LESBRIEF VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS Museum Slot Loevestein en de Gorcumse Literatuurprijs (GLP) hebben samen een lesbrief in het kader van het Hugo de Grootjaar gemaakt. Op 22 maart 2021 is het namelijk 400 jaar geleden dat Hugo de Groot vanuit Slot Loevestein (waar hij toen al een aantal jaren gevangen zat!) ontsnapte. Die ontsnapping naar Gorinchem vond - heel spectaculair - plaats in dé heel beroemd geworden boekenkist. Dit jaar laat de GLP het thema van de jaarlijkse schrijfwedstrijd aansluiten op dat Hugo de Grootjaar: “Wat laat je na en/of hoe wil je herinnerd worden?” Wat we daarmee precies bedoelen, zal je al lezend in en werkend met de lesbrief duidelijk worden. Veel leesplezier en succes met schrijven! Loevestein. Initiatiefnemer van het Hugo de Grootjaar. INTRODUCTIE De boot deint over de golven, het weer is onstuimig. In de verte wacht de stad Gorinchem, maar zover is het nog niet. Aan de oever die langzaam uit het zicht verdwijnt, ligt ‘een huis bezet met Maas en Waal’: Slot Loevestein. In de boekenkist aan boord van het schip ligt een man te wachten op wat komen gaat. Tot voor kort was hij vol vertrouwen dat de ontsnapping zou lukken, maar hier in de donkere, benauwde kist weet hij niet zeker meer of God zijn gebeden zal verhoren. Zal zijn tocht naar vrijheid slagen? De ontsnapping van Hugo de Groot. Wie kent dit verhaal niet? In deze lesbrief kom je meer te weten over Hugo de Groot en zijn nalatenschap. Wie was hij en waarom was hij in zijn eigen tijd al beroemd? Hoe komt het dat hij zoveel heeft kunnen betekenen tot op de dag van vandaag? Loevestein. Initiatiefnemer van het Hugo de Grootjaar. LEVENSLOOP Hugo de Groot wordt geboren in Delft, in Van Oldenbarnevelt is verantwoordelijk voor 1583. Zijn vader is burgemeester van Delft. alle staatszaken binnen de Republiek. Zo Hij leeft in een woelige tijd, namelijk tijdens raakt Hugo ook actief op het politieke vlak. de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Als hij Van Oldenbarnevelt bestuurt het land samen opgroeit, blijkt hij hoogbegaafd te zijn. Een met prins Maurits van Oranje. Maurits is ver- wonderkind! Al op jonge leeftijd gaat hij antwoordelijk voor de militaire zaken. Hij is naar de Latijnse school. Op elfjarige leeftijd de kapitein-generaal van het Staatse leger, gaat Hugo studeren aan de Leidse universi- een belangrijke functie tijdens de Tachtig- teit. Zijn studie in de klassieke letteren, filo- jarige Oorlog. De opstand tegen de Spaanse sofie en het recht verloopt voorspoedig. Op koning en het ontstaan van onze Republiek zestienjarige leeftijd gaat hij werken als ad- hangen samen met de strijd om het behoud vocaat in Den Haag. In 1608 trouwt hij met van geloofsvrijheid en politieke rechten. In Maria van Reigersberch. Samen krijgen zij 1609 wordt een wapenstilstand gesloten en een groot gezin. Hugo heeft op jonge leef- de strijd tegen de Spaanse overheerser valt tijd al contact met belangrijke staatslieden tijdelijk weg. In vredestijd komen interne pro- en geleerden. Hij denkt na over allerlei juri- blemen in de protestantse kerk naar buiten. dische zaken en brengt daar boeken over uit. Een ruzie tussen kerkgeleerden over een Zo publiceert hij in 1609 een belangrijk boek aantal geloofsvraagstukken breidt zich uit on- over de vrije zee, het Mare Liberum. In 1613 der de bevolking. Politieke leiders gaan zich verhuist Hugo met zijn gezin van Den Haag bemoeien met de geloofsruzie. Johan van naar Rotterdam. Daar wordt hij pensionaris, Oldenbarnevelt en Hugo de Groot kiezen een goed betaalde baan. Als pensionaris de ene zijde. Prins Maurits kiest de andere adviseert hij het stadsbestuur in belangrijke partij. Ook op politiek vlak komen er steeds zaken. Ook wordt hij juridisch raadgever van meer verschillen tussen Van Oldenbarnevelt Johan van Oldenbarnevelt. en Maurits. In 1618 grijpt de prins de macht en laat zijn tegenstanders vastzetten in Den Haag. Van Oldenbarnevelt krijgt de doodstraf en wordt onthoofd. Hugo krijgt levenslang op Slot Loevestein. Loevestein wordt met de komst van Hugo de Groot de Staatsgevange- nis van de Republiek. Een plek waar politieke gevangenen, andersdenkenden en krijgsge- vangenen voortaan worden opgesloten. Loevestein. Initiatiefnemer van het Hugo de Grootjaar. Op 22 maart 1621 weet Hugo, dankzij het Pacis”. In 1635 vermeldt een Franse krant dat briljante plan van zijn vrouw Maria, te ont- Hugo als ‘een van de geleerdste mannen van snappen uit Loevestein. Hugo vlucht naar zijn tijd’ een nieuwe aanstelling heeft als am- Parijs. Zijn gezin mag hem later volgen naar bassadeur voor Zweden aan het Franse hof. Frankrijk. Hugo spreekt vloeiend Frans en In 1645 tijdens een terugreis uit Zweden komt zijn contacten met staatslieden en geleerden zijn schip in een zware storm terecht en loopt komen hem nu goed van pas. Hugo is een vast in het zand. Hij kan nog aan land komen, harde werker, want hij studeert en schrijft in maar overlijdt later aan een longontsteking. Frankrijk ook veel boeken. Hij werkt er on- Hugo wordt bijgezet in de grafkelder van de der andere aan zijn beroemde boek: “Over Nieuwe Kerk in Delft. Zijn praalgraf is daar het recht van oorlog en vrede”. In het Latijn tot op de dag van vandaag te bewonderen. heeft dit de boek de naam “De Jure Belli ac Hugo is een harde werker, want hij studeert en schrijft in Frankrijk ook veel boeken Loevestein. Initiatiefnemer van het Hugo de Grootjaar. VRIJHEID VAN MENINGSUITING EN GEWETENSVRIJHEID Ook al leefde hij 400 jaar geleden, Hugo de Hugo was een gelovige man, maar hij was van Groot is nog steeds wereldberoemd. Hugo mening dat geloven een privézaak was. Hij was een briljant jurist. Ook nu nog worden had een moderne visie op het geloof. Hugo zijn ideeën over de hele wereld gebruikt. vond dat niemand opgepakt mocht worden Denk jij weleens over vrijheid van menings- vanwege zijn geloof of opvattingen. Hugo uiting en gewetensvrijheid na? In dit land heb zelf werd bestraft omdat hij op het politieke je de mogelijkheid om je eigen overtuiging- vlak een tegenstander was van prins Maurits. en te vormen. Je bent hier vrij om te geloven Daarbij speelde de religieuze visie van Hugo wat je wilt, te denken wat je wilt en je te ui- ook een rol. Vandaag de dag hebben we in ten op jouw manier. Onderling begrip en ver- ons land de vrijheid om onze mening te vor- draagzaamheid passen daar ook bij. Hugo men en uit te spreken. Maar vervolging van vond gewetensvrijheid belangrijk. In zijn tijd andersdenkenden is van alle tijden en van wilden de inwoners en bestuurders van de overal ter wereld. Nederlanden niet door de Spaanse koning geregeerd worden. Van Philips II mochten Ken jij strijdbare mensen die zich daar- ze alleen katholiek zijn maar de mensen door niet laten afschrikken en hun mening hier wilden vooral hun eigen geloof bepa- blijven verkondigen? Denk je dat het no- len en hun gewetensvrijheid verdedigen. dig is dat er wetten zijn als een kader voor deze vrijheid? Loevestein. Initiatiefnemer van het Hugo de Grootjaar. DE VRIJE ZEE Kun je een zee of oceaan zien als een eigen- De VOC was behalve een bedrijf dat winst dom? Hugo vond dat je de zee of het lucht- moest maken dus ook een oorlogsinstru- ruim niet kon bezetten zoals dat met land ment. Hugo de Groot boog zich over de mogelijk is. De eerste aanleiding om na te kwestie en schreef er een boek over. Eén denken over de zeeën kwam door een op- hoofdstuk uit het voor de VOC geschreven dracht van de VOC. De Verenigde Oost-Indi- boek is ook apart gepubliceerd onder de ti- sche Compagnie was een Nederlandse han- tel Mare Liberum. Waarom is dat boek van delsonderneming. In 1603 wist een kapitein meer dan 400 jaar oud nog steeds belang- van een VOC schip een Portugees handels- rijk? Het principe dat de zee van iedereen is, schip te kapen in de Straat van Malakka. Dit geldt nog steeds. Hugo werd met dit boek schip werd meegenomen naar Amsterdam. de grondlegger van het zeerecht. Vandaag Bij terugkomst bleken het schip, de lading de dag leidt die vrijheid van de zee tot al- van porselein, zilver en zijde meer dan drie lerlei problemen die in de zeventiende eeuw miljoen gulden op te leveren. Niet iedereen ondenkbaar waren. Denk aan vervuiling en bij de VOC was blij met deze verovering. Een overbevissing. Ook buigen rechtsgeleerden aantal mensen vroeg zich af of dit nu piraterij zich nu over de vraag of de regels die Hugo was of een actie die geoorloofd was omdat heeft opgesteld voor de zee ook gelden voor het oorlog was. Daarom werd de jonge jurist het heelal en de ruimtevaart. Hugo gevraagd een betoog te schrijven over deze actie. Er moest een legitieme basis Als de zee van iedereen is, wie is dan ver- komen, want de winst die de VOC binnen- antwoordelijk voor de zee en alles wat bracht was ook nodig voor de bekostiging erin leeft? van de oorlog. Loevestein. Initiatiefnemer van het Hugo de Grootjaar. OORLOG EN VREDE Het beroemdste boek van Hugo was het Een verrassend moderne manier van denken boek over oorlog en vrede: dat is het be- dus. De individuele rechten die Hugo al om- gin geweest van het huidige Volkenrecht of schreef, vormden later een belangrijke inspi- Internationaal Recht. Zijn doel was het be- ratiebron voor de Verklaring van de Universe- reiken van duurzame vrede. Een ideaal dat le Rechten van de Mens. Ken je trouwens het vandaag de dag nog steeds actueel is. Hugo Vredespaleis in Den Haag? Het Internationa- maakte in zijn boek een begin met het be- le Gerechtshof van de Verenigde Naties is er schrijven van individuele rechten.