Xosé González Martínez Mestre de vontade enerxética X G M Publica Introdución PARA MIRARMOS O FUTURO DA LINGUA Colaboran Dirección Carme Vaquero Coordinación Carme Vaquero Xurxo Martínez González Corrección lingüística Xurxo Martínez González Corrección de edición Alba Pernas Deseño e maquetación Pio García Edita © dos textos, os autores Depósito Legal VG 164-2017 Imprime Artes Gráficas Jadfel X G M A xubilación expresa un berro de ledicia e relaciónase co Toda esta entrega e dedicación continuada de Xosé Gonzá- peche dun ciclo de traballo feito. Así nolo confesa a súa lez, sempre co pensamento na patria, merece o recoñece- etimoloxía. A fin dunha etapa pero non o derradeiro paso. mento colectivo do pobo de Galicia. Por este motivo quixe- Botar o ferrollo a un período laboral pero non languidecer mos expresar o noso agradecemento con esta obra que nos compromisos adquiridos. recolle máis de medio cento de colaboracións que repasan a súa intensa vida, comezando pola infancia en Teis e a loita A data do 7 de abril de 2017 será unha xornada significativa antifranquista chegando até as iniciativas máis recentes de para Xosé González Martínez. Tras case trinta e oito anos normalización lingüística: Administración, etiquetaxe, em- ao servizo do Concello de Redondela, chegoulle o intre en presa, festas... que deberá deixar o espazo físico profesional dende o que desenvolveu tantas iniciativas a prol da cultura de noso. O libro que ten vostede na man, concibido dende o agari- mo e o respecto que nos merece a súa figura, é unha peza A implicación intensa de Xosé González coa vila que o aco- de homenaxe a Xosé González Martínez. As sinaturas que lleu determinou o seu alcume: Pepe de Redondela. Así é participan dan conta do alcance do homenaxeado. Estamos coñecido por toda Galicia. Porque á beira do Alvedosa foi certos que a lectura axudará a conformar unha idea máis capaz de amplificar a mensaxe galeguizadora, de incidir en precisa da dimensión de Pepe de Redondela. espazos dispares, de aglutinar no común compartido (den- de unha posición ideolóxica pero non partidista) con man Xurxo Martínez González transversal. A inxente cantidade de proxectos realizados Carme Vaquero dende Redondela xustifican o seu sobrenome. Arredor das súas propostas acumuláronse persoas de traxectorias variadas, profesións distintas e mesma con- ciencia galega. Porque o noso protagonista as incorporou en diferentes estruturas co gallo de comprometelas na res- ponsabilidade social e nacional. Todo cunha metodoloxía persistente, constante, moi reflexionada, de quen non se desacouga ante as portas pechadas porque ten o convece- mento profundo da necesidade de facer o que fai. Xosé González é un dos bos e xenerosos porque na traxec- toria vital o alento do seu esforzo dirixiuse a galeguizar Ga- licia. O seu facer forma parte da nosa memoria democrática e nacional, do noso acervo cultural e lingüístico. 7 Prólogo X G M Xosé González Martínez: Ben sei que hai outras biografías, máis ou menos contem- poráneas en Galicia, dignas dun libro destas características, unha biografía política singular moi reveladoras algunhas, pero ningunha tan singular den- tro e fóra do eido do nacionalismo. Xa é unha singularidade que Xosé González non sexa un home que pase á Historia Non hai biografía que non sexa singular (no sentido etimo- (xa pasou) pola súa obra escrita: non é filólogo, nin historia- lóxico), ou sexa, que non nos ofreza un acento, un matiz, un dor, nin poeta, nin erudito literario, nin economista acadé- xesto ou un latexo inexistente noutras biografías contem- mico, nin sociólogo titulado... É un home de acción, de ac- poráneas, pese a seren estas millóns. Como se trata dunha ción enérxica, programada e teimuda, en momentos en que biografía cívica, sempre ó servizo dunha causa, ¿como é a acción esixe modos, hábitos e temples moi distintos. Non que os historiadores novos (algún presente neste volume) é o mesmo idear e coprotagonizar accións en 1969 (cando non teñen feito un libro de catrocentas páxinas (polo me- ingresa na entusiasta e redentora UPG) que programar e nos) contando a asombrosa peripecia vital de quen, desde ser o ideólogo e motor indiscutible, desde hai trinta anos, moi novo, militou, radicalmente, no nacionalismo galego, da causa da normalización lingüística en mares que nunca e hoxe, á beira dos setenta anos, segue a militar, con outras antes foran navegados. formas e xeitos, no nacionalismo lingüístico, actividade na que o Pepe non ten par? Se eu fose novo, faría ese libro, re- Esta faceta tivo, o 22 de xuño de 2002, un conato de re- dactaría esa prodixiosa biografía, sempre polo miúdo, aínda coñecemento máximo, e penso que é útil que se conte nun naqueles episodios cos que estivese menos concorde. Para libro das características do presente. Nesa data, nun plena- iso, recadaría os centos de documentos obrantes nos arqui- rio da Real Academia Galega, un dos membros numerarios vos, entrevistaría a ducias de persoas que o trataron (sen propuxo a Xosé González Martínez para ocupar a vacante excluír as críticas) e parolaría con el cen horas, e faríao, non dun académico de número, concretamente a de don Ma- só con magnetófono senón atento a un moi dilatado e mi- rino Dónega, falecido había pouco. Apoiaban a proposta nucioso cuestionario, nunca alleo a esas preguntas que, ás de Ferro Ruibal, Constantino García González e Manuel veces, nós mesmos non nos facemos. Sería o libro do ano, González González, proposta que obtivo cinco votos (12, ou do lustro, ou da década... Se Clío preside esa investiga- Manuel María; 3, Daniel Cortezón; e 3, abstencións). Es- ción e se Clío é severa co protagonista da biografía, os lec- tou convencido de que ninguén, naquela sesión plenaria, tores estariamos non só ante un libro revelador da biografía cuestionou os extraordinarios e eficaces esforzos de Xosé do país (1965-2017) senón revelador da personalidade, González para que o galego soase ou tivese predicamento sempre singular, de Xosé González, chámese “o rapaz”, en certos escenarios xurídicos, empresariais ou sanitarios. “o Pepiño de Teis”, “o Pepe de Redondela”, “o Quixote da Sei dun académico, presente naquela difícil situación, que Normalización Lingüística” ou como se chame. Eu devezo me dixera, había anos: “Con dúas ducias de persoas co com- por un libro así, por este libro. promiso do Pepe de Redondela, o proceso de normaliza- 11 ción lingüística non tardaría en obter éxitos decisivos”. En así, en tan duras coordenadas, a loita do Pepe de Redon- Pero este capítulo, significativo na biografía lingüística de E agora, nestes días, Xosé González Martínez xubílase, fei- efecto, para os académicos, a proposta creou unha situación dela é, verdadeiramente, heroica, heroica e exemplar, pois Xosé González, é un máis na historia deste loitador lingüís- to que eu acollo con xúbilo, con verdadeiro xúbilo, e non se difícil, dificilísima, tanto que a moitos custounos non pou- ninguén, cun mínimo de sensibilidade social, pode ser alleo tico, que non ten par —penso— en ningunha comunidade trata dun xogo de palabras. Porque o Pepe, que nas últimas co desestimala. A Academia é unha institución científica e ós esforzos do Xosé González, en ocasións culminados con con graves problemas no seu proceso de normalización lin- décadas dedicou horas e horas cada día á causa da dignifi- literaria centrada, esencialmente, no estudo e no cultivo do éxito, o que case é un milagre. güística. cación e da promoción do Idioma, desde agora mesmo, el, idioma galego, e composta estatutariamente, por estudosos que nunca dorme, dedicaralle as vinte e catro horas de cada da Lingua (gramáticos, lexicógrafos, sociolingüistas...), O compromiso de Xosé González coa Lingua non é só coa Cando se escriba a gran monografía que Xosé González día. Tampouco é un xogo, pola miña parte, dicir que o Pepe por creadores nesa Lingua (poetas, narradores...) ou estu- súa normalización —o Pepe é político, como en 1969— se- merece, hai que situar, na súa primeira gran formación, o non dorme, pois sabido é que en soños maquina, trama e dosos do feito literario (historiadores e críticos da Literatu- nón coa causa da súa propiedade e da súa corrección. En nome preclaro do P. Xaime Seixas (1915-1994), xesuíta proxecta accións que, xa esperto, traduce en feitos. ra). Daquela, o que os académicos desestimaron foi o perfil 2007 andaba alporizado coas xentes que dicían “pan i viño” que non sei se foi profesor seu no Colexio que a Compañía da candidatura non o labor e os méritos do candidato Xosé (os tristemente famosos “éfobos”), e foi nese ano cando reu- ten en Vigo. Fose ou non alumno, cónstame que, fóra da Hoxe por hoxe, para achegármonos á vida de Xosé Gonzá- González. niu en Lestrove (en Lestrove!) un areópago de enxebristas igrexa, o pensamento e as palabras do P. Seixas influíron lez Martínez —á vida e obra— contamos co presente volume, nos que había desde xenerais galegos do Exército español a que é un volume de homenaxe escrito por voces amigas. notablemente naquel “rapaz” tan inquedo para a causa so- Pero o Pepe de Redondela, de seu indesmaiable, seguiu á algún filólogo de esquerdas. Eu redactei e lin —a pedimen- Sempre foron así os libros de homenaxe dentro e fóra das cial e para a lingüística. Xa aquí, non podo subtraerme a súa prédica e a súa praxe normalizadoras. Había tempo que to do Pepe— un manifesto en favor do verdadeiro fonema nosas fronteiras. Pero a extraordinaria personalidade do relatar un episodio acaecido o 3 de abril de 1968 na igrexa non militaba en ningún partido: en realidade, había tempo copulativo (pan e viño”), e nin así. O nome da proclama homenaxeado e a portentosa realidade dos seus traballos e viguesa de San José Obrero, na que o P.