleek in het gemeentearchief van Weststelling- werf ook een versiag van de 'commissie door de Maatschappij van het Nut van het Algemeen benoemd ter onderzoek naar edelmoedige daden in de jongste watervloed van 4 en 5 februari 1825' aanwezig te zijn. Verder is aandacht geschonken aan de burenplicht en andere oude ge- bruiken, terwiji ik heb gepoogd om door middel van enkele verhalen, interviews en persoon- lijke herinneringen wat 'couleur locale' aan het geheel toe te voegen. Grote dank ben ik verschuldigd aan Meine Jongschaap te Steenwijk, die het mij door een prachtige serie foto's van het turfsteken en het rietsnijden mogelijk maakte deze moeilijk te beschrijven werkzaamheden te visualiseren. Datzelfde geldt ook voor tekenaar Alfons Kruse te Wolvega, die in zijn tekeningen zowel de sfeer van het landschap als in de illustratie van de verhalen op voortreffelijke wijze heeft weergegeven. In samenwerking met hen en nog talloze anderen heb ik mijn best gedaan de voor velen altijd nog wat afgelegen, maar toch zo interessante 'Westhoek' een beetje dichterbij te brengen. Fokke Middendorp 20 I - Ii H XK - 74 k Ut ithuiietn TA I!- O/delannr pr •I'I\ IA '('IlIllurl • Er.hlc;n,rbr(9t . •-'. - 4 - - - 'i • --:' - 0 / H- - -4. • - • II Munnekk'I,nren -# 0II . ' .; • - 44 (rai( :_ -41 •'A- 'Ti_ _i__i_ IrtII / -01 I :- •Th? -. - . - Lc - • - •• lh'P,Irhe Iirrienzr II L- • !-' ' k - -t r • - - - C 1 >jg j 71 I I- Iijk.,ti!.oy_ Sr I 1_t.i m ki .iTI inn, hi fin . P0IIrr. mt L511k;, Ic - - -\ . -" i • o - 4 • I,n,,I.-I,rn,I. / KIlN .- - • .-'- i I '''r"-'-' .• S/ . 0.-_ _- '•--'1'-I".-- - -. 'I- - - -i • I . _-A V . - - - -o - --- --•/ -- -, --- Land en water Er zal wel nooit met zekerheid kunnen wor- viertje, de Scheene, dat dwars door het ge- den vastgesteld in welk tijdperk de bodem bied stroomt, nog eens bijzonder accentueert van het gebied dat wij kennen als de West- dat het water het element is waar men door hoek van Weststellingwerf, de meest zuide- de eeuwen heen mee moest leven en werken. lijk gelegen gemeente van Friesland, voor Van deze rivieren is de Tjonger de grootste permanente bewoning geschikt was. en de krachtigste. Ze heeft met haar lengte Geheel buiten de zandrug gelegen, die als uit- van 60 km vanaf de oorsprong tot Slij ken- loper van het Drentse Plateau zich tot het burg altijd veel meer water moeten verwer- dorp Oldetrijne in de Stellingwerven uit- ken dan de Linde.