Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Academiejaar 2010-2011 'Je blies in je handen en er was muziek' Charlie 'Bird' Parker als symbool in de Nederlandstalige poëzie (1952-2011) Verhandeling voorgedragen aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het verkrijgen van de graad van Master in de taal- en letterkunde: Nederlands-Duits door Celine Lavrysen Promotor: prof. dr. Yves T’Sjoen Vakgroep Letterkunde Nederlands 1 Woord vooraf Hier eindigt voor mij deze scriptie, waar het voor u begint, beste lezer. Graag maak ik van de gelegenheid gebruik om enkele mensen te bedanken, die een belangrijke rol speelden in het ontstaansproces van deze scriptie. Een proces dat niet altijd even vlot liep als verhoopt, maar bovenal bijzonder leerrijk proces. Het eerste en voornaamste dankwoord gaat dan ook uit naar mijn promotor, prof. Dr. Yves T’Sjoen, voor de vrijheid die ik kreeg bij de keuze en de uitwerking van het onderwerp, voor de begeleiding bij het schrijven van de scriptie en het onderzoek, voor de nauwgezette verbeteringen en de redactionele opmerkingen, voor het aanmoedigende enthousiasme en vertrouwen, maar in het bijzonder voor de enorme geestdrift voor poëzie die hij in de voorbije vier jaar op mij wist over te dragen. Een woord van dank gaat bovendien uit naar het Poëziecentrum, maar in het bijzonder naar Stefaan Goossens, verantwoordelijke van het documentatiecentrum, voor de enorme behulpzaamheid in mijn zoektocht naar informatie en voor de onschatbare waarde aan bronmateriaal dat hij ter beschikking stelde. Ook bedank ik graag Michaël Vandebril, curator van de 5de Nacht van de Poëzie, die mij in contact bracht met de dichter Jan Ducheyne en natuurlijk Jan Ducheyne zelf, voor de medewerking en het begrip dat hij toonde voor het strakke tijdschema van deze scriptie. Een bijzonder woord van dank gaat uit naar mijn ouders, naar Laurens en Sarah en naar mijn vrienden, voor de steun, de verdraagzaamheid, maar vooral voor het onwankelbaar geloof in mij wanneer dat bij mezelf ver te zoeken was. Als laatste maar zeker niet als minste mijn vriend Hannes, om mij meer dan eens door de bomen het bos aan te wijzen. iii Inhoudsopgave Woord vooraf ............................................................................................................................. iii Inhoudsopgave ........................................................................................................................... iv Inleiding ...................................................................................................................................... 1 1. Literair klimaat jaren ‘50 .................................................................................................... 6 1.1. Extraliteraire context .................................................................................................... 6 1.2. Literaire context ........................................................................................................... 7 1.2.1. Cobra .................................................................................................................... 9 1.2.2. Vijftigers ............................................................................................................. 10 1.2.3. Tijd en Mens ....................................................................................................... 12 1.2.4. Existentialisme ................................................................................................... 14 2. Jazz ................................................................................................................................... 16 2.1. Vitaliteit ..................................................................................................................... 16 2.2. Protesthouding ........................................................................................................... 18 2.3. Improvisatie ............................................................................................................... 19 2.4. Vrijheid ...................................................................................................................... 21 2.5. Jazz en poëzie ............................................................................................................ 21 2.6. Voorlopig besluit ....................................................................................................... 23 3. Charlie Parker ................................................................................................................... 25 3.1. Biografie .................................................................................................................... 26 3.2. Artistiek ..................................................................................................................... 32 3.3. Parkercultus ............................................................................................................... 36 3.3.1. Breken met de traditie......................................................................................... 37 3.3.2. Totaliteit van leven en kunst ............................................................................... 39 3.3.3. Outcast ................................................................................................................ 40 3.3.4. Voorlopig besluit ................................................................................................ 41 4. Parkerpoëzie ..................................................................................................................... 43 5. Formele Parkergedichten .................................................................................................. 46 5.1. Hugo Claus ................................................................................................................ 48 5.1.1. Jazzelementen in ‘April in Paris’........................................................................ 48 5.1.2. Parkerbeeld ......................................................................................................... 51 iv 5.2. Remco Campert ......................................................................................................... 54 5.2.1. ‘Charles Christopher Parker bijgenaamd Vogel’................................................ 55 5.2.1.1. Jazzelementen.............................................................................................. 55 5.2.1.2. Parkerbeeld .................................................................................................. 57 5.2.2. ‘Voor Blowers’ ................................................................................................... 61 5.2.2.1. Jazzelementen.............................................................................................. 61 5.2.2.2. Parkerbeeld .................................................................................................. 63 5.3. Adriaan de Roover ..................................................................................................... 67 5.3.1. ‘Charlie Parker’ .................................................................................................. 68 5.3.1.1. Jazzelementen.............................................................................................. 68 5.3.1.2. Parkerbeeld .................................................................................................. 69 5.3.2. ‘Charlie Parker’ (2011) ....................................................................................... 70 5.3.2.1. Jazzelementen.............................................................................................. 70 5.3.2.2. Parkerbeeld .................................................................................................. 70 5.4. Roger M.J. de Neef .................................................................................................... 74 5.4.1. ‘De eetbare wolk’ ............................................................................................... 75 5.4.1.1. Jazzelementen.............................................................................................. 76 5.4.1.2. Parkerbeeld .................................................................................................. 77 5.5. Willy Roggeman ........................................................................................................ 83 5.5.1. ‘(De free-monsters / 9)’ ...................................................................................... 86 5.5.1.1. Jazzelementen.............................................................................................. 87 5.5.1.2. Parkerbeeld .................................................................................................. 87 5.6. Freddy De Vree .......................................................................................................... 90 5.6.1. ‘Charlie Parker. 29 augustus 1920- 2 april 1955’ ............................................... 90 5.6.1.1. Formeel........................................................................................................ 91 5.6.1.2. Parkerbeeld .................................................................................................. 92 6. Inhoudelijke Parkergedichten ........................................................................................... 99 6.1. Stefaan van den Bremt ............................................................................................... 99 6.1.1. ‘Een heer met bijzit’: Parkerbeeld ...................................................................