To Theo van Gogh. The Hague, on or about Saturday, 21 April 1883. on or about Saturday, 21 April 1883 Metadata Source status: Original manuscript Location: Amsterdam, Van Gogh Museum, inv. no. b303 V/1962 Date: The letter comes after letter 336 of on or about Wednesday, 11 April 1883 because Theo must have responded to Vincents remarks about the widow of Frans Soek and her mother in letter 336. Since Vincent says thanks for the money received, it must be assumed that this was the next remittance, that of 20 April. We therefore date the letter on or about Saturday, 21 April 1883. Additional: Original [1r:1] Waarde Theo, Dank voor Uw schrijven, dank voor het ingeslotene. Uw brief las ik met veel belangstelling. Ik ben blij dat gij juist inziet van welken kant waarschijnlijk moeielijkheden zullen komen. N.l. dat zonder t expres te doen vrouwen als bij S.1 (ge zegt teregt ze echter op zich zelf goed zijn) weinig voorzigtig zijn in wat ze zeggen enz. Als ge met een woord spreekt over eene relatie tusschen Uw patient & hare eigene moeder2 zoo is dat iets waar ik U ook niet mede feliciteer. Ik vrees aan die band zal zij menigmaal achteruit getrokken worden als gij haar vruitgang zoekt te bewerken. Alleen het is niets ongewoons. Het is echter wel eene treurige gedachte dat iets als eene relatie tusschen moeder en dochter een donkeren kant kan hebben. Zoo dat een man die licht liefheeft en het zoekt er fataal door gedwarsboomd kan worden. Door den invloed van 1 The widow Soek and her mother; cf. letter 336, n. 14. 2 Neither Marie3 nor her mother has been identified. 1 2 To Theo van Gogh. The Hague, on or about Saturday, 21 April 1883. moeder en den omgang met vriendinnen misschien meer dan door iets anders komt er in de vrouwen soms iets wat men retrograde noemt4 en hervormingen in denken en doen soms noodig en dringend noodig belemmerd. Ik ben er blij om dat gij met regt voorziet wat misschien U te wachten staat van dien kant maar ik ben er niet blij om dat dit U niet bespaard werd was de vrouw geheel van haar familie af, gij zoudt minder bezwaren in de toekomst te wachten hebben geloof ik.[1v:2] En de moeielijkheid ligt juist daarin dat men onmogelijk precies berekenen kan in welken vorm de bezwaren zullen komen en bij t nemen van voorzorgsmaatregelen soms denken moet, ja maar t kan best zijn ik precies tegenovergestelde manoeuvres zal moeten doen. Er is ergens in eene voorrede van Zola een woord, ik meen in dezen vorm, Ces femmes ne sont cependant pas mauvaises, limpossibilit dune vie droite dans les commrages et les mdisances des faubourgs est la cause de leurs fautes & de leurs chtes. 6 Als er zooveel ontwikkeling in de vrouw is dat in gedachten en begrippen zij U volgen kan en dus in Uw gemoedsleven deelen kan, zoo wordt dat een sterke band die veel bezwaren neutraliseert. In het aanknoopen van relaties met haar familie zou ik meenen t bezwaar te voorzien was dat men daardoor soms in t officieele vervalt (de lui nemen t z op soms, zeer indiscreet) waar men meer priv en niet officieel t bedoeld had. Doen & zwijgen zijn niet de bedoelingen van iedereen en sommige oudere & wijzere familieleden vervallen zoo ligt in t lawaaimaken dat men er spijt van hebben kan hen gesproken te hebben. Juist ook omdat zij t niet laten kunnen te intrigueeren en [1v:3] enfin het zijn waarschijnlijk wolven . 8 Ik wou we niet zoo ver van elkaar waren. ik schreef U gisteren meer uitvoerig over sommige moeielijkheden waarmee misschien gij binnenkort te maken zult hebben maar het is t gevoel dat ik zelf ook niet weet soms hoe er door te komen dat me terughield van te schrijven. 9 Bovendien ik heb t vertrouwen dat liefde waar ze opregt is 4 Van Gogh is referring here to Michelet5. In Lamour he wrote of the married woman: she is almost always brought up by her mother to have reactionary ideas (presque toujours elle est leve par sa mre dans les penses rtrogrades) (Michelet, Lamour, p. 167). There is a similar passage in La femme on the danger that a woman can lapse into a reactionary past (pass rtrograde). She hinders the progress of her husband, who is stifled by the old family home (le vieux foyer de famille) (Michelet 1863, pp. 12-13). Van Gogh expresses this view in similar phrasing in letter 349. 6 Van Gogh is referring here to the following passage from the Prface to Zola7s Lassommoir , dated 1 January 1877: We must by no means conclude that the people in its entirety is bad, because my characters are not bad, they are merely ignorant, and ruined by the world of harsh toil and misery in which they live. (Il ne faut point conclure que le peuple tout entier est mauvais, car mes personnages ne sont pas mauvais, ils ne sont quignorants et gts par le milieu de rude besogne et de misre o ils vivent). See Zola 1960-1967, vol. 2, p. 374. Also quoted in letter 379. For the novel, see letter 338, n. 12. 8 Possibly an allusion to Homo homini lupus (Man is like a wolf to his fellow man); after Plautus, Asinaria, 495. 9 Van Gogh appears in view also of ll. 62-63 to mean that he had started a letter but did not send it. To Theo van Gogh. The Hague, on or about Saturday, 21 April 1883. 3 niet vergaat, althans dan niet waar tegelijk men met rede handelt. Toch, ik zou dat ook weer willen doorschrappen omdat het niet juist is. want liefde kan betrekkelijk wel degelijk vergaan doch er is iets van een kracht van renaissance in de liefde. Ce que lhomme tue , Dieu le ressucite . 10 V.d. Weele was weer eens bij me. Misschien kom ik door hem in kennnis met Piet vd. Velden dien ge zeker wel kent uit zijn boeren- en visschersfiguren.12 Ik heb v.d. V. ns ontmoet en hij maakte toen een goede impressie op mij, ik dacht aan t figuur van Felix Holt de radicaal, van Eliott.14 Er is iets breeds en ruws in hem dat mij zeer bevalt iets van het ruwe van torchon. Een man die de beschaving blijkbaar niet zoekt in uiterlijke dingen doch inwendig veel verder is, veel veel veel verder dan de meesten. Enfin hij is een echt artist en ik wou ik hem kende want ik zou hem vertrouwen en ik weet zeker ik van hem zou leeren. En ook al komt het niet door v.d. Weele, zou t niet onmogelijk zijn ik hem eens tegen t lijf liep. Rappard zou verl. Maandag bij me gekomen zijn. toen werd zijne zuster16 ziek, schreef hij, en kon hij weer niet. Misschien komt hij deze week. Nu, tegenwoordig is er geen teekening meer waar ik niet met t penseel in werk met de drukinkt. Ik moet U wel zeggen dat ik wel wat gegeneerd ben in mijn beurs. dit is zeer zeker niet Uw schuld maar t is mijn schuld ook niet. hoe ik ook bereken, ik kan niet meer bezuinigen. [1r:4] en voor t uitvoeren van sommige plannen zou ik meer moeten hebben dan ik over beschikken kan. Begon ik er aan, ik zou moeten blijven steken. Maar t is wel eens iets melankolieks als men denkt, dit of dat zou ik zoo en zoo kunnen maken, en te stuiten op de kosten. Er blijft dan een onvoldane energie in iemand die men zou wenschen niet te behoeven in zich op te sluiten. Toch zeg ik het niet om te klagen ik ben dankbaar ik, zij t niet zoo krachtig als ik zou willen, vorderen kan. Maar de Engelschen zeggen wel eens, Time is money, en ik denk soms onwillekeurig het hard is tijd te zien voorbijgaan waarin dit of dat reeds had kunnen gedaan worden als ik de middelen gehad had. Gij zult begrijpen wat ik bedoel, ik zou meer willen kunnen besteden nog, en aan model en aan 10 Borrowed from Victor Hugo11, Les misrables , vol. 1, book 1, chapter 4: He whom man kills, God brings back to life; he whom the brothers drive away, find the Father (Celui que lhomme tue, Dieu le ressuscite; celui que les frres chassent retrouve le Pre). See Hugo 1951, p. 41. 12 Pieter van der Velden13 worked in Wassenaar and The Hague between 1875 and 1888 (see Scheen 1981). 14 For the protagonist of George Eliot15s novel Felix Holt, the radical , see letter 66, n. 1. 16 Wilhelmina Elisabeth van Rappard17. 4 To Theo van Gogh. The Hague, on or about Saturday, 21 April 1883. schilderbehoeften. Al verkoop ik geen een van mijn studies, toch zijn ze geloof ik waard wat zij aan verschotten18 kosten. Het atelier is zoo veel beter en bruikbaarder geworden doch ik heb slechts stoom genoeg voor half speed en zou full speed willen gaan. Nog eens, ik zeg het niet om te klagen, ook niet omdat ik U tot grootere opofferingen zou willen dringen, gij zijt eigentlijk zelf ook boven uw kracht belast. Maar tot explicatie en om mijn hart eens lucht te geven. Want ge begrijpt dat ik soms zware zorg heb. Enfin roeien met die riemen die er zijn en de dingen die we niet vertillen kunnen met kracht ondermijnen door geduld. Deze week teekende ik een paar liggende figuren, 19 ik zal wel eens figuren van lijken of zieken noodig hebben, zoowel mannen als vrouwen.