TOEKOMSTVERKENNINGEN VOOR DE OMGEVINGSVISIE EDE 2040 URHAHN | STEDENBOUW & STRATEGIE IN SAMENWERKING MET LAND-ID EN DE GEMEENTE EDE • JANUARI 2021 Colofon Urhahn | stedenbouw & strategie in samenwerking met Land-ID In opdracht van de Gemeente Ede De tekeningen in dit document zijn gemaakt door Urhahn, Land-ID en gemeente Ede. Foto’s zijn ook grotendeels gemaakt door de auteurs. Enkele foto’s zijn gevonden op internet. Dit document is niet voor commercieel gebruik. Mocht er desondanks bezwaar zijn tegen het gebruik van een afbeelding, neem dan contact op met de auteurs. INHOUD 4 1. inleiding 5 2. Een rondje Ede: observaties 5 Centrale én unieke positie in Nederland 6 De diversiteit van Ede 12 3. Veel claims, te weinig ruimte 14 Legenda van de toekomstverkenningen 18 4. Toekomstverkenningen als hulpmiddel 18 Toekomstverkenning 1. Dynamisch Ede 24 Toekomstverkenning 2. Veluwse Flank 30 Toekomstverkenning 3 • natuurlijke Proeftuin 3 1. INLEIDING Hoe gaat Ede zich de komende twintig jaar ontwikkelen? Dat is de vraag waarop de Omgevingsvisie een antwoord op probeert te geven. Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft Ede een grote dynamische groei doorgemaakt. Het standbeeld 'De Grote Vlucht' bij het gemeentehuis illustreert dit. Ede heeft veel ruimte geboden aan inwoners, bedrijven en instellingen. Deze dynamiek gaat door. Tegelijkertijd zijn er grenzen aan het fysieke en maatschappelijke 'laadvermogen' van het grondgebied van Ede. Nog meer groei heeft grote consequenties. Ruimte bieden aan alles is niet langer mogelijk. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden, wil Ede de 'gelukkigste gemeente' [Atlas voor gemeenten, 2018] blijven. Dit document bevat geen keuzes. Wel worden er drie toekomstverkenningen geschetst. Niet om uit te kiezen, maar om bouwstenen aan te dragen voor het gesprek met inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties - kortom met de Edese samenleving - te bepalen wat belangrijk is voor Ede en haar inwoners en hun kinderen. Op basis van deze gesprekken wil de gemeente Ede een richting formuleren en neerleggen in een concept-Omgevingsvisie (midden 2021). Ook over dit concept gaat de gemeente Ede in gesprek met de Edese samenleving. Zodat de gemeenteraad van Ede in de tweede helft van 2021 alles afwegende tot een richting kan komen. Na de formele terinzagelegging zal de gemeenteraad de Omgevingsvisie definitief vaststellen. 4 2. EEN RONDJE EDE: OBSERVATIES Toekomstverkenningen schetsen we niet op een blanco vel. Ede is gevormd in lange tijd en heeft een eigenheid en kwaliteiten die het fundament vormen voor de mogelijke richtingen naar de toekomst. In de Omgevingsvisie zelf zal het verhaal over de eigenheid van Ede en haar kwaliteiten meer diepgaand worden beschreven. Voor dit document maken we gebruik van enkele observaties: een rondje Ede. CENTRALE ÉN UNIEKE POSITIE IN NEDERLAND De ligging van Ede is uniek te noemen: tegen de Veluwe, centraal in Nederland, vlak bij de Randstad, op een half uurtje van Utrecht en een kwartier van Arnhem. Door de ligging tegen de Veluwe is Ede recreatief aantrekkelijk en biedt hoogwaardige woonmilieus die goed bereikbaar zijn. Met de universiteit van Wageningen op fietsafstand is het daarbij een kenniscluster van internationale betekenis. De Gelderse Vallei voorziet Nederland en het buitenland van landbouwproducten. Dit alles bij elkaar leidt tot een gemeente die geen gebrek heeft aan dynamiek: Ede is de afgelopen decennia steeds verder verstedelijkt en geïntensiveerd, ook in het agrarische buitengebied, en ook in de toekomst is er vraag uit alle sectoren. De dynamiek heeft een keerzijde. We zien dat het met de natuur in Ede steeds slechter gaat. Op de Veluwe, maar ook in het agrarisch gebied en de kernen. In combinatie met de klimaatverandering is dit één van de grotere opgaven voor de toekomst van Ede. Ede ligt precies op de overgang van licht naar donker 5 DE DIVERSITEIT VAN EDE Diversiteit in landschappen Het landschap van de gemeente Ede is heel gevarieerd. De overgang van de hooggelegen Veluwe naar het lagergelegen agrarische gebied zorgt voor vele gradiënten en daarmee vele landschapstypen op een klein oppervlak en een hoge biodiversiteit. In de verschillende landschapstypen kan je de geschiedenis van Ede lezen: het boslandschap van de Veluwe, het heide- en broekontginningenlandschap in de van oudsher Barneveld nattere delen, op de hogere en droge delen in het noordwesten Harskamp het kampenlandschap en het veenlandschap tussen Ederveen Wekerom en Ede en in het Binnenveld. De grote afwisseling van open landschappen, dorpen/stad, bosgebieden en heidevelden is Otterlo bijzonder. De bewoners van het gebied maken en onderhouden al deze kwaliteiten. Deze landschappelijke diversiteit in Lunteren combinatie met de verschillende kernen en buurtschappen vormen de kracht van Ede. Ederveen De Klomp Ede Veenendaal Bennekom Arnhem Wageningen 6 7 Diversiteit in woonmilieus en gemeenschappen Ede heeft een rijk palet aan woonmilieus, van stedelijk tot landelijk. De hoofdkern Ede biedt alle stedelijke voorzieningen die passen bij een stad, van hoger onderwijs tot theater. In het centrum woon je in een appartement met de voorzieningen op loopafstand. Maar de stad kent ook jaren 60 flat wijken met veel sociale woningbouw en jaren 70 bloemkoolwijken. De grote dorpen Lunteren en Bennekom op de rand van de Veluwe bieden een aangenaam woonmilieu met de Veluwe als achtertuin. Daarbij is Lunteren ook populair als toeristische Barneveld trekpleister voor bezoekers van de Veluwe. Agrarische dorpen Harskamp zoals Ederveen en richten zich meer op de eigen bevolking, Wekerom terwijl een dorp als Otterlo volledig is gericht op het Veluwe toerisme. Otterlo Naast de dorpen vormen de buurtschappen woonmilieus in Lunteren het landelijk gebied, soms een groepje woningen bij elkaar, zoals de Kraats in het Binnenveld, soms een volwaardige kern met een sterke eigen economie en organisatie, zoals de Valk in Ederveen het noorden van Ede. Tenslotte wordt er veel gewoond in het buitengebied. Van oorsprong was dit vooral agrarisch, maar Ede steeds meer agrarische woningen worden ingewisseld voor De Klomp burgerwoningen. Typerend gebied is de Meikade tussen Ede en Veenendaal Ederveen, waar wonen aan lange linten wordt afgewisseld met kleine bedrijfjes en zorgboerderijen. Bennekom Arnhem Wageningen 8 9 Diversiteit in werkmilieus Ede heeft een bijzonder ondernemend karakter, herkenbaar voor de Veluwe: veel familiebedrijven en veel MKB. Uiteraard is er concentratie op (grotere) bedrijventerreinen in Ede en deels ook in Lunteren. Maar elke kern en ook het buitengebied heeft een eigen economische dynamiek. Er zijn diverse kleinere bedrijventerreinen, specifiek voor lokale bedrijven met een binding met de kern. Denk bijvoorbeeld aan Het Laar in Wekerom. Daarnaast is er veel sprake van verspreide bedrijvigheid in het buitengebied. De inwoners hier zijn Barneveld ondernemende types. Ze maken, bouwen, kopen en verkopen, Harskamp zoeken uit en adviseren. In leegstaande stallen beginnen Wekerom ondernemers een timmerwerkplaats, maken ze deuren of kozijnen of stallen ze caravans. Soms groeit een startend bedrijf Otterlo uit tot iets wat eigenlijk naar een bedrijventerrein zou moeten. Maar de bedrijventerreinen zijn in Ede vaak vlot vol. Lunteren In de hoofdkern Ede zijn enorme bedrijventerreinen ontstaan in de afgelopen decennia. Daar zitten grote Edese bedrijven, Ederveen evenals bedrijven die vanuit elders naar Ede zijn getrokken. Deze bedrijventerreinen worden intensief benut en laten een variëteit Ede aan ruimtelijke verschijningsvormen zien: kantoren, hallen voor De Klomp opslag, fabrieken, bedrijfsverzamelgebouwen. Veenendaal Bennekom Arnhem Wageningen 10 11 3. VEEL CLAIMS, TE WEINIG RUIMTE Al deze verschillende vormen van ruimtegebruik zorgen voor De vorm waarin dit wordt gerealiseerd is natuurlijk van invloed druk op de ruimte. De vraag naar ruimte is groter dan het op het ruimtebeslag: wel of niet stapelen, combineren van beschikbare gebied. Voor 2040 is een inschatting gemaakt functies. Het klinkt mooi, maar ook als dat optimaal wordt van het ruimtegebruik. In deze legenda is te zien dat het gedaan zal er ruimtetekort zijn. Daarbij zijn er zaken waar de ruimtegebruik voor de landbouw zal afnemen met ongeveer ruimte vraag onzeker is: voor energie nemen zonnepanelen veel 500 hectare. Daar staat tegenover dat de optelsom van ruimte ruimte in op de grond, maar windmolens hebben een cirkel om vragende functies meer is dan 500 hectare: alleen al de vraag zich heen waarbinnen niet gewoond kan worden. In het huidige naar meer bos, bomen die CO2 kunnen afvangen, is even groot landschap van Ede zijn maar een paar plekken aan te wijzen als de ruimte die vrijkomt voor landbouw. Voor wonen en waar nu een windmolen mogelijk is zonder andere functies in de werken samen is meer dan 500 hectare nodig. weg te zitten. Om de drinkwatervoorziening op peil te houden is ruimte nodig om water vast te kunnen houden. Hiervoor kunnen bijvoorbeeld beken verbreed worden. Het ruimtebeslag daarvan is nog onzeker. 12 RUIMTECLAIMS THEMA’S OMGEVINGSVISIE EDE 2040 Bij deze verbeelding van de ruimteclaims is geen rekening gehouden met groeiopgaven van omliggende gemeentes. In de toekomstverkenningen is 4. ECONOMIE LANDBOUW dit wel meegenomen als onderdeel van de te maken keuzes. 25ha aanduiding oppervlakte totaal 10.500 ha bestaand agrarisch terrein + 85 ha regulier bedrijventerrein Totaal: 1. NATUUR 500 ha. afname agrarisch terrein 2020-2040 + 25 ha kennisintensief 110 ha + Niet-agrarische bedrijvigheid 10.000 ha agrarisch terrein + Kleinschalige recreatie