BBIIBBLLIIOOGGRRAAFFYYSSKKEE FFYYNNPPLLAAKKKKEENN FAN WAPENS, FLAGGEN EN WIMPELS YN FRYSLÂN FRYSKE RIE FOAR HERALDYK 3de geheel herziene en aangevulde druk 2012 -0- BIBLIOGRAFYSKE FYNPLAKKEN FAN WAPENS, FLAGGEN EN WIMPELS YN FRYSLAN Samengesteld door C.E. Kuipers en drs. A.L. Kuipers voortgezet door R.J. Broersma 3de geheel herziene en aangevulde druk 2012 uitgave van de Fryske Rie foar Heraldyk © -1- -2- INHOUD INLEIDING .................................................................................................................................. 4 1. GEINVENTARISEERDE BRONNEN .......................................................................................... 7 2. OVERIGE WAPENBOEKEN ETC. .......................................................................................... 13 3. OVERHEIDSWAPENS ............................................................................................................ 17 3.1 Provinciewapen ............................................................................................................ 17 3.2 Gowapens ..................................................................................................................... 17 3.3 Gemeentewapens ....................................................................................................... 17 3.4 Grietenijwapens .......................................................................................................... 18 3.5 Stadswapens ................................................................................................................. 19 3.6 Vleckewapens .............................................................................................................. 19 3.7 Dorpswapens ................................................................................................................ 20 3.8 Waterschapswapens .................................................................................................. 25 3.9 Veenpolder- en veendistrictswapens ....................................................................... 26 3.10 Overige overheidswapens ........................................................................................ 27 4. FAMILIEWAPENS .................................................................................................................. 28 4.1 Familiewapens ............................................................................................................. 28 4.2 Persoonlijke wapens .................................................................................................. 110 4.3 Wapens vorstelijke personen .................................................................................... 121 4.4 Persoonlijke wapens met geslachtsnaam ............................................................. 121 5. CORPORATIEWAPENS ....................................................................................................... 126 6. VLAGGEN .......................................................................................................................... 127 6.1 Provincievlag ............................................................................................................... 127 6.2 Govlaggen .................................................................................................................. 127 6.3 Gemeentevlaggen .................................................................................................... 127 6.4 Stadsvlaggen .............................................................................................................. 128 6.5 Vleckevlaggen ........................................................................................................... 128 6.6 Dorpsvlaggen ............................................................................................................. 129 6.7 Waterschapsvlaggen ............................................................................................... 133 6.8 Familievlaggen ........................................................................................................... 133 6.9 Corporatievlaggen .................................................................................................... 134 7. WIMPELS ............................................................................................................................. 134 7.2 Gemeentewimpels ..................................................................................................... 134 7.3 Stadswimpels ............................................................................................................... 135 7.4 Waterschapswimpels ................................................................................................ 135 7.5 dorpswimpels .............................................................................................................. 136 7.6 Familiewimpels ............................................................................................................ 136 ADENDA ................................................................................................................................. 137 Familiewapens ................................................................................................................. 137 Persoonlijke wapens ......................................................................................................... 137 Persoonlijke wapens met geslachtsnaam .................................................................... 139 -3- INLEIDING I have said it before and shall say it again, heraldry is a noble science, an interesting art and makes a fascinating hobby, but essentially it is fun. John P. Brooke-Little, CVO., MA., FSA Norroy and Ulster King of Arms Deze uitgave bestaat uit twee gedeelten: a. een bibliografie, zijnde een opsomming van handschriften, boeken, periodie- ken etcetera, waarin wapenafbeeldingen zijn opgenomen en die in openbare instellingen, zoals bibliotheken en archieven, zijn te raadplegen (de hoofdstukken 1 en 2); b. een opsomming van de in de bronnen van hoofdstuk 1 aangetroffen wapens (de hoofdstukken 3 t/m 7), overigens zonder dat is nagegaan of het wapen van een bepaald geslacht 'Fries' te noemen is. De opzet is zodanig dat de geïnteresseerde, die op zoek is naar de afbeelding van een Fries wapen of een Friese vlag bij een plaats- of familienaam, rechtstreeks naar de beschikbare bron wordt verwezen. Het vormt aldus één ingang op meerdere wapenboeken en -collecties. Talloze wapenboeken en heraldische en genealogische periodieken en publicaties die in een lange reeks van jaren zijn verschenen, werden niet bij het inventarisatie-project betrokken, omdat zij a. veelal terugvallen op oudere wapencollecties die wèl aandacht hebben gekregen, en b. omdat dit een immense inspanning zou hebben betekend. Er zijn geen hand- of huismerken geïnventariseerd. Er zijn evenmin wapens op gevelstenen, rouwkassen, grafzerken etcetera genoteerd, met uitzondering van die, waarvan een publicatie met afbeelding(en) is verschenen, zoals bijvoorbeeld in het Genealogysk Jierboek(je). Onbekende, niet te identificeren wapens zijn buiten de beschrijving gehouden, evenals die van wapenvoerders waarvan de naam ontbreekt of waarvan slechts de initialen bekend zijn. Aangezien de gebruiker toch op zoek is naar de volledige afbeelding van een wapen, wordt in deze uitgave evenmin verwezen naar foto's van grafstenen waarvan de wapens zijn afgesleten of afgehakt. Wapens waarvan, voor zover bekend, één afbeelding bestaat en waarvan de volledige voor- en achternaam bekend is, worden zowel onder paragaaf 4.1 Familiewapens, als onder paragraaf 4.4 Persoonlijke wapens met geslachtsnaam opgenomen. -4- Aanwijzingen voor de gebruiker Alfabetisering Voor hoofdstuk 4 is de volgende alfabetiseringsmethode toegepast: - ae, uitgesproken als aa, zoals in Haersma, is gealfabetiseerd als aa; - de ae-ligatuur is gealfabetiseerd als ee; - c, uitgesproken als k, is gealfabetiseerd als k; - c, uitgesproken als s, is gealfabetiseerd als s; - ch, uitgesproken als g, is gealfabetiseerd als g; - i uitgesproken als j (zoals in Ian of Ielle), is gealfabetiseerd als j; - ph is gealfabetiseerd als f; - qu is gealfabetiseerd als kw; - x is gealfabetiseerd als ks; - Tz, aan het begin van een naam, is gealfabetiseerd als Tj; - U, aan het begin van een naam, uitgesproken als oe, is gealfabetiseerd als Oe; - v, aan het begin van een naam, is gealfabetiseerd als F, anders als v; - y of ij is gealfabetiseerd als ie, zoals in Bijlsma, of als i, zoals in Eysma; - z is gealfabetiseerd als s; - op letters die voor de uitspraak kunnen worden gemist, zoals de h, als deze niet aan het begin van een naam staat, is geen acht geslagen; - de umlaut, zoals in Von Lüchau, is genegeerd. Verwijzingen Steeds zijn bij verwijzingen naar de bronnen de bladzijdenummers aangegeven, met uitzondering van IBS (voor een deel), HvV, MvH, NdH, SFA en WFS (zie hoofdstuk 1). Soms zijn in verwijzingen cijfers tussen haakjes geplaatst. Dan gaat het altijd om het wapennummer. De cijfers die niet tussen haakjes staan, duiden op het bladzijdenummer. Nader onderzoek Gelijknamige geslachten met verschillende wapenafbeeldingen zijn in paragraaf 4.1 afzonderlijk vermeld. De gebruiker mag in deze publicatie geen nadere uitspraak daaromtrent verwachten. Heraldici en genealogen worden tot het uitvoeren van een nader onderzoek uitgenodigd. De Fryske Rie foar Heraldyk (FRfH) ziet resultaten daarvan met belangstelling tegemoet. Waarschuwing De lezer zij op zijn of haar hoede