De verspreiding van de das in Vlaanderen : recente evoluties Koen Van Den Berge Jan Gouwy, Filip Berlengee Dirk Vansevenant Dassensymposium Provincie Vlaams-Brabant Leuven, 25 maart 2017 Foto : Norbert Huys Historiek Begin vorige eeuw nog – discontinu – voorkomend over geheel Vlaanderen Grotendeels uitgeroeid, zowel door actieve verdelging als via volksvermaak uitroeiing eerste driekwart vorige eeuw Foto Norbert Huys - Fennec Films Historische verspreiding 1885 – 1985 (rode stippen) Bron : Econnection 1990, aangevuld Historiek Vrij goed gedocumenteerd Relatief vroeg ‘beschermd’ ook burchten (!) (BVE 9 sept. 1992) Rode Lijst 1994 : ‘bedreigd’ Rode Liist 2014 : ‘kwetsbaar’ Vlaamse panda Regionale beschermingsplannen (Limburg, Vlaams-Brabant) Recent-verleden verspreidingsbeeld blauw = burchtareaal mogelijke dispersiebronnen Sinds ca. 1985 – en tot voor kort – permanent bezette burchten in Vlaanderen enkel bekend uit zuidelijk Limburg (d.i. Haspengouw en Voeren) Geen Natura-2000-soort maar wel Vlaams prioritaire soort Opvolging in kader van meetnetten : zuidelijk Limburg Herstel en rekolonisatie ? perifere uitbreiding burchtareaal : OK (klassiek, gekend) maar : ook verre dispersie over geheel Vlaanderen ! en : ook relictpopulaties ? ! Geen Natura-2000-soort maar wel Vlaams prioritaire soort Opvolging in kader van meetnetten : zuidelijk Limburg Herstel en rekolonisatie ? perifere uitbreiding burchtareaal : OK (klassiek, gekend) maar : ook verre dispersie over geheel Vlaanderen ! en : ook relictpopulaties ? ! INBO-Marternetwerk : integreren roofdierdata en inzamelen dode specimens Foto Patrick Decoster Sinds opstart in 1998 : ruim 900 (negenhonderd) dode dassen afkomstig uit Vlaanderen ingezameld en onderzocht (autopsie) Vertaling van een ‘waarneming’ naar populatiecontext : dispersie – zwerver – gevestigd Belang archivering en centralisering àlle waarnemingen : verschillende bronnen, verschillende zekerheden West-Vlaamse les… Verkeersslachtoffer E4O nabij Brugge : 1967 1982 1995 2008 (?) 2016 Zichtwaarneming zelfde gebied : 22 mei 2010 ? 15 juni 2014 ?! terreincontrole 03 juli 2014 !! Langjarig bezette burcht ! mét voortplanting gedeelde interesse… Marternetwerk : inzamelen dode ex. Data vanaf 1985 rood : zeker groen : waarschijnlijk blauw : mogelijk hol : onbepaald Data vanaf 1985 Zandhoven sept. 2009 rood : zeker groen : waarschijnlijk blauw : mogelijk hol : onbepaald Puzzelen in ruimte en tijd… BETROUWBAARHEID TYPE WAARNEMING DATUM FUSIEGEMEENTE BETROUWBAARHEID TYPE WAARNEMING DATUM FUSIEGEMEENTE Zeker Dood dier 17/11/1993 GEEL Zeker Verkeersslachtoffer 03/01/2006 BEERSE Waarschijnlijk Zichtwaarneming 1993 OUD-TURNHOUT Zeker Verkeersslachtoffer 05/10/2006 GEEL Waarschijnlijk Zichtwaarneming 08/1993 HERENTALS Mogelijk Dood dier 2006 BREDA Zeker Zichtwaarneming lente 1994 SCHILDE Mogelijk Dood dier 2006 BREDA Zeker Verkeersslachtoffer 03/09/1994 HERSELT Mogelijk Dood dier 25/02/2008 OLEN Waarschijnlijk Verkeersslachtoffer 11/05/1996 GROBBENDONK Zeker Zichtwaarneming 20/03/2008 LAAKDAL Waarschijnlijk Zichtwaarneming zomer 1995 MOL Zeker Dood dier 26/03/2008 ANTWERPEN Zeker Verkeersslachtoffer 22/07/1996 MOL Waarschijnlijk Dood dier 04/09/2008 ZANDHOVEN Zeker Dood dier 1997 of '98 GEEL Zeker Zichtwaarneming 25/03/2009 ANTWERPEN Onbepaald Verkeersslachtoffer voorjaar 1997 LILLE Waarschijnlijk Zichtwaarneming 05/04/2009 KASTERLEE Mogelijk Verkeersslachtoffer 13/06/1997 GEEL Onbepaald Etensresten 15/08/2009 RANST Zeker Verkeersslachtoffer zomer 1999 ARENDONK Zeker Verkeersslachtoffer 24/09/2009 ZANDHOVEN Zeker Verkeersslachtoffer zomer 1999 ARENDONK Zeker Verkeersslachtoffer 06/04/2010 MALLE Zeker Verkeersslachtoffer 14/02/2001 WESTERLO Zeker Verkeersslachtoffer 11/05/2010 TURNHOUT Zeker Dood dier 13/03/2001 ZANDHOVEN Zeker Verkeersslachtoffer 19/07/2010 LAAKDAL Waarschijnlijk Zichtwaarneming 01/11/2001 GEEL Waarschijnlijk Verkeersslachtoffer 28/11/2010 MALLE Mogelijk Zichtwaarneming 03/12/2001 HOVE Zeker Zichtwaarneming 22/04/2011 ST-KATELIJNE-WAVER Mogelijk Bezette burcht 02/11/2003 RIJKEVORSEL Onbepaald Verkeersslachtoffer 02/2012 SCHOTEN Waarschijnlijk Zichtwaarneming 05/06/2004 SCHILDE Zeker Zichtwaarneming 28/03/2012 SCHOTEN Zeker Verkeersslachtoffer 23/02/2005 BONHEIDEN Zeker Verkeersslachtoffer 06/06/2015 RANST Waarschijnlijk Zichtwaarneming 12/04/2005 HOOGSTRATEN Zeker Zichtwaarneming 05/2016 WUUSTWEZEL Zeker Verkeersslachtoffer 08/08/2005 MECHELEN Zeker Bezette burcht 06/2016 westelijke A'pse Kempen Puzzelen in ruimte en tijd… BETROUWBAARHEID TYPE WAARNEMING DATUM FUSIEGEMEENTE BETROUWBAARHEID TYPE WAARNEMING DATUM FUSIEGEMEENTE Zeker Dood dier 17/11/1993 GEEL Zeker Verkeersslachtoffer 03/01/2006 BEERSE Waarschijnlijk Zichtwaarneming 1993 OUD-TURNHOUT Zeker Verkeersslachtoffer 05/10/2006 GEEL Waarschijnlijk Zichtwaarneming 08/1993 HERENTALS Mogelijk Dood dier 2006 BREDA Zeker Zichtwaarneming lente 1994 SCHILDE Mogelijk Dood dier 2006 BREDA Zeker Verkeersslachtoffer 03/09/1994 HERSELT Mogelijk Dood dier 25/02/2008 OLEN Waarschijnlijk Verkeersslachtoffer 11/05/1996 GROBBENDONK Zeker Zichtwaarneming 20/03/2008 LAAKDAL Waarschijnlijk Zichtwaarneming zomer 1995 MOL Zeker Dood dier 26/03/2008 ANTWERPEN Zeker Verkeersslachtoffer 22/07/1996 MOL Waarschijnlijk Dood dier 04/09/2008 ZANDHOVEN Zeker Dood dier 1997 of '98 GEEL Zeker Zichtwaarneming 25/03/2009 ANTWERPEN voorjaar Onbepaald Verkeersslachtoffer LILLE Waarschijnlijk Zichtwaarneming 05/04/2009 KASTERLEE 1997 Mogelijk Verkeersslachtoffer 13/06/1997 GEEL Onbepaald Etensresten 15/08/2009 RANST Zeker Verkeersslachtoffer zomer 1999 ARENDONK Zeker Verkeersslachtoffer 24/09/2009 ZANDHOVEN Zeker Verkeersslachtoffer zomer 1999 ARENDONK Zeker Verkeersslachtoffer 06/04/2010 MALLE Zeker Verkeersslachtoffer 14/02/2001 WESTERLO Zeker Verkeersslachtoffer 11/05/2010 TURNHOUT Zeker Dood dier 13/03/2001 ZANDHOVEN Zeker Verkeersslachtoffer 19/07/2010 LAAKDAL Waarschijnlijk Zichtwaarneming 01/11/2001 GEEL Waarschijnlijk Verkeersslachtoffer 28/11/2010 MALLE Mogelijk Zichtwaarneming 03/12/2001 HOVE Zeker Zichtwaarneming 22/04/2011 ST-KATELIJNE-WAVER Mogelijk Bezette burcht 02/11/2003 RIJKEVORSEL Onbepaald Verkeersslachtoffer 02/2012 SCHOTEN Waarschijnlijk Zichtwaarneming 05/06/2004 SCHILDE Zeker Zichtwaarneming 28/03/2012 SCHOTEN Zeker Verkeersslachtoffer 23/02/2005 BONHEIDEN Zeker Verkeersslachtoffer 06/06/2015 RANST Waarschijnlijk Zichtwaarneming 12/04/2005 HOOGSTRATEN Zeker Zichtwaarneming 05/2016 WUUSTWEZEL Zeker Verkeersslachtoffer 08/08/2005 MECHELEN Zeker Bezette burcht 06/2016 westelijke A'pse Kempen Puzzelen in ruimte en tijd… BETROUWBAARHEID TYPE WAARNEMING DATUM FUSIEGEMEENTE BETROUWBAARHEID TYPE WAARNEMING DATUM FUSIEGEMEENTE Zeker Dood dier 17/11/1993 GEEL Zeker Verkeersslachtoffer 03/01/2006 BEERSE Waarschijnlijk Zichtwaarneming 1993 OUD-TURNHOUT Zeker Verkeersslachtoffer 05/10/2006 GEEL Waarschijnlijk Zichtwaarneming 08/1993 HERENTALS Mogelijk Dood dier 2006 BREDA Zeker Zichtwaarneming lente 1994 SCHILDE Mogelijk Dood dier 2006 BREDA Zeker Verkeersslachtoffer 03/09/1994 HERSELT Mogelijk Dood dier 25/02/2008 OLEN Waarschijnlijk Verkeersslachtoffer 11/05/1996 GROBBENDONK Zeker Zichtwaarneming 20/03/2008 LAAKDAL Waarschijnlijk Zichtwaarneming zomer 1995 MOL Zeker Dood dier 26/03/2008 ANTWERPEN Zeker Verkeersslachtoffer 22/07/1996 MOL Waarschijnlijk Dood dier 04/09/2008 ZANDHOVEN Zeker Dood dier 1997 of '98 GEEL Zeker Zichtwaarneming 25/03/2009 ANTWERPEN voorjaar Onbepaald Verkeersslachtoffer LILLE Waarschijnlijk Zichtwaarneming 05/04/2009 KASTERLEE 1997 Mogelijk Verkeersslachtoffer 13/06/1997 GEEL Onbepaald Etensresten 15/08/2009 RANST Zeker Verkeersslachtoffer zomer 1999 ARENDONK Zeker Verkeersslachtoffer 24/09/2009 ZANDHOVEN Zeker Verkeersslachtoffer zomer 1999 ARENDONK Zeker Verkeersslachtoffer 06/04/2010 MALLE Zeker Verkeersslachtoffer 14/02/2001 WESTERLO Zeker Verkeersslachtoffer 11/05/2010 TURNHOUT Zeker Dood dier 13/03/2001 ZANDHOVEN Zeker Verkeersslachtoffer 19/07/2010 LAAKDAL Waarschijnlijk Zichtwaarneming 01/11/2001 GEEL Waarschijnlijk Verkeersslachtoffer 28/11/2010 MALLE Mogelijk Zichtwaarneming 03/12/2001 HOVE Zeker Zichtwaarneming 22/04/2011 ST-KATELIJNE-WAVER Mogelijk Bezette burcht 02/11/2003 RIJKEVORSEL Onbepaald Verkeersslachtoffer 02/2012 SCHOTEN Waarschijnlijk Zichtwaarneming 05/06/2004 SCHILDE Zeker Zichtwaarneming 28/03/2012 SCHOTEN Zeker Verkeersslachtoffer 23/02/2005 BONHEIDEN Zeker Verkeersslachtoffer 06/06/2015 RANST Waarschijnlijk Zichtwaarneming 12/04/2005 HOOGSTRATEN Zeker Zichtwaarneming 05/2016 WUUSTWEZEL Zeker Verkeersslachtoffer 08/08/2005 MECHELEN Zeker Bezette burcht 06/2016 westelijke A'pse Kempen Puzzelen in ruimte en tijd… BETROUWBAARHEID TYPE WAARNEMING DATUM FUSIEGEMEENTE BETROUWBAARHEID TYPE WAARNEMING DATUM FUSIEGEMEENTE Zeker Dood dier 17/11/1993 GEEL Zeker Verkeersslachtoffer 03/01/2006 BEERSE Waarschijnlijk Zichtwaarneming 1993 OUD-TURNHOUT Zeker Verkeersslachtoffer 05/10/2006 GEEL Waarschijnlijk Zichtwaarneming 08/1993 HERENTALS Mogelijk Dood dier 2006 BREDA Zeker Zichtwaarneming lente 1994 SCHILDE Mogelijk Dood dier 2006 BREDA Zeker Verkeersslachtoffer 03/09/1994 HERSELT Mogelijk Dood dier 25/02/2008 OLEN Waarschijnlijk Verkeersslachtoffer 11/05/1996 GROBBENDONK Zeker Zichtwaarneming 20/03/2008 LAAKDAL Waarschijnlijk Zichtwaarneming zomer 1995 MOL Zeker Dood dier 26/03/2008 ANTWERPEN Zeker Verkeersslachtoffer 22/07/1996 MOL Waarschijnlijk Dood dier 04/09/2008 ZANDHOVEN Zeker Dood dier 1997 of '98 GEEL Zeker Zichtwaarneming 25/03/2009 ANTWERPEN Onbepaald Verkeersslachtoffer voorjaar 1997 LILLE Waarschijnlijk Zichtwaarneming