DE AM IGOS DO CAM IÑO DE SANTIAGO Director: *PRESIDENTE: Antón Pombo Rodríguez Antón Pombo Rodríguez Redacción: *VICEPRESIDENTE (C. Francés) Jose Antonio de la Riera Constantino Chao Mata Mario Clavell Blanch *SECRETARIA: Manuel Vilar Álvarez Constantino Chao Mata Inés Iglesias Amorín Corresponsais: *TESOUREIRO: Victor Salvador (Minho) Enrique Fontenla Insua Ana Belén de los Toyos (Asturias) *VOCAL1º (Santiago I): Isabel Micó Feliz (León) Carmen Pugliese Fotografía da Port a d a : Mario Clavell Blanch (Navarra-La Rioja) “Cara o Cebreiro” Jacques Janvier *VOCAL2º (Santiago II): Laurie Dennett (Gran Bretaña) 2º Premio do Concurso fotográfico Jaime Bouza López Meh Höpel (Alemania) (Detalle) Teresa Márquez (Argentina) *VOCAL3º (C. Portugués I): Fotografías: José Antonio de la Riera Colaboradores: Premios do 3º Concurso da Luis Torcida García AGACS *VOCAL4º (C. Portugués II): Laureano Victor García Díez Manuel González Vicente Manolo Vilar Rafael Higgs Estanqueiro Eduardo Lezcano del Río Tino Chao *VOCAL5º (C. Ourense I): Amelia García Portillo Teresa Márquez Robert Plötz Meh Höpel Xosé Antón Quintas Jean-Claude Benazet Carmen Pugliese *VOCAL6º (C. Inglés): José Miguel Burgui Ongay Isabel Micó Feliz Rosa Vázquez Antonio Leira Piñeiro Francisco José Torres Sampaio Antón Pombo Rodríguez *VOCAL7º (C. Fisterra): Moncho Trigo José Antonio Ortiz D e b u x o s : Manolo Vilar Álvarez Rosa Vázquez Santos Andrés de Herrera *VOCAL8º (Madrid): Francisco Singul Mariano de Souza Susana Gago Rodríguez Mariano de Souza Pilar Morata Deseño e Maquetación: *VOCAL9º (páxina web): Leo Ridano Sieira Deseño Rosa Mª Sánchez Martínez Enderezo do Boletín: Rúa Juan Canalejo, 39 A, 4º dta. 15003 A Coruña Depósito Legal: C-1.182/99 Enderezo da Asociación: Rúa da Acibechería, 31 esq. 15704 Santiago de Compostela S U M A R I O 3-4- EDITOR I A L 5- ¡AH DEL CA M I N O ! 87-97 Á BEIRADO CAMIÑO 6-17 AS O C I A C I Ó N 98-99- GLOSAANOTICIAS XACOBEAS 18- FEDERACIÓN 100-101- DESGLOSAS XACOBEAS 19- OUTRAS AS O C I A C I Ó N S 102-107- CRÍTICA BI B L I O G R Á F I C A 20-26- CAMIÑOS 108- NOTICIAS 27-32- II CONCURSO DE RELATOS 10 9 - 1 10- ÚLTI M AH O R A 83-86- SUPLEMENTO ESPECIAL 10º AN I- 111- 10º- ANIVERSARIO DA AS O C I A C I Ó N . VE R S A R I O Actividades prevista ata fin de ano Editorial 1100 AAnnooss nnoonn ssoonn Antón Pombo Rodríguez nnaaddaa…… Presidente da AGACS Parece que foi onte cando un grupo de persoas, desenvolvidos por pequenos grupos. Para que a idea vencelladas dun ou doutro xeito ó Camiño de agromara prescindimos do marco provincial, unha Santiago, decidiu xuntarse en Sobrado dos Monxes visión absurda cando estamos na terra en que tódo- para funda-la Asociación que hoxe témo-la honra de los camiños conflúen na súa meta, e procurando presidir. Dez anos son moitos se considerámo-las supera-los intereses de parroquias, vilas, concellos, aceleradas transformacións que afectaron e están a comarcas ou provincias, apostamos polo marco afectar ós itinerarios xacobeos e maila peregrinaxe máis amplo e lóxico. Por outra banda, quixemos de nesta fase da súa particular e longa historia, pero contado participarmos en tódolos organismos e poucos cando contemplámo-la realidade e actua- foros que trataran o Camiño coma unha unidade, ción doutros colectivos semellantes ó noso. Os ami- cando menos desde os Pirineos a Compostela, e por gos de París e Francia, reunidos na sociedade deca- elo solicitámo-lo ingreso na Federación Española na entre as xacobeas, xa entraron na plena madurez de Asociacións de Amigos do Camiño. con 52 anos de existencia, e conseguiron os lourei- ros do Premio Elías Valiña ó cumpri-los cincuenta. Con esa vontade foi fundada a AGACS non para E que dicir da asociación de Estella, que xa consu- dividir, senón para xuntar a tódolos amigos galegos me os últimos meses da súa xuventude (31 anos). A do Camiño respectando os intereses dos grupos que Galega tamén é máis nova cá meirande parte das desenvolvían a súa actividade a prol de cada unha asociacións españolas do Camiño Francés, moitas das rutas, sen darmos preferencia a ningunha a non delas creadas na década dos 80. Emporiso, cabe se-lo Camiño Francés que a todos nos fixera pere- lembrarnos que a nosa andaina escomezou algún grinos. Deste xeito, e por existiren xa varias asocia- tempo antes, pois varios dos actuais socios e direc- cións en Lugo, continuamos a traballar no resto de tivos xa tiñamos participado na fundación e activi- Galicia e creámo-las seccións do Camiño Francés, dades da Asociación de Amigos do Camiño de Inglés, Portugués, Ourensán e de Fisterra-Muxía. Santiago da Provincia da Coruña. Aquela encetara Hoxe seguen a funcionar todas elas, se ben no inte- a súa curta traxectoria por mor dos desvelos de D. rim naceron outras asociacións específicas, caso da Elías Valiña, que deste xeito conseguía completa-lo titulada da Vía da Prata, a partir do noso seo. As res- mapa asociativo, un anceio persoal, do Camiño tantes asociacións galegas, así as locais de Ribadeo Francés. Recordamos hoxe con cariño a D. Angel e Pontevedra, a do Camiño Primitivo ou a provin- Rodríguez González, presidente daquela asocia- cial de Lugo, por cita-las que manteñen unha activi- ción, coma unha das figuras máis salientables do dade máis regular, seguen actuando, pero á AGACS rexurdir xacobeo tanto polas súas aportacións cien- coubolle a honra de se-la única representante, na tíficas (como titular de Historia Medieval da compaña dos Amigos dos Pazos, que foi convidada Universidade de Santiago e colaborador asiduo nas a participar decote en reunións estatais e internacio- célebres semanas de Estella) coma polo seu trato nais, formando na actualidade parte da Xunta sempre agradable e mailo seu talante servicial. Directiva da Federación Española e mantendo con- Retomando o fío da crónica, cabe referir que trala tactos periódicos con asociacións de Portugal, desaparición da asociación coruñesa nos sentemos algunhas delas fundadas por contaxio do noso entu- dignos herdeiros do seu traballo, remontándonos así siasmo, Francia, Italia, Alemania, Inglaterra, Brasil, ás orixes, digamos ‘apostólicas’, do movemento EE.UU., etc. A nosa especial relación co Camiño asociativo xacobeo. Portugués, asemade, queda patente pola presencia dun vocal da Asociación de Valença do Minho na Galicia, país tradicionalmente moi individualis- nosa directiva. ta, de miras un tanto curtas e sempre disposto a resolve-las súas liortas e divisións internas rifando Foron dez anos de intensa actividade. Desde as localmente con grande crueza e balbordo era mere- barricadas do Monxoi ata o Congreso Internacional cente, cando menos no eido xacobeo, dunha grande por nos coorganizado na comarca de Fisterra, da asociación que agregara tódolos esforzos ata entón ledicia de colaborarmos activamente coa Xunta na 3 Editorial recuperación do camiño do Val do Ouribio á insen- sata e paifoca actuación do alcalde de Samos estra- gandoo, das pescudas entre as silveiras para defini- la traza histórica do Camiño Portugués, da vía ourensá ou da prolongación a Fisterra á satisfacción de vermos recuperadas estas rutas coa súa sinaliza- ción, albergues e, sobre todo, cada día maior núme- ro de peregrinos. Tanta era a necesidade de estudiar, delimitar, sinalizar e promociona-los mal chamados ‘itinera- rios secundarios’, que a AGACS empregou a prác- tica totalidade das súas enerxías en conseguilo durante moito tempo. Manolo Grueiro foi o alma mater da resurreción do Camiño Inglés entre Neda políticos na procura dos votos, nunca estamos satis- e Compostela, Alfredo Jeremías e Jose Antonio de feitos co conseguido e sempre pretendemos marcar la Riera fixeron outro tanto, coa axuda dun impor- novos obxectivos a prol dun beneficio dos camiños tante grupo de amigos, no Camiño Portugués, e non e dos peregrinos. É por elo que non imos acougar contentos co inmenso traballo realizado en Galicia, adurmiñados na obra realizada, senón insistirmos en do que conservamos unha monumental memoria conserva-lo entusiasmo que nos permita seguir documental e de campo de máis de 1.000 páxinas, aportando o noso grao de area a este contradictorio entraron en Portugal para conxura-lo absurdo dun rexurdimento xacobeo. itinerario lusitano que parecía principiar en Tui. No camiño ourensán quen pode esquece-lo entusiasmo Debémonos ó Camiño, e non ás compoñendas e do noso primeiro presidente, hoxe presidente de intereses coxunturais, e neste senso imos tentar dar honra, D. Elixio Rivas, que contou con colaborado- cumprimento ós estatutos máis aló dun formalismo res tan asiduos como Aser Oscar Sánchez ou Xose folclorista e falto de compromiso. En consecuencia, Antón Quintas. E na prolongación a Fisterra tentou continuaremos a ser críticos co que cremos está mal face-lo propio o que escribe, por fortuna coa axuda feito, sobre todo nunha época en que moitas bocas de moitos dos citados, da asociación Neria e, nos se enchen periodicamente, sobre todo cando se últimos anos, de Manolo Vilar e Ernesto Insua. achega o Ano Santo, de xacobeismo fátuo e oportu- Nesta sinxela homenaxe tampouco podemos esque- nista. Cómpre defender valores asumidos pola mei- cer a outros socios e directivos de longo percorrido, rande parte dos peregrinos: así a consideración así Mario Clavell ou Paco Singul (ambolos dous patrimonial dos itinerarios xacobeos máis aló dos desde os inicios da asociación coruñesa), Mariel conxuntos históricos ou monumentos aillados que Larriba (que foi vicepresidenta e se volcou na orga- os xalonan; o carácter tradicional da peregrinación nización do V Congreso Internacional), Juan Yáñez, fronte ós que pretenden convertela nunha ‘romaría Jaime Bouza, Toni Crespo, Inés Iglesias, Enrique laica’ ou aventura sendeirista; unha acollida que Fontenla, ó noso fotógrafo oficial Manuel González emule a que se dispensou desinteresadamente ó Vicente, que soupo capta-las mellores imaxes da longo dos séculos, desde hospitais sostidos pola humanidade e os traballos desenvolvidos por nos no Igrexa, o poder civil ou particulares, e distante do Camiño, e a todos aqueloutros que traballaron afán de lucro dos que pretenden secularizar e ‘turis- desinteresadamente para esta asociación.