Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego „Çú çû÷ëèâîñòè êó ìîåè îò÷èçíå”: Tom pamiątkowy dedykowany Profesorowi Mikołajowi Timoszukowi Redakcja naukowa Nina BARSZCZEWSKA i Mikałaj CHAUSTOWICZ Warszawa 2017 2 Recenzenci: Jerzy GORDZIEJEW (Uniwersytet Jagielloński ) Liudmila SINKOVA (Białoruski Uniwersytet Państwowy ) Tatciana RAMZA ( Białoruski Uniwersytet Państwowy ) Beata SIWEK (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II ) Korekta tekstów w języku angielskim Angela E SPINOSA RUIZ Projekt graficzny okładki Paweł K URZA Na tylnej stronie okładki: Wojszki. Kaplica św. Michała Archanioła z 1865 r. Skład i łamanie Halina ŻARKO Publikacja dofinansowana przez Komitet Badań Naukowych © Copyright by Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego 2017 ISBN 978-83-60951-26-2 Wydawca: Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego ul. Szturmowa 4, 02-678 Warszawa tel. /fax (22) 55 34 244 http://www.kb.uw.edu.pl e-mail: [email protected] Druk i oprawa: SOWA Sp. z o.o. ul. Raszyńska 13, 05-500 Piaseczno tel. (22) 431-81-40; fax (22) 431-81-50 3 Spis treści 7 Biografia profesora Mikołaja Timoszuka 11 Wykaz osiągnięć w pracy naukowo-badawczej prof. UW dr hab. Mikołaj Timoszuka 17 Nina Barszczewska, Projekt Kulturowo-językowe dziedzictwo Podlasia: Główne założenia i wnioski 33 Аляксандр Баршчэўскі, Беларускія нацыянальныя і культурныя дзеячы ў асвятленні газеты „Раніца” 47 Ванда Бароўка, Металітаратурны код у творах пісьменнікаў Беларусі ХІХ стагоддзя 55 Мікола Хаўстовіч , BIEŁARUSSKAJA CHRESTOMATIJA Браніслава Эпімаха- Шыпілы: спроба новага прачытання 75 Lilia Citko , Z problematyki metodologiczno-badawczej języka zabytków piśmiennictwa zachodnioruskiego 83 Katarzyna Drozd , Narracja w utworze Siarhieja Hrachouskiego ТАКІЯ СІНІЯ СНЯГІ 97 Joanna Getka , Rola tekstów o charakterze religijnym w poznaniu żywego języka ruskojęzycznej ludności dawnej Rzeczypospolitej (na materiale tekstu ПОУЧЕНІЕ О С [ВЯ ]ТИХ ТАЙНАХ …, Uniów 1745) 111 Helena Głogowska , „Ja, jak pradstaŭnik biełaruskaha narodu...”: Działalność Fabiana Jeremicza w Sejmie II Rzeczypospolitej i w ruchu białoruskim 129 Юры Грыбоўскі , Узаемадачыненні паміж польскім і беларускім рухамі ў Латвіі (1920–1940) 157 Mirosław Jankowiak , Bałtyzmy leksykalne w gwarach białoruskich na Łotwie 167 Ірина Кононенко , Лексико-семантична структура прикметників у слов’янських мовах 181 Radosław Kaleta , Przegląd pomocy glottodydaktycznych do nauki języka białoruskiego jako obcego wydanych w latach 1973–2017 4 193 Witold Kołbuk, Two Faces of the Same Reality: Liquidation of Church Union in Belarus in 1839 According to Orthodox and Catholic Literature 207 Алесь Лозка , Традыцыйны вуснапаэтычны каляндар беларусаў і календары народаў свету 217 Ludmiła Łucewicz , Русская авторская исповедь как эго-документ 233 Алесь Макарэвіч , Сучасная беларускамоўная драматургія ў поль- скіх літаратуразнаўчых даследаваннях 245 Anna Rędzioch-Korkuz , Transmutacja jako podstawowy element w procesie przygotowania nadpisów operowych 257 Вольга Трацяк , Назвы населеных пунктаў, матываваныя лака- лізацыяй або канфігурацыяй мясцовасці ў прасторы (на прыкладах айконімаў польска-беларускага памежжа) 269 Іван Штэйнер , Гратэскнае ўспрыманне рэчаіснасці як дамі- нантны кампанент смеху ў беларускай і еўрапейскай саты- рычнай традыцыі 283 Ірына Агеева , Нацыянальная тоеснасць як траўма: на прыкладзе выбраных твораў сучаснай беларускай літаратуры 293 Марыля Хаўстовіч , Міфалогія старажытных народаў у мастац- кай творчасці і публіцыстыцы Вацлава Ластоўскага 305 Angela espinosa Ruiz , Асноўныя матывы паэзіі Міхася Стральцова 319 Angelika Peljak-Łapińska , Негацыя ў беларускім маўленні: праг- матычны пункт погляду 331 Anna Berenika Siwirska , Język białoruski jako symboliczny element współczesnej świadomości narodowej (na podstawie badań przeprowadzonych wśród mieszkańców Mińska w przedziale wiekowym 18–30 lat) 347 Filip Urbański , Rola prezydenta gen. Wojciecha Jaruzelskiego w kształ- towaniu polskiej polityki wobec Związku Radzieckiego 359 Informacja o autorach Çú çû÷ëèâîñòè êó ìîåè îò÷èçíå … prof. UW dr hab. Mikołaj Timoszuk Çú çû÷ëèâîñòè êó ìîåè îò÷èçíå … Biografia profesora Mikołaja Timoszuka Prof. UW dr hab. Mikołaj Timoszuk należy do grona wybitnych polskich rusycystów i białorutenistów. Jest znakomitym leksykologiem i leksy- kografem, badaczem socjolektów rosyjskich, przekładów literatury religijnej na język białoruski oraz wschodniosłowiańskich dialektów Białostocczyzny. Mikołaj Timoszuk urodził się 15.06.1944 r. w Wojszkach (woj. pod- laskie). Po ukończeniu III Liceum Ogólnokształcącego w Białymstoku został przyjęty na I rok studiów (kierunek – filologia rosyjska) na Wydziale Filolo- gicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Po II roku studiów w UW został skierowany na Uniwersytet Moskiewski im. M. Łomonosowa celem konty- nuowania nauki. Studia rusycystyczne ukończył w Moskwie w 1968 r. Po powrocie do kraju odbył roczny staż w Instytucie Rusycystyki UW. W następnym (1969) roku został zatrudniony na etacie asystenta, a po dwóch latach – na stanowisku starszego asystenta. W 1978 r. obronił pracę doktorską z zakresu słowotwórstwa rosyjskiego, napisaną pod kierunkiem prof. dra Przemysława Zwolińskiego. Rozprawę habilitacyjną o rosyjskich czasownikach onomatopeicznych przedłożył Radzie Wydziału Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej w 1995 r. W tym samym roku po kolokwium ha- bilitacyjnym na wniosek Rady Wydziału i po zatwierdzeniu tego wniosku przez Centralną Komisję Kwalifikacyjną uzyskał tytuł doktora habilitowanego. Prof. Mikołaj Timoszuk z Wydziałem Lingwistyki Stosowanej jest nie- przerwanie związany niemal od 50 lat. Od ukończenia studiów (tj. od 1968 roku) do września 2004 r. pracował w Zakładzie Języka Rosyjskiego Instytu- tu Rusycystyki UW (od 1.05.2000 na stanowisku profesora UW). Od września 2004 r. na własną prośbę został przeniesiony do Katedry Filologii Białorus- kiej (obecnie Katedra Białorutenistyki). Postawa naukowa prof. Mikołaja Timoszuka dowodzi nie tylko jego zaangażowania, oddania i pracowitości, lecz także elastyczności i wszech- stronności, dzięki którym z równym powodzeniem pełnił przez lata funkcje kierownicze na Wydziale Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszaw- skiego. W latach 1979–1982 był kierownikiem Zakładu Dydaktyki Języka Rosyjskiego, w latach 1991–2003 – kierownikiem Studium Zaocznego Filolo- gii Rosyjskiej, a w latach 2004–2009 – kierownikiem Katedry Białorute- nistyki. Wszystkie wspomniane funkcje wypełniał wzorowo i wprowadzał kierowane przez siebie jednostki na drogę dynamicznego rozwoju. Zainteresowania naukowe prof. Mikołaja Timoszuka dotyczą szero- kiego spektrum rusycystycznych i białorutenistycznych zagadnień języko- znawczych dotyczących historii i stanu współczesnego języków rosyjskiego 8 Nina Barszczewska i białoruskiego. Opublikowany dorobek naukowy liczy 95 pozycji. Między- narodowemu środowisku akademickiemu jest znany przede wszystkim jako autor przeszło 10 słowników, 2 książek i szeregu artykułów dotyczących zagadnień leksykografii, leksykologii, słowotwórstwa języka rosyjskiego oraz historii języka białoruskiego, lecz wspomniane publikacje nie stanowią całości jego wkładu w rozwój polskiej nauki. Obecnie prof. Mikołaj Timoszuk pracuje nad przekładami „Pisma Świę- tego” na współczesny język białoruski oraz studiuje język religijnych zabyt- ków staroukraińskich i starobiałoruskich. Wyniki swych badań prezentował na licznych międzynarodowych konferencjach oraz publikował je w różnych czasopismach naukowych (m. in. w „Studiach z Filologii Rosyjskiej i Sło- wiańskiej”, w tomach z serii „Studia Rossica” oraz „Acta Albaruthenica”). Prof. Mikołaj Timoszuk brał aktywny udział w projekcie naukowym Kulturowo-językowe dziedzictwo Podlasia realizowanym w Katedrze Biało- rutenistyki UW w latach 2013–2016 dzięki uzyskaniu grantu finansowanego w ramach programu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”. Opracował rozdział Wschodnio- słowiańskie gwary podlaskie do I tomu Kulturowo-językowe dziedzictwo Pod- lasia. Opis socjolingwistyczny regionu na tle uwarunkowań historycznych , w którym opisywany materiał przedstawił w trzech częściach: „część pierwsza ukazuje osobliwości fonetyczne i morfologiczne dialektu okają- cego, część druga prezentuje fonetykę i najważniejsze cechy morfologiczne w dialekcie akającym, natomiast ostatnia część omówienia jest poświęcona ogólnej charakterystyce słownictwa i jego przedstawieniu w słowniku sporządzonym dla całego regionu wschodniosłowiańskich gwar Białostoc- czyzny” (s. 154). Prof. Mikołaj Timoszuk jest współredaktorem naukowym 3-tomowego wydania Kulturowo-językowe dziedzictwo Podlasia. Prof. Mikołaj Timoszuk przez lata współpracował z Wydawnictwami Szkolnymi i Pedagogicznymi jako recenzent podręczników do nauki języka białoruskiego, a także pełnił funkcję redaktora działu rusycystycznego w periodyku Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli „Języki obce w szkole”, dzięki czemu można go nazwać jednym z promotorów nauczania języków wschodniosłowiańskich w Polsce. Opiniował również inne prace z zakresu lingwistyki i nauczania języków obcych. Przez wiele lat współ- redagował też czasopismo „Język Rosyjski”. Dzięki pełnej poświęcenia pracy redakcyjnej prof. Mikołaja Timoszuka polski świat naukowy od lat poznaje także kolejne tomy naukowego czasopisma białorutenistycznego „Acta Albaruthenica”. W okresie niemal 50-letniej pracy na Wydziale Lingwistyki Stosowanej UW prof. Mikołaj Timoszuk dał się poznać jako wyróżniający się organizator życia naukowego i doskonalenia procesu dydaktycznego.