Bangor University DOETHUR MEWN ATHRONIAETH Teledu 'Da'? Ystyriaethau golygyddol wrth greu cynyrchiadau dogfen am y celfyddydau i S4C. Ellis, Geraint Award date: 2020 Awarding institution: Bangor University Link to publication General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ? Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Download date: 30. Sep. 2021 TELEDU ‘DA’? YSTYRIAETHAU GOLYGYDDOL WRTH GREU CYNYRCHIADAU DOGFEN AM Y CELFYDDYDAU I S4C. GERAINT ELLIS Cyflwyniad PhD i Brifysgol Bangor Awst 2020 1 Crynodeb Astudiaeth yw hon o ddetholiad o raglenni dogfen am y celfyddydau a gynhyrchwyd gan Gwmni Da i S4C tra bûm yn gweithio fel cynhyrchydd i’r cwmni teledu annibynnol o Gaernarfon rhwng 2002 a 2012. Maent yn ymdrin ag amrywiaeth o destunau celfyddydol, mewn meysydd sydd yn cynnwys celf, cerddoriaeth a llenyddiaeth, a’r thema ganolog wrth eu dadansoddi yw’r cysylltiad rhwng ystyriaethau o safon a hygyrchedd o fy safbwynt i fel cynhyrchydd. Cynhyrchais nifer sylweddol o raglenni dogfen celfyddydol eraill, yn ogystal â nifer uwch o raglenni cylchgrawn a thrafod yn y maes hwn yn ystod fy nghyfnod gyda’r cwmni, ond dewiswyd y rhaglenni hyn gan fy mod naill ai wedi eu cyfarwyddo, yn ogystal â’u cynhyrchu, neu fy mod wedi bod yn rhagweithiol iawn yn greadigol, wrth gydweithio gyda chyfarwyddwr arall. Serch hynny, mae’r profiad o weithio ar y cynyrchiadau eraill a’r amodau diwydiannol cyffredinol yn berthnasol iawn fel cefndir i’r astudiaeth hon. Maent hefyd yn rhaglenni sydd yn amlygu’r dewisiadau amrywiol a wyneba cynhyrchydd sydd yn gweithio yn y maes hwn, ac yn arbennig y graddau y mae ffurf, thema ac arddull cynyrchiadau ym maes y celfyddydau yn adlewyrchu ystyriaethau sydd yn ymwneud â’r angen i barchu’r pwnc a cheisio denu cynulleidfa dda. Rhoddir sylw unigol i naw cynhyrchiad, ond trafodir tair ohonynt o fewn yr un bennod, sef y rhaglenni ym maes Hanes Celf a oedd wedi eu seilio ar waith ymchwil gan yr hanesydd celf, Peter Lord. Mae’r dadansoddiadau yn canolbwyntio ar agweddau megis strwythur y rhaglenni, y dull o gyflwyno, a gwerthoedd cynhyrchu cyffredinol. Rhoddir pwyslais cyson ar y berthynas rhwng ystyriaethau golygyddol a oedd yn ymwneud â fy nirnadaeth o ansawdd rhaglenni a’r dyhead i apelio at gynulleidfa mor eang â phosib ond heb elyniaethu’r gwylwyr hynny a oedd â diddordeb arbennig ym maes y celfyddydau. Cyflwynir y naw rhaglen fel rhan o’r astudiaeth ac fe’u hatodir mewn ffurf electronig gyda’r traethawd a ddilynir. 2 Datganiadau Yr wyf drwy hyn yn datgan mai canlyniad fy ymchwil fy hun yw’r traethawd ymchwil hwn, ag eithrio lle nodir yn wahanol. Caiff ffynonellau eraill eu cydnabod yng nghorff y traethawd a chan droednodiadau sydd yn rhoi cyfeiriadau eglur. Nid yw sylwedd y gwaith hwn wedi cael ei dderbyn o’r blaen ar gyfer unrhyw radd, ac nid yw’n cael ei gyflwyno ar y pryd mewn ymgeisiaeth am unrhyw radd oni bai ei fod, fel y cytunwyd gan y Brifysgol, am gymwysterau deuol cymeradwy. Cyflwynir y gwaith gyda chytundeb fy ngoruchwylwyr. 3 Diolchiadau Cyflwynir y gwaith gyda diolch arbennig i’r Athro Jerry Hunter am ei arweiniad a’i gefnogaeth gyson fel goruchwyliwr ac i Dr Eben Muse, yr is-oruchwyliwr, am ei gefnogaeth a’i anogaeth dros y saith mlynedd diwethaf. Un arall a fu’n gefnogol iawn yw’r Athro Gerwyn Wiliams, ac ’rwyf yn ddiolchgar iawn iddo yntau hefyd. Y mae’r diolch pennaf, fodd bynnag, i fy nheulu, ac yn arbennig i Gwenan, Gruff, Dafydd a Rhys am eu hamynedd a’u cefnogaeth, ynghyd â phopeth arall. Ni fyddai’r astudiaeth wedi bod yn bosib heblaw am y cyfraniadau gan yr holl gydweithwyr a gyfrannodd i’r rhaglenni hyn. Mawr yw fy niolch iddynt oll hefyd, ac yn arbennig i’r rhai hynny a gyfrannodd yn uniongyrchol i’r gwaith ymchwil hwn drwy gynnal sgyrsiau gwerthfawr a hynod ddifyr. Yr wyf yn ddiolchgar iawn hefyd i Marian Griffith a Mari Llwyd o Gwmni Da, Carys Evans o S4C, Emma Lile a Lona Wharton o BBC Cymru, a staff Llyfrgell Prifysgol Bangor a’r Llyfrgell Genedlaethol, am fy nghynorthwyo wrth gasglu deunydd, ac i fy nghydweithiwr, Huw Powell o Brifysgol Bangor, am ei gymorth yn creu fersiynau electronig o’r cynyrchiadau. 4 Tabl cynnwys Crynodeb 2 Datganiadau 3 Diolchiadau 4 Tabl cynnwys 5 Pennod 1: Cyflwyniad 10 1.1 Nod ac amcanion 10 1.2 Cefndir 12 1.3 Strwythur y drafodaeth 28 Pennod 2: Adolygiad llenyddiaeth 31 2.1 Cyflwyniad 31 2.2 Teledu fel cyfrwng 32 2.2.1 Darlledu gwasanaeth cyhoeddus a ‘dumbing down’ 32 2.2.2 Aestheteg teledu 37 2.2.3 Teledu ‘da’ 47 2.3 Cynhyrchu dogfen 57 2.4 Teledu a’r celfyddydau 71 2.5 Teledu Cymraeg a Chymreig 83 Pennod 3: Methodoleg 91 3.1 Cyflwyniad 91 3.2 Dulliau dadansoddi 93 3.3 Cyfweliadau 99 Pennod 4: Lleisiau Mewn Anialwch (2004) 104 4.1 Cyflwyniad 104 4.2 Y defnydd o enwogion 105 5 4.3 Marwolaeth Hugh Hughes 107 4.4 Cynnwys cyffredinol 109 4.5 Cyfraniadau cyffredinol 111 4.6 Archif 113 4.7 Crynodeb 114 Pennod 5: Pesda Roc (2005) 119 5.1 Cyflwyniad 119 5.2 Strwythur 119 5.3 Cyfweliadau 121 5.4 Elfennau coll 127 5.5 Dylanwad y comisiynydd 129 5.6 Marwolaeth Alan Edwards 131 5.7 Archif 132 5.8 Crynodeb 133 Pennod 6: Trioleg Peter Lord 136 6.1 Cyfrinach Merch Taliaris (2005) 136 6.1.1 Cyflwyniad 136 6.1.2 Elfennau ditectif a chywirdeb 138 6.1.3 Dull cyflwyno 142 6.1.4 Trosleisio 144 6.1.5 Strwythur a chyflymdra 147 6.2 Tro yn yr Yrfa: Stori Archie Rhys Griffiths (2006) 150 6.2.1 Cyflwyniad 150 6.2.2 Strwythur a chynnwys cyffredinol 152 6.2.3 Dull cyflwyno 157 6.2.4 Elfennau ditectif 158 6.2.5 Cerddoriaeth 161 6.2.6 Pwyslais ar gelf 162 6.2.7 Gwerthoedd cynhyrchu 164 6 6.3 Ar Drywydd Dic Aberdaron (2007) 168 6.3.1 Cyflwyniad 168 6.3.2 Y benddelw golledig 169 6.3.3 Ysgol Crud y Werin, amrywiaeth a chyfranogaeth 171 6.3.4 Strwythur 175 6.3.5 Elfennau ditectif 178 6.3.6 Y Dic Aberdaron cyfoes 180 6.3.7 Crynodeb 182 Pennod 7: Rhodri Jones: Yn Ôl (2006) 184 7.1 Cyflwyniad 184 7.2 Ffilmio’r daith 186 7.3 Elfennau gweledol 189 7.4 Gweithio gydag artistiaid 192 7.5 Cerddoriaeth 195 7.6 Cyfweliadau 197 7.7 Dull cyflwyno 199 7.8 Crynodeb 200 Pennod 8: Y Bêl Gelfydd (2008) 202 8.1 Cyflwyniad 202 8.2 Strwythur 204 8.3 Lleoliadau a gweithgareddau 206 8.4 Archif 209 8.5 Cyfranwyr 210 8.6 Malcolm Allen 211 8.7 Ioan Gruffudd 215 8.8 Crynodeb 215 Pennod 9: Pobl y Ffin (2011) 218 9.1 Cyflwyniad 218 9.2 Cyfranwyr 220 7 9.3 Strwythur 222 9.4 Gweithio gyda chyfarwyddwr 224 9.5 Amrywiaeth weledol 225 9.6 Dim troslais 227 9.7 Crynodeb 229 Pennod 10: Celfyddyd Glain (2011) 232 10.1 Cyflwyniad 232 10.2 Cynnwys cyffredinol 233 10.3 Cyfranwyr 234 10.4 Elfennau gweledol 237 10.5 Elfennau sain 242 10.6 Dull cyflwyno 243 10.7 Crynodeb 244 Pennod 11: Casgliadau 245 11.1 Hyd y rhaglenni 245 11.2 Amser i ‘ddarganfod’ y stori 249 11.3 Sylwadau terfynol 253 Cyfeiriadaeth 265 Llyfryddiaeth ychwanegol 271 Atodiadau A. Cynyrchiadau (fersiynau electronig o’r naw rhaglen, yn y ffolder ‘Cynyrchiadau’ ar y cof bach a atodir) B. Cyfweliadau (copïau electronig o’r cyfweliadau a gynhaliwyd ar gyfer y gwaith ymchwil hwn, yn y ffolder ‘Cyfweliadau’ ar y cof bach a atodir) • Ifor ap Glyn & Dylan Huws (Caernarfon, 2/3/17) • Nici Beech (Caernarfon, 25/7/17) • Rhian Gibson (Caerdydd, 15/8/17) • Luned Aaron (Brynsiencyn, 1/2/18) 8 • Guto Williams (Bethel, 28/3/18) • Sion Aaron (Llandwrog, 3/4/18) • Gwion Hallam (Felinheli, 28/6/18) • Peter Lord (Cwm Rheidol, 9/7/18) • Gwyn Williams (Caernarfon, 27/7/18 & 7/9/18) • Aled Jenkins (Caerdydd, 11/8/18) • Wil Aaron (20/12/18) C. Clodrestrau’r rhaglenni 273 Ch. Detholiad o gynyrchiadau eraill 285 D. Detholiad o ddeunydd cynhyrchu 287 • Rhestr o rifynnau arbennig Sioe Gelf 2005 • Coeden deulu grwpiau Dyffryn Ogwen (Pesda Roc) • Cynllun bras i Cyfrinach Merch Taliaris • Sgript trosleisiau Cyfrinach Merch Taliaris • Neges ebost at Oriel y Glynn Vivian (Tro yn yr Yrfa) • Cynllun bras i Tro yn yr Yrfa • Cynllun ffilmio 31/7/06 (Tro yn yr Yrfa) • Rhestr o rifynnau arbennig Sioe Gelf 2007 • Amserlen ffilmio Ar Drywydd Dic Aberdaron 18/7 – 20/7/07 • Cynllun terfynol Ar Drywydd Dic Aberdaron • Amserlen ffilmio Y Bêl Gelfydd, 8/6/08 • Gohebiaeth ebost gyda’r PFA, Cymdeithas y Pêldroedwyr Proffesiynol (Y Bêl Gelfydd) • Cynllun ’Steddfod ar y Ffin (syniad a ddiystyriwyd o blaid Pobl y Ffin) • Gwybodaeth i gyfranwyr Pobl y Ffin • Gwybodaeth i Adran Gyflwyno S4C (Billings) ar gyfer Pobl y Ffin • Nodiadau ffimio ar gyfer 13/6/11 (Pobl y Ffin) • Gohebiaeth ffacs gyda Heddlu Paris (Celfyddyd Glain) Dd.