VERKENNING SAMENWERKING VAN GEMEENTE ZALTBOMMEL Verkenning samenwerking van gemeente Zaltbommel Verkenning via scenario’s op strategisch, tactisch en operationeel niveau Rapport Gemeente Zaltbommel BMC oktober 2013 prof.dr. M.J.G.J.A. Boogers J.P.D. Trommelen MSc drs. R. Wever Correspondentienummer: AD-2310-65713 1/22 VERKENNING SAMENWERKING VAN GEMEENTE ZALTBOMMEL INHOUD MANAGEMENT SAMENVATTING 2 HOOFDSTUK 1 BLIK VERBREDEN VANUIT MAATSCHAPPELIJKE ORIËNTATIE 4 HOOFDSTUK 2 BEVINDINGEN OP BASIS VAN DE DESKRESEARCH 7 HOOFDSTUK 3 POSITIONERING VAN ZALTBOMMEL 9 HOOFDSTUK 4 DE SCENARIO’S OP INTERGEMEENTELIJK EN REGIONAAL NIVEAU 11 HOOFDSTUK 5 DE SCENARIO’S GETOETST 13 HOOFDSTUK 6 HOE NU VERDER? 17 BIJLAGE 1 ANALYSEKADER 18 BIJLAGE 2 BRONVERMELDING DESKRESEARCH 21 1/22 VERKENNING SAMENWERKING VAN GEMEENTE ZALTBOMMEL Managementsamenvatting Wat is er onderzocht? Hoofdstuk 1 Onder andere op operationeel niveau wordt de samenwerking al langere Vanuit de maatschappelijke oriëntatie zijn bij omliggende gemeenten de tijd verkend met de gemeente Maasdriel, mogelijkerwijs uitmondend in een mogelijkheden tot samenwerken onderzocht. Naast deskresearch zijn er bestuurlijke fusie. verkennende gesprekken gevoerd met de gemeenten: • Aalburg • ’s-Hertogenbosch Wat is de uitkomst van het verkennende onderzoek? • Gorinchem • Neerijnen Hoofdstuk 4 en 5 • Maasdriel • Woudrichem In het onderzoek is onderscheid gemaakt tussen twee schaalniveaus in • Lingewaal samenwerken: (1) op intergemeentelijk niveau (ambtelijke en bestuurlijke fusie-opties) en (2) op regionaal niveau (regionale samenwerkingsopties). De verkenning is geanalyseerd op basis van zes beoordelingscriteria: De verkenning heeft drie scenario’s opgeleverd: • Strategische opgaven • Robuustheid en toekomst- • Scenario Oost: ambtelijke en bestuurlijke fusie met Maasdriel in • Maatschappelijke oriëntatie bestendigheid Rivierenland. • Congruentie • Op- of afbouw van samen- • Scenario Zuid: ambtelijke fusie met Maasdriel in de regio • Politiek-bestuurlijk werkingsverbanden ’s-Hertogenbosch, om later op te gaan in de gemeente draagvlak ’s-Hertogenbosch. • Scenario West: Zaltbommel en Maasdriel sluiten zich aan bij ambtelijke Wat betekent dit op strategisch/tactisch/operationeel niveau? en bestuurlijke fusie van het Land van Altena en worden onderdeel van Hoofdstuk 2 en 3 de regio West-Brabant. De gemeente Zaltbommel kent een strategische oriëntatie in de Bommelerwaard en de gemeente Rivierenland. Er bestaan ook Uit de toetsing van deze scenario’s blijkt dat scenario Zuid de meeste mogelijkheden tot strategische samenwerking in de regio potenties heeft. Dit is gebaseerd op de analyse van de scenario’s aan de ’s-Hertogenbosch of West-Brabant. Op tactisch niveau worden gemeenten hand van de zes beoordelingscriteria. In dit scenario liggen omvangrijke voor de gedecentraliseerde opgaven geacht samenwerking te zoeken met stappen in het vooruitzicht, zoals het uittreden uit de Regio Rivierenland omliggende gemeenten. Dit gebeurt nu in de Regio Rivierenland. en uit de provincie Gelderland. Daarmee vergeleken is scenario Oost een stuk behoudender, maar niet zonder kwetsbaarheden die moeten worden 2/22 VERKENNING SAMENWERKING VAN GEMEENTE ZALTBOMMEL overwonnen om ook in de toekomst robuust te zijn en de strategische opgaven aan te kunnen. Scenario West betekent, net als scenario Zuid, het uitstappen uit het bestaande regionale samenwerkingsverband. Hoe nu verder? Hoofdstuk 6 Het onderzoek maakt duidelijk dat de omliggende gemeenten voornamelijk ‘met de rug naar Zaltbommel’ de samenwerking verkennen. De gemeente Maasdriel kiest daarentegen exclusief voor Zaltbommel. Aan de gemeente- raad van Zaltbommel ligt nu de vraag voor om koers te bepalen. 3/22 VERKENNING SAMENWERKING VAN GEMEENTE ZALTBOMMEL Hoofdstuk 1 Blik verbreden vanuit maatschappelijke oriëntatie Gemeente Zaltbommel oriënteert zich op haar toekomst De onderzoeksvraag luidt als volgt: Nieuwe maatschappelijke opgaven en nieuwe gemeentelijke taken vragen om een heroriëntatie op gemeentelijke samenwerking. Daarbij gaat het Met welke gemeente(n) kan Zaltbommel samenwerken op strategisch, niet alleen om de intensiteit van de samenwerking en het type taken tactisch en operationeel niveau en welke samenwerkingsmogelijkheden waarop wordt samengewerkt (operationeel, tactisch, strategisch), zijn het meest kansrijk? maar ook om de samenwerkingspartners. Bestaande samenwerkings- constructies – die in het verleden hun nut hebben bewezen – dienen te Het stappenplan: deskresearch en twee gespreksrondes worden aangevuld of misschien zelfs vervangen te worden door nieuwe Om de centrale vraag te beantwoorden zijn de volgende stappen samenwerkingsverbanden. ondernomen. Bij de behandeling van de kadernota heeft de gemeenteraad van Zaltbommel gevraagd om een onderzoek uit te voeren onder regie van de gemeenteraad naar de mogelijkheden voor (uitbouw van) samenwerking met de omliggende gemeenten van Zaltbommel op strategisch, tactisch en operationeel niveau, resulterend in een advies aan de raad over de langere termijn positionering van de gemeente Zaltbommel (tekst uit motie, d.d. 27 juni 2013). Daarbij worden niet alleen mogelijkheden verkend voor meer intensieve gemeentelijke samenwerking, ook ambtelijke en bestuurlijke fusie-opties staan open. In het kader van deze oriëntatie heeft de burgemeester van Zaltbommel verkennende gesprekken gevoerd met zijn ambtgenoten in Aalburg, Gorinchem, ’s-Hertogenbosch, Maasdriel, Neerijnen, Lingewaal en Woudrichem. 4/22 VERKENNING SAMENWERKING VAN GEMEENTE ZALTBOMMEL In de eerste en tweede gespreksronde is er met de volgende gemeenten De uitgangspunten voor de verkenning: wat bepaalt het succes van gesproken: samenwerking? 1 • Aalburg • ’s-Hertogenbosch Voor de verkenning van kansrijke opties voor de bestuurlijke ontwikkeling • Gorinchem • Neerijnen van Zaltbommel gelden een aantal globale randvoorwaarden. Deze • Maasdriel • Woudrichem randvoorwaarden hebben niet alleen te maken met de nieuwe opgaven • Lingewaal waarvoor Zaltbommel zich gesteld ziet, maar ook met landelijke beleidsontwikkelingen. Deze randvoorwaarden vormen het afwegings- De gesprekken hadden een verkennend en oriënterend karakter. In de kader voor de beoordeling van de verschillende bestuurlijke ontwikkelings- eerste gespreksronde is de aanleiding van het onderzoek toegelicht en scenario’s voor Zaltbommel. In een sessie met de stuurgroep (waarin is er gevraagd of de omliggende gemeente wilde deelnemen aan het alle fracties uit de gemeenteraad vertegenwoordigd waren) zijn deze onderzoek. Hierop is door de zeven omliggende gemeenten bevestigend beoordelingscriteria3 verder besproken. geantwoord. • Strategische opgaven: Deze eerste randvoorwaarde heeft betrekking op de strategische beleidsopgaven van Zaltbommel op ruimtelijk en De tweede gespreksronde was een verdiepend gesprek2 op basis van de economisch gebied. Waar liggen kansrijke ontwikkelingen en hoe vernomen situatie uit het eerste gesprek. De gesprekken hebben inzicht kan Zaltbommel daarbij aansluiten? Daarbij gaat het vooral om het gegeven in: vestigings- en leefklimaat en de verworteling in economische 1. de mogelijke raakvlakken op strategisch, tactisch en operationeel structuren. Zo is het voor Zaltbommel van belang dat zij als logistieke gebied; hotspot langs de A2 en A15 en aan de Waal is gesitueerd, hetgeen 2. de betekenis hiervan voor de bestuurlijke ontwikkeling (gemeentelijke zijn effect heeft op de economische oriëntatie. samenwerking, ambtelijke of bestuurlijke fusie); • Maatschappelijke oriëntatie: Afhankelijk van de sociale en 3. algemene oordelen en overwegingen ten aanzien van de positionering maatschappelijke oriëntatie van de inwoners zal de gemeente net als van Zaltbommel in de regio. haar sociale partners ook moeten aansluiten bij de maatschappelijke oriëntaties van de inwoners. Dat is vooral van belang voor de thema’s zorg, onderwijs, werk, cultuur en recreatie. 1 Eerste en tweede gespreksronde zijn gelijktijdig gevoerd. 3 2 De beoordelingscriteria zijn gebaseerd op het 6-d-model van Bernard (Aanpoten in de In de tweede gespreksronde is door de griffier en gemeentesecretaris van de gemeente polder; Burgemeesters in de veiligheidsregio, 2005) en het beleidskader voor gemeentelijke Zaltbommel gesproken met de omliggende 6 gemeenten. De gesprekspartners waren in herindelingen van minister Plasterk, juni 2013. wisselende samenstelling de burgemeester, griffier, gemeentesecretaris en/of overige collegeleden van de 6 gemeenten. 5/22 VERKENNING SAMENWERKING VAN GEMEENTE ZALTBOMMEL • Congruentie: Om samenwerking minder vrijblijvend te maken en bestuurlijke drukte te verminderen, dient te worden voorkomen dat voor iedere taak andere samenwerkingspartners worden gezocht. Voor de uitvoering van nieuwe gedecentraliseerde taken geldt de eis van congruentie en naar verwachting zal deze eis ook voor andere taken gaan gelden. • Politiek-bestuurlijk draagvlak: Het is van belang dat er bij partners draagvlak voor samenwerking is. Vanuit deze gedachte wordt in dit onderzoek allereerst een bestuurlijke verkenning uitgevoerd onder potentiële samenwerkingspartners. • Robuustheid en toekomstbestendigheid: De nieuwe bestuurlijke constellatie (samenwerking, ambtelijke en/of bestuurlijke fusie) moet berekend zijn op bestuurlijke ontwikkelingen en toekomstige beleidsopgaven. Verder is het ook van belang dat deze bestuurlijke constellatie voldoet aan de eisen die het kabinet (i.c. BZK) eraan stelt. Dit betekent bijvoorbeeld dat samenwerking tussen enkele gemeenten niet tot gevolg mag hebben dat een individuele