Merenje, monitoring, menadžment i procena rizika od suvišnih unutrašnjih voda u jugoistočnoj Mađarskoj i severnoj Srbiji (korišdenjem daljinske detekcije i infrastrukture prostornih podataka) HUSRB/1002/121/088 AKCIONI PLAN ZA UPRAVLJANJE KORIŠDENJEM ZEMLJIŠTA U OPŠTINAMA SUBOTICA, KANJIŽA I NOVI KNEŽEVAC SA CILJEM ZAŠTITE OD POJAVE SUVIŠNIH UNUTRAŠNJIH VODA Univerzitet u Novom Sadu Prirodno-matematički fakultet Centar za prostorne informacije Vojvodine Merenje, monitoring, menadžment i procena rizika od suvišnih unutrašnjih voda u jugoistočnoj Mađarskoj i severnoj Srbiji (korišdenjem daljinske detekcije i infrastrukture prostornih podataka) HUSRB/1002/121/088 - AKCIONI PLAN ZA UPRAVLJANJE KORIŠDENJEM ZEMLJIŠTA U OPŠTINAMA SUBOTICA, KANJIŽA I NOVI KNEŽEVAC SA CILJEM ZAŠTITE OD POJAVE SUVIŠNIH UNUTRAŠNJIH VODA - Univerzitet u Novom Sadu Prirodno-matematički fakultet Centar za prostorne informacije Vojvodine Ovaj dokument je odštampan uz finansijsku podršku Evropske unije. Za sadržaj ovog dokumenta, je odgovoran isključivo Univerzitet u Segedinu i sadržaj ovog dokumenta ne odražava zvanično mišljenje Evropske unije i/ili Direktorata. NOVI SAD, 10. JANUAR 2014. 2 Measurement, monitoring, management and Risk assessment of inland Excess Water in South-East Hungary and North Serbia (Using remotely sensed data and spatial data infrastructure) HUSRB/1002/121/088 LAND USE MANAGEMENT ACTION PLAN FOR INLAND EXCESS WATER HAZARD MITIGATION IN THE SUBOTICA, KANJIŽA AND NOVI KNEŽEVAC MUNICIPALITIES (NORTHERN SERBIA) University of Novi Sad Faculty of Sciences Center for Spatial Information of Vojvodina SADRŽAJ 1. UVOD ....................................................................................................................................................... 5 2. CILJEVI AKCIONOG PLANA ....................................................................................................................... 6 3. PROSTORNI OBUHVAT AKCIONOG PLANA ............................................................................................. 8 4. GEOGRAFSKI USLOVI ZA POJAVU I UTICAJ SUVIŠNIH UNUTRAŠNJIH VODA NA PODRUČJU AKCIONOG PLANA .......................................................................................................................................................... 9 GEOMORFOLOŠKI ODNOSI ...................................................................................................................... 9 KLIMATSKE PRILIKE ................................................................................................................................ 11 HIDROLOŠKE KARAKTERISTIKE .............................................................................................................. 12 PEDOLOŠKE KARAKTERISTIKE ................................................................................................................ 13 DEMOGRAFSKE KARAKTERISTIKE .......................................................................................................... 15 5. ANALIZA POSTOJEDE PLANSKE DOKUMENTACIJE I MERA ZAŠTITE SA ASPEKTA POJAVE SUVIŠNIH UNUTRAŠNJIH VODA ................................................................................................................................. 17 Prostorni plan grada Subotica ............................................................................................................... 18 Prostorni plan OPŠTINE KANJIŽA ........................................................................................................... 19 Prostorni plan OPŠTINE NOVI KNEŽEVAC ............................................................................................. 20 5. AKCIONI PLAN ZA UPRAVLJANJE KORIŠDENJEM ZEMLJIŠTA ................................................................. 22 4 1. UVOD Suvišne unutrašnje vode predstavljaju pojavu podzemnih voda ili zadržavanja atmosferskih voda na topografskoj površini. U plavljenim i vodom prezasidenim zonama mogu prouzrokovati znatne štete i dovesti do brojnih društvenih i ekonomskih problema. U okviru projekta “Merenje, monitoring, menadžment i procena rizika od suvišnih unutrašnjih voda u jugoistočnoj Mađarskoj i severnoj Srbiji (korišdenjem daljinske detekcije i infrastrukture prostornih podataka)” Akronim: Meriexwa, sufinansiranim od strane Evropske Unije kroz IPA program prekogranične saradnje između Srbije i Mađarske, u periodu od 2012 do 2014 godine ispitivane su nove metode istraživanja pojave suvišnih unutrašnjih voda. Kroz saradnju Univerziteta u Segedinu i Univerziteta u Novom Sadu na prostoru AP Vojvodine i jugoistočne Mađarske vršen je monitoring pojave suvišnih unutrašnjih voda na prostoru AP Vojvodine i jugoistočne Mađarske. Istraživanjem je ustanovljena metodologija osmatranja i identifikacije plavljenih područja koja je primenjena na pograničnom pojasu na prostoru opština Subotica, Kanjiža i Novi Kneževac. U skladu sa definisanim dugoročnim ciljevima projekta MERIEXWA koji predviđaju poboljšanje uslova života stanovništva na istraživanom području izrađen je Akcioni plan za upravljanje korišdenjem zemljišta, kao sinteza rezultata projektnih aktivnosti. Cilj ove studije je da pruži relevantne informacije i smernice nadležnim instancama i stručnoj javnosti za sprečavanje i smanjenje šteta nastalih suvišnim unutrašnjim vodama. 5 2. CILJEVI AKCIONOG PLANA Ovim Akcionim planom se definišu smernice i preporuke za upravljanje korišdenjem zemljišta, sa ciljem zaštite i umanjenja negativnih posledica od pojave suvišnih unutrašnjih voda. Akcioni plan se bazira na rezultatima istraživanja sprovedenih u periodu od 2012 do 2014 godine, u okviru projekta MERIEXWA. Suvišne unutrašnje vode nastaju kao rezultat međusobnog dejstva brojnih prirodnih i antropogenih faktora, vrlo često uzrokujudi direktno i indirektno značajne ekonomske štete i niz društvenih problema. Štete koje izazivaju suvišne unutrašnje vode u Srbiji: . ometanje setve i žetve, onemogudavanjem pristupa poljoprivrednoj mehanizaciji na obrađivane površine . gubitak roda, oštedenja useva, vodnjaka i vinograda (pojava biljnih oboljenja usled oštedenja i povedane vlažnosti) . oštedenje kuda i građevina (poplavljivanje podrumskih objekata, pucanje i urušavanje zidova) . izlivanje otpadnih voda iz kanalizacionih sistema i zagađenje zemljišta . smetnje u saobradaju zbog plavljenja saobradajnica i oštedenja puteva usled sleganja terena. Planskim i racionalnim upravljanjem korišdenja zemljišta mogude je umanjiti posledice suvišnih unutrašnjih voda i uspostaviti održivi način privređivanja. Ciljevi akcionog plana su: . poboljšanje uslova života i privređivanja lokalnog stanovništva kroz smanjenje šteta nastalih suvišnim unutrašnjim vodama i kroz njihovo informisanje i edukaciju za uspešnije primenjivanje adaptivnih strategija. racionalnija organizacija namene prostora koja omogudava održivu eksploataciju prirodnih resursa . efikasnije pradenje pojave suvišnih unutrašnjih voda kao i tačnije i sveobuhvatnije i evidentiranje šteta nastalih njihovim dejstvom. 6 Elemente akcionog plana čine: . definisanje mera i aktivnosti za poboljšanje postojedih kapaciteta za neposrednu odbranu od pojave suvišnih unutrašnjih voda (drenažnih kanala detaljne kanalske mreže, kanala za odvodnjavanje osnovne kanalske mreže, crpnih stanica, akumulacija, jezera i drugih hidrotehničkih objekata) . predlaganje promene namene površina sa ciljem racionalnijeg i održivog korišdenja prostora . metodološke smernice za pradenje pojave suvišnih unutrašnjih voda, za bržu i efikasniju identifikaciju plavljenih i vodom prezasidenih područja . određivanje postupaka za prikupljanje podataka o nastalim štetama za potrebe statističke obrade i registra prirodnih nepogoda Republike Srbije. definisanje smernica za dalje proučavanje problema suvišnih unutrašnjih voda . formulacija osnovnih elemenata strategije informisanja i edukacije stručne i šire javnosti o problemu suvišnih unutrašnjih voda Osnovni preduslov za efikasnu borbu protiv negativnih efekata suvišnih unutrašnjih voda je dobro poznavanje prostorne komponente ovog prirodnog hazarda. Proučavanjem višegodišnjeg prostornog rasporeda područja plavljenih suvišnim unutrašnjim vodama i uslova njihovog pojavljivanja mogu se identifikovati najugroženije zone i preduzeti mere za sprečavanje i ublažavanje šteta koje se javljaju. Da bi se stekli svi uslovi za formulisanje i uspešnu implementaciju strategije odbrane od suvišnih unutrašnjih voda, potreban je vrlo visok stepen koordinacije između lokalnih i regionalnih vodoprivrednih organizacija, državnih institucija i lokalnog stanovništva. U tom smislu, ovaj Аkcioni plan daje preporuke za ceo ciklus odbrane od suvišnih unutrašnjih voda, od postavljanja osnova za formulaciju strategije odbrane i racionalne i planske organizacije prostora, do smernica za uspešnu i efektivnu primenu donetih mera. 7 3. PROSTORNI OBUHVAT AKCIONOG PLANA Područje na koje se akcioni plan odnosi se prostire na krajnjem severu Autonomne pokrajine Vojvodine, na severu Bačke i Banata, u pograničnoj oblasti Mađarske i Rumunije, i obuhvata teritorije opština Subotica, Kanjiža, Novi Kneževac. Ukupna površina ovog prostora je 1711 km2 od kojih 1007 km2 pripada administrativnom području Grada Subotica, 399 km2 Opštini Kanjiža i 305 km2 opštini Novi Kneževac. Na ovom prostoru, prema popisu stanovništva 2011, živi 178.166 stanovnika u 41 naseljenom mestu. Od ukupnog broja stanovnika tri opštine 141.554 (80 %) živi u 19 naselja u okviru administrativnog prostora Grada Subotice, u 13 naselja u opštini Kanjiža živi 25.343 stanovnika (14 %), i 11.269 u 9